توطئه كشف حجاب و خودباختگي رضاخان در برابر مظاهر غربي

واضح آرشیو وب فارسی:شبکه خبر: توطئه كشف حجاب و خودباختگي رضاخان در برابر مظاهر غربي
امروز سالروز اجراى توطئه استعