سواد رسانه‌يي چيست؟ بررسي ضرورت آموزش مهارت خواندن سطرهاي نانوشته‌ي رسانه‌ها

واضح آرشیو وب فارسی:ايسنا: سواد رسانه‌يي چيست؟ بررسي ضرورت آموزش مهارت خواندن سطرهاي نانوشته‌ي رسانه‌ها

خبرگزاري دانشجويان ايران - تهران
سرويس: رسانه

سواد رسانه‌يي نوعي درك متكي بر مهارت است كه براساس آن مي‌توان انواع رسانه‌ها و هم‌چنين توليدات رسانه‌يي را از يكديگر تفكيك و شناسايي كرد. در واقع سواد رسانه‌يي آميزه‌اي از تكنيك‌هاي بهره‌وري مؤثر از رسانه‌ها و كسب بينش و درك براي تشخيص آن‌ها از يكديگر و هم‌چنين قدرت درك نحوه كاركرد رسانه‌ها و معني‌سازي در آن‌هاست، ضمن اين كه مي‌توان آن را دسترسي، تجزيه و تحليل و نيز توليد ارتباط در شكل‌هاي گوناگون رسانه‌يي و مصرف انتقادي محتوا دانست.

به گزارش خبرنگار رسانه خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، به عقيده تحليلگران حوزه رسانه، سواد رسانه‌يي در جهت برخورد هدفمند با رسانه مطرح مي‌شود چراكه اين برخورد هدفمند، از جمله دلايل بالا رفتن سطح آگاهي در تمامي اقشار جامعه به عنوان مخاطبان رسانه است كه مي‌تواند به ايجاد ارتباط دو سويه و مشاركت‌جويانه با رسانه‌ها از يك‌سو و تقويت ساختارهاي دموكراتيك جامعه در راستاي مباحث نقد و مشاركت فعالانه در حوزه رسانه در بين شهروندان از سوي ديگر منجر شود.

آنچه مي‌تواند در سواد رسانه‌يي مطرح شود، آموزش مهارت‌هاي لازم براي برقراري ارتباطي متفكرانه و آگاهانه با رسانه‌ها و در عين حال به وجود آوردن نگاهي دقيق، نقاد و تحليلي به پيام‌هاي رسانه‌يي (مكتوب، ديداري و شنيداري) است.

به گفته‌ كارشناسان هم‌چنين آگاه و هوشيار كردن، اختياربخشي و آزادسازي مخاطب جزو اهداف ويژه‌ي سواد رسانه‌يي است چراكه يك شهروند فعال و باسواد است كه مي‌تواند تنها بيننده‌ صرف نبوده و عكس‌العمل خود را در برابر رسانه‌ها اعلام كند و در نتيجه در ايجاد تغييرات اجتماعي مثبت فعاليت داشته باشد.

سواد رسانه‌يي، يادگيري چگونگي پيدا كردن پيام موردنظر درميان انبوه پيام‌هاست

دكتر مهدي محسنيان‌راد - استاد ارتباطات - در گفت‌وگو با ايسنا، در اين باره مي‌گويد: سوادي كه بر اساس آن، مخاطب فرا مي‌گيرد در شرايط انبوه شدن پيام‌ها در سپهر ارتباطي، چگونه به آساني پيام‌هاي مورد نياز خود را پيدا كند، ‌سواد رسانه‌يي نام دارد،‌ بدين معنا مخاطب با فراگيري سواد رسانه‌يي مي‌آموزد رسانه‌ي مورد نظر كدام پيام را با هدف خبررساني منتشر مي‌كند و كدام پيام را به قصد پروپاگاندا.

وي افزود: سواد رسانه‌يي يك مفهوم قديمي ‌است كه اولين بار در سال 1965 توسط مارشال مك لوهان در يكي از كتاب‌هايش عينا به كار برده شد؛ مك لوهان معتقد بود زماني كه دهكده‌ي جهاني فرا رسد بايد انسان‌ها به سواد جديدي به نام سواد رسانه‌يي دست يابند، اما در دنياي امروز اصطلاح سواد رقومي‌ بيش از سواد رسانه‌يي رواج يافته است.

سواد رسانه‌يي در جامعه‌ي ما با شكاف بزرگي مواجه شده است

حسين‌علي افخمي - مدير گروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبايي - نيز در اين‌باره معتقد است: در جوامع امروزي سواد رسانه‌يي اهميت بيشتري يافته است، چراكه با پيشرفت جوامع و توسعه‌ تكنولوژي‌هاي نوين و نيز اطلاعات، ارتباطات و روش‌هاي انتشار پيام، يك نوع پيچيدگي زباني در رسانه‌ها به وجود مي‌آيد كه به تناسب آن، شهروندان هم بايد توانايي بهره‌گيري از اين رسانه‌ها را داشته باشند.

به گفته او در واقع سواد رسانه‌يي يك نوع برنامه‌ي توانمندسازي است كه شهروندان بتوانند زبان رسانه‌يي جديد را درك كنند، از اين رو اگر دولت‌ها نسبت به توانمندسازي در مقابل زبان رسانه‌يي جديد بي‌تفاوت باشند، جامعه به دو گروه تقسيم مي‌شود كه يك گروه توانايي درك پيام‌ها را دارند، اما گروه ديگر از غافله عقب مي‌مانند چون توانايي همگامي با رسانه‌هاي جديد را ندارد.

اين مدرس ارتباطات با اشاره به اين كه در كشورهاي پيشرفته، آموزش رسانه‌يي از دبيرستان آغاز مي‌شود، تصريح كرد: در اين جوامع سواد رسانه‌يي جزيي از آموزش‌هاي اجباري است تا شهروندان از جامعه‌ي جديد عقب نمانند، اما سواد رسانه‌يي در جامعه‌ ما با شكاف بسيار بزرگي مواجه است بنابراين دولت بايد برنامه‌هاي توانمندسازي شهروندان را در اولويت قرار دهد، يعني همان‌طور كه در جبهه‌ي مبارزه با بي‌سوادي حركت مي‌كند بايد سواد رسانه‌يي را نيز در جامعه، بويژه در مدارس آغاز كند.

رشد سواد رسانه‌يي با حركت جوامع به سوي جامعه‌ اطلاعاتي

احمد ميرعابديني - مدرس ارتباطات - هم در اين‌باره مي‌گويد: ارتباطات مانند ساير رشته‌هاي علمي‌مانند فيزيك، ‌شيمي ‌و طب داراي شاخه‌هاي متعددي است كه يكي از شاخه‌هاي اصلي آن سواد رسانه‌يي است كه به دو بخش عام وخاص تقسيم مي‌شود، ضمن اينكه متناسب با نيازهاي شهروندان هر جامعه نيز بايد توسعه يابد.

وي افزود: در بخش عام سواد رسانه‌يي چگونگي بهره‌گيري از پيام‌هاي رسانه‌يي، با توجه به جايگاه و اهميت آن‌ها براي مخاطبان مشخص مي‌شود تا آن‌ها بدانند چگونه از پيام‌هاي رسانه‌يي در جهت انجام كارهاي روزانه‌ي خود استفاده كنند، اما در بخش خاص سواد رسانه‌يي، با استفاده از ديدگاه علمي‌ و تخصصي، زمينه‌ي رشد آن فراهم مي‌شود.

اين مدرس ارتباطات با اشاره به اين كه سواد رسانه‌يي در ايران در يكي، دو دهه‌ي اخير گسترش بيشتري پيدا كرده است، تصريح كرد: بخش كوچكي از توسعه‌ي اين سواد را عوامل داخلي مانند رسانه‌ها به وجود آورده‌اند، اما در مقابل، حجم عمده‌ي آن به دليل تغيير و تحولات در جهان امروز و حركت جوامع به سوي جامعه‌ي اطلاعاتي بوده است.

سواد رسانه‌يي مخاطبان بالاست، رسانه‌ها پاسخ‌گوي نيازها نيستند

اما حسين قندي - مدرس روزنامه‌نگاري - در اين‌باره معتقد است: مخاطبان ما از سواد رسانه‌يي بالايي برخوردارند، اما رسانه‌هاي داخلي پاسخ‌گوي نيازهاي آن‌ها نيستند.

وي افزود: سواد رسانه‌يي بايد از دو منظر تخصصي وعمومي ‌نگاه شود؛ به طور مثال در حوزه‌ي مطبوعات بايد برسي كرد روزنامه‌ها و مجلات با چه ادبياتي مي‌نويسند و درمقابل آيا مخاطبان با اين ادبيات آشنا هستند‌، در واقع توانايي درك پيام‌هاي آن‌ها را دارند.

به گفته او اغلب مطبوعات داخلي، ادبيات و واژگاني را به كار مي‌گيرند كه درك آن براي مخاطبان بسيار دشوار است، شايد يكي از دلايلي كه روزنامه‌هاي داخلي با كم اقبالي مواجهند فاصله‌گيري ادبيات روزنامه‌ها با سواد عامه‌ي جامعه است.

اما مخاطبان ما از بعد سواد رسانه‌يي رشد بهتري نسبت به گذشته دارند؛ به عبارت ديگر مخاطب امروزي توانايي بيشتري در درك پيام‌هاي رسانه‌يي دارد، كه به گفته كارشناسان متاسفانه در كشور ما به دليل آن كه رسانه‌ها شناخت صحيحي از نيازهاي مخاطبان ندارند، آموزش سواد رسانه‌يي نيز از اهميت چنداني برخوردار نيست ‌چرا كه نه مخاطب به اخبار و پيام‌هاي رسانه‌يي داخلي اعتماد چنداني دارد و نه رسانه‌ها به دنبال پاسخ‌گويي نيازهاي مخاطبان هستند.

سواد رسانه‌يي در توسعه‌ ارتباطات و ارتباطات توسعه موثر است

اميد مسعودي - رييس دانشكده ارتباطات دانشگاه سوره - هم در اين‌باره مي‌گويد: در جوامع امروزي سواد رسانه‌يي در توسعه‌ ارتباطات (بعد سخت افزاري) و ارتباطات توسعه (بعد نرم‌افزاري) بسيار موثر است.

به عقيده‌ وي اگر بخواهيم سواد رسانه‌يي را در جامعه‌ اطلاعاتي بررسي كنيم، ابتدا بايد ويژگي‌ها و گفتمان حاكم بر اين جامعه را بشناسيم. از طرفي در چنين جامعه‌اي، اين مخاطب است كه پيام‌هاي متعدد و متنوع رسانه‌يي را در جهت اهداف خود انتخاب مي‌كند؛ بنابراين بايد شناخت كاملي از وسايل ارتباط جمعي و روابط حاكم بر آن‌ها داشته باشد؛ چرا كه شناخت اين عوامل سبب مي‌شود بداند رسانه‌ها پيام‌هاي خود را با چه هدفي منتشر مي‌كنند.

ضرورت و فايده سواد رسانه‌يي

اما از سويي امروز در دنيايي زندگي مي‌كنيم كه خواه ناخواه در شرايط اشباع رسانه‌يي قرار دارد چراكه فضاي پيرامون ما سرشار از اطلاعات است. وقتي تلفن همراه ما به صدا درمي‌آيد، اطلاعات موجود در فضا، پل اين ارتباط شده است، يا زماني كه يك مودم، ما را به جهان بي‌انتهاي اينترنت مي‌كشاند نشانه‌اي است بر حاكميت اشباع رسانه‌يي و اينكه نياز داريم در برابر چنين فضايي، يك رژيم مصرف رسانه‌يي اتخاذ كنيم و در انتخاب‌هايمان دقت كنيم؛ درست مانند غذايي كه مراقب كلسترول، ويتامين و مواد ديگر موجود در آن‌ هستيم.

