تعزيه، نمايشي حماسه گو و نقل پرداز

واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: تعزيه، نمايشي حماسه گو و نقل پرداز
تعزيه نمايشي ايراني و اسلامي است كه در طول تاريخ راويان آن حماسه گو و نقل پرداز با بازي نمايشي خود بيانگر مصائب اهل بيت نبي اكرم (ص) و خاندان پاكش بوده اند.

از مجيد امرايي: تعزيه يا همان هنر شبيه خواني نمايشي، آييني، ديني، مذهبي، ايراني و اسلامي و برگرفته از مصائب اهل بيت عليه الاسلام و بيانگر داستان ها و روايان و ظلم هايي است كه در طول تاريخ بر خاندان نبي اكرم (ص) و شيعيان راستين راهش رسيده است.
بنا به گفته مورخان و اديبان ريشه تاريخي و آغازين هنر نمايش تعزيه به اعصاري پيش از ظهور اسلام در ايران برمي گردد .
مراسمي نمايشي آييني و مذهبي تحت عنوان "سوگ سياوش" و چگونگي بريده شدن سر او توسط " گرسيوز توراني" به دستور" افراسياب " پادشاه سفاك توران زمين .
اما تعزيه در لغت به معني" به تعزيت نشستن" و " عزاداري در مدح و ثناي بزرگان دين خصوصا امام حسين (ع) و ياران با وفاي ايشان در صحراي تفتيده كربلا است .
اين نمايش آييني و به اعتقاد صاحب نظران كامل، در تكنيك و محتوا بيانگر داستان رشادت ها و از خود گذشتگي هاي مردان مردي است كه حكايت آنها طي قرن ها سينه به سينه و نقل به نقل و زبان به زبان در كوي و برزن از نسلي به نسل ديگر چون خوني جوشان در شريان هاي تاريخ بشري خصوصا رهروان مذهب تشيع جريان داشته است .
در نمايش تعزيه واقعه جانگداز كربلا و داستان جوانمردي سرور و سالار شهيدان و هفتاد و دو تن از ياران با وفاي ايشان در قالبي نمايشي با تكنيكي خاص و منحصر به فرد اجرا مي شود .
واژه تعزيه در برخي فرهنگ نامه ها در ريشه به معناي " توصيه به صبر كردن " ، " خرسندي دادن و پرسش از بازماندگانِ و نزديگان درگذشتگان " و در برخي مناطق ايران مانند خراسان به معناي " مجلس ترحيم " هم معني شده است.
در كتاب هاي تحقيقي برخي از مورخان و اديبان ايراني و غير ايراني و در چندين سفر نامه به قلم برخي از مستشرقين اروپايي و آمريكايي و آثار بر جاي مانده از برخي پژوهشگران و الواح گلي و نقش برجسته هايي كه بر روي سنگ نبشته هاي اعصار گذشته برجاي مانده، پيشينه نمايش شبيه خواني (تعزيه) به آيين‌هايي چون " آيين ميترا "، " سوگ سياوش" و آيين يادگار زريران" متصف مي‌كنند و برخي پديد آمدن آن را متأثر از عناصر اساطيري بين النهرين، منطقه آناتولي و مصر، و كساني نيز مصائب مسيح و ديگر افسانه‌هاي تاريخي در فرهنگ‌ هاي هند و اروپايي و سامي را در پيدايي اين نمايش مذهبي موثر دانسته اند .
اما به عقيده بسياري از كارشناسان تعزيه جداي از شباهت‌هايش با عزاداري ‌هاي آييني گذشته شكل تكامل يافته‌تر و پيچيده‌ترِ سوگواري‌هاي ساده شيعيان سده‌هاي نخستين براي شهداي كربلا است و خصوصا عزاداري سرور و سالار شهيدان حضرت ابا عبدالله الحسين (ع) .
اگر نمايش تعزيه را به معني عزاداري و سوگواري و نه به معني شبيه ‌خواني امروزي گمان كنيم نخستين سوگواري بعد از پيشامد واقعه جانگداز سال 61هجري از سوي گواهان عيني واقعه كربلا برپا شده است و نخستين تعزيت خوان و راوي كربلا را بايد حضرت زينب (س) و اولين نسخه نويس و روايت نويس اين واقعه جان سوز را بايد حضرت امام سجاد (ع) دانست .
همچنين اسرا و افرادي كه در سنين كودكي و نوجواني پس از عاشوراي حسيني به اسارت لشكر كفر درآمدند و بعدها نقل گويان واقعه دلخراشي شدند كه در طول قرن ها سينه ها را سوخته است و قلب ها را به درد آورده است .
در واقع از آن هنگامي كه قافله اسراي كربلا به طرف شام حركت كردند نخستين تعزيه ها در سوگ شهداي كربلا توسط كساني كه با چشمان خود اين واقع اسف بار را ديده بودند برپا شد.
در برخي كتب شبيه ‌خواني و برپايي تعزيه واقعه كربلا را جهت تماشاي عيني اين داستان به يزيد منتسب كرده اند كه گويا از عاملين واقعه كربلا خواسته بود تا اعمال زشتي را كه مرتكب شده‌ بودند براي او نمايش دهند و برخي به دوره حكومت" صفويه" و گروهي هم به دوران حكمراني "ديالمه" و عده اي هم به دوران حكومت "قاجاريه" نسبت داده‌اند.
اما هر چه هست و از هر زماني كه آغاز شده است تعزيه هنري است كه در طول تاريخ و توسط كساني كه هرگز نامشان در هيچ كتابي نوشته نشده است از نظر تكنيكي و محتوايي حفظ شده و چنان به تكامل رسيده است كه نمايشگران اين هنر ديني و مذهبي با اجراي خود دل هر دلسوخته اي را به درد مي آورند و با هر روايت خود نقل مي كنند مصائب و ظلم هايي كه در طول زمان بر شيعيان علي (ع) وارد آمده است .
اما در اجراي اين نمايش اصيل ايراني موسيقي به عنوان يكي از عناصر مهم ساختاري در نظر گرفته مي شود زيرا تعزيت گو و لحن زيبايش چنان با شعر و موسيقي درهم آميخته كه هرگز نمي توان گويش و كلام نمايشي او را از موسيقي جدا دانست .
اهميت موسيقي آوازي در تعزيه چشم‌گير است به گونه‌اي كه ايفاگران نقش‌ها مي‌بايست از دستگاه‌هاي موسيقي آوازي آگاهي كامل داشته باشند تا اگر نقش آنها تغيير يافت، بتوانند در آواز خواندن آن نقش معين به درستي عمل كنند .
در موسيقي تعزيه براي نقش‌هاي افراد سخت‌دل آوازهاي متناسب با نقش ‌هايشان انتخاب مي‌شود وامام خوانان هم به موسيقي محزون سخن مي گويند شبيه خوان نقش شمر در "نوا" يا رجز مي خواند و شبيه خوان نقش حضرت علي‌اكبر (ع) كه در" دشتي" مي‌خواند.
بطور كلي نقش خوانان تعزيه يا به آواز سخن مي گويند و يا مطنطن و شاعرانه رجز خواني مي كنند اما در هر دسته كلام موزون و آهنگين است و اين از خصوصيات منحصر به فرد اين نمايش اصيل ايراني است كه درهيچ نمايشي دردنيا يافت نمي شود.
برپاكنندگان نمايش تعزيه در طول تاريخ براي پيش‌گيري و آمادگي از جابجا شدن نقش ناگهاني خود در اجراي شبيه خواني تاكيد كرده اند كه هر كس بايد لحن‌ها و شعرهاي ديگر نقش‌ها را هم فرا گيرد.
و دراين بين گاه كساني كه نقشي را به شيوه‌اي بهتر ايفا مي‌نموده اند آن نقش براي آنها نام و آوازه اي به هم زده است و نام آن شخصيت اصلي تعزيه، لقبي در زندگي روزمره شان شده است و چه خانواده ها و گرو ه هايي كه با اين نام ها شهره آفاق شده اند و تعزيه همچنان در طول زمان در زندگي شيعيان حماسه گو و نقل پرداز در هر زمان و هر مكان جريان خواهد داشت.
جمعه 20 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 192]