براين اساس در فضاي رسانه‌يي هم بايد دانست چه ميزان بايد در معرض رسانه‌هاي مختلف اعم از ديداري، شنيداري و نوشتاري بود و چه چيزهايي از آن‌ها برداشت. به عنوان مثال زماني كه در بزرگراه‌هاي اطلاعاتي حركت مي‌كنيم، سواد رسانه‌يي مي‌تواند به ما بگويد چه مقدار از وقتمان را در چه سايت‌هايي - اعم از شناخته شده يا ناشناخته - و چه مقدار از آن را مثلا در چت‌روم‌ها بگذرانيم؛ بنابراين مي‌توان گفت هدف سواد رسانه‌يي، تنظيم يك رابطه‌ي منطقي و مبتني بر هزينه - فايده است، يعني در برابر رسانه‌ها چه چيزهايي را از دست مي‌دهيم و چه چيزهايي را به دست مي‌آوريم و به عبارت بهتر، در مقابل زمان و هزينه‌اي كه صرف مي‌كنيم در نهايت چه منافعي به دست مي‌آوريم.

در واقع سواد رسانه‌يي به شهروندان يك جامعه كمك مي‌كند از پيام‌هاي رسانه‌يي در زندگي روزمره‌ي خود به درستي بهره گيرند و كمتر تحت تاثير پيام‌هاي تبليغاتي رسانه‌ها قرار گيرند، به تعبير ديگر شايد بتوان گفت اصلي‌ترين هدف سواد رسانه‌يي اين است كه يك نوع استفاده مبتني بر آگاهي و با فايده از سپهر اطلاعاتي اطراف داشته باشيم.

يكي ديگر از اهدافي كه سواد رسانه‌يي دنبال مي‌كند و يادگيري آن را براي مخاطبان ضروري‌تر مي‌كند نيز نشان دادن اضافه‌بار اطلاعاتي است. در شرايط اشباع رسانه‌يي و در فضاي موجود، افراد در معرض حجم بالايي از اطلاعاتي هستند كه به برخي از آن‌ها هيچ نيازي ندارند.

به عنوان مثال امروزه بسياري از نوجوانان مارك‌ها و علايم تجاري جهان را به خوبي مي‌شناسند، اما اين اطلاعات در هيچ زمينه‌اي به كار آن‌ها نمي‌آيد، نه قدرت خريد دارند و نه قدرت مصرف اما چون در معرض آگهي‌هاي پياپي قرار دارند، در اين زمينه اطلاعات دارند. پس بايد از پيام‌ها و اطلاعات اطرافمان، براساس نيازهايمان استفاده كنيم تا دچار سردرگمي نشويم كه سوادرسانه‌يي اين امكان را هم در اختيار ما مي‌گذارد.

جنبه‌هاي مختلف سواد رسانه‌يي

به گفته‌ تحليلگران رسانه‌يي، ارتقاي آگاهي نسبت به رژيم مصرف رسانه‌يي و يا به عبارت بهتر، تعيين ميزان و نحوه مصرف غذاي رسانه‌يي از منابع رسانه‌يي گوناگون، آموزش مهارت‌هاي مطالعه يا تماشاي انتقادي و تجزيه و تحليل اجتماعي، سياسي و اقتصادي رسانه‌ها كه در نگاه اول قابل مشاهده نيست، جنبه‌هاي مختلف سواد رسانه‌يي را تشكيل مي‌دهند.

در واقع سواد رسانه‌يي امروزي‌تر، به دنبال مقابله با كاركردهاي رسانه‌هاي بزرگ غالب است كه هدفشان تامين هژموني فرهنگي، تعميم فلسفه‌ سياسي و حفظ قدرت‌هايي است كه خود اين رسانه‌ها محصول آن‌ها هستند. به نظر مي‌رسد سواد رسانه‌يي به عنوان دافعه‌ اين فضا و در ستيز با گفتمان غالب رسانه‌هاي بزرگ در شرايط اشباع رسانه‌يي، در اينترنت نسبت به ساير رسانه‌ها سريع‌تر رشد كرده و به نوعي مي‌توان آن‌ را نوه ديجيتال نقد رسانه‌يي كلاسيك به حساب آورد.

نياز به توليد ادبيات در عرصه آموزش و سواد رسانه‌يي

كارشناسان معتقدند در عرصه آموزش‌ رسانه‌يي و سواد رسانه‌يي بايد توليد ادبيات كنيم تا در گام اول مشخص شود دامنه و چارچوب سواد رسانه‌يي چيست؛ بايد ترجمه كنيم تا بتوانيم زمينه يك مطالعه تطبيقي را فراهم كنيم و به معيارهايي براي تعقيب اهداف سواد رسانه‌يي دست پيدا كنيم. وضعيت سواد رسانه‌يي در غرب به دليل آن كه تكنولوژي‌هاي مدرن، تمركز و غلظت بيشتري دارند، باعث شده‌ است تا تئوريسين‌ها و مخاطبان زودتر خطر مسلح نبودن به سواد رسانه‌يي را درك كنند.

ضمن اينكه حمايت نهادهاي آكادميك از طريق گنجاندن مفاهيم سواد رسانه‌يي در كتب درسي دانش‌آموزان و نيز دروس دانشكده‌هاي ارتباطات مي‌تواند در اين زمينه بسيار مفيد و موثر باشد، حتي خود رسانه‌ها بويژه روزنامه‌ها نيز با توجه به جغرافياي مخاطبانشان، مي‌توانند مفاهيم مرتبط با سواد رسانه‌يي را منعكس كنند يا منتقدان مي‌توانند به ادبيات سواد رسانه‌يي از طريق نقد سينمايي و نقد ادبي دامن بزنند و حتي فصلنامه رسانه نيز مي‌تواند با همين گونه حركت‌ها در اين زمينه مفيد واقع شود.

در كنار آنچه گفته شد اهميت سواد رسانه‌يي در جهان امروز حتي باعث شده ‌است كميسيون جامعه‌ اطلاعاتي و رسانه‌يي اتحاديه‌ي اروپا نيز به دنبال مطالعه‌اي گسترده در اين زمينه، تصميم بگيرد با اجراي طرح‌هايي، سواد رسانه‌يي را در ميان شهروندان اين اتحاديه گسترش دهد تا آنها بتوانند آنچه را در رسانه‌ها مشاهده مي‌كنند، تحليل كرده و انتخاب‌هاي آگاهانه‌تري داشته باشند.

ويويان ردينگ - كميسيونر جامعه‌ي اطلاعاتي و رسانه‌يي اتحاديه‌ي اروپا - در اين‌باره مي‌گويد: ‌در عصر ديجيتالي سواد رسانه‌يي براي شهروندان كامل و فعال، بسيار مهم است. توانايي خواندن و نوشتن يا سواد قديمي، ديگر در اين دوران كافي نيست و مردم بايد آگاهي بيشتري براي ابراز نظرات خود و تفسير اظهارات ديگران بويژه در وبلاگ‌ها، موتورهاي جست‌وجو يا تبليغات داشته باشند.

به گزارش ايسنا، طرح‌هاي اين كميسيون سه حوزه را مدنظر قرار مي‌دهد؛ سواد رسانه‌يي براي ارتباطات بازرگاني كه دربرگيرنده‌ي مسايل مربوط به تبليغات است، سواد رسانه‌يي براي آثار صوتي و تصويري كه بخشي از آن به آگاهي از فيلم‌هاي اروپايي و افزايش مهارت‌هاي خلاقيتي مربوط است و سواد رسانه‌يي براي محتواهاي آنلاين.

به گفته‌ تحليلگران، تعميم اهداف سواد رسانه‌يي كه مهارت‌هاي لازم براي برقراري ارتباطي متفكرانه و آگاهانه با رسانه‌ها را مي‌آموزد و در عين حال نگاهي دقيق، ديدگاهي نقاد و تحليلي به پيام‌هاي رسانه‌يي مكتوب، ديداري و شنيداري فراهم مي‌آورد، در گرو داشتن نگاهي دقيق، عميق و تفكري منتقدانه در جهت انتخاب صحيح گزينه‌هاي رسانه‌يي است.

از آن‌جا كه بدون سواد رسانه‌يي، نمي‌توان گزينش‌هاي صحيح از پيام‌هاي رسانه‌يي داشت و هم‌چنين اين بخش، از جمله مباحث حوزه‌ رسانه است كه به يك قشر خاص اختصاص ندارد و مي‌تواند همه افراد جامعه و در تمامي سطوح را در بر گيرد، به‌طوري‌كه امروزه در كشورهايي مانند كانادا و ژاپن (كه سردمدار سواد رسانه‌يي هستند) اين موضوع، جزو عناوين درسي مدارس قرار گرفته ‌است، قطعا نهادهاي آموزشي، مدني و انتشاراتي مي‌توانند نقش موثري در گسترش آن داشته باشند.

نهادهاي آموزشي مانند آموزش و پرورش، دانشكده‌ها و آموزشگاه‌هاي مختلف با ارايه‌ مفهوم سواد رسانه‌يي در كتب درسي، نهادهاي انتشاراتي با در دستور كار قرار دادن مفاهيم ساده شده‌اي از اين بحث‌ها و نهادهاي مدني و صنفي نيز كه هر يك جمعي تخصصي را نمايندگي مي‌كنند با آموزش مستمر اعضاي خود در زمينه سواد رسانه‌يي، مي‌توانند به گسترش سواد رسانه‌يي در كشور و در نتيجه داشتن مخاطباني آگاه و پويا بسيار كمك كنند.

در اين ميان، آموزش رسانه‌يي كودكان و نوجوانان براي افزايش آگاهي آن‌ها نسبت به اَشكال مختلف پيام‌هاي رسانه‌يي و رسيدن به مرحله خلاقيت و پويايي جزو ضروري‌ترين آموزش‌هاست؛ چرا كه كودكان و نوجوانان كه اصلي‌ترين مخاطبان رسانه‌ها محسوب مي‌شوند قدرت چنداني در گزينش، انتخاب، پردازش و هم‌چنين تجزيه و تحليل درست اطلاعات و اخبار دريافتي ندارند و از سوي ديگر سخت‌تر شدن نظارت متمركز، براي كنترل برون‌ده رسانه‌ها نيز به اين مشكل مي‌افزايد.

بنابراين آگاهي مخاطبان، والدين، معلمان و اساتيد نسبت به سواد رسانه‌يي ضروري است؛ چرا كه سواد رسانه‌يي به آنها كمك مي‌كند قضاوت‌هاي صحيح‌تري از محيط پيرامون خود و درك عميق‌تري از آنچه مي‌بينند، مي‌شنوند و مي‌خوانند داشته باشند، ضمن اينكه آنها مي‌توانند راهنماي خوبي در اين زمينه براي كودكان و نوجوانان نيز باشند. در پايان از ياد نبريم ناآگاهان نسبت به سواد رسانه‌يي را مي‌توان طعمه‌هاي اصلي فضاهاي رسانه‌يي امروز جهان به شمار آورد.

منابع:

- همشهري آنلاين

- مركز تحقيقات استراتژيك مجمع تشخيص مصلحت نظام

انتهاي پيام
دوشنبه 23 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايسنا]

[مشاهده در: www.isna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 289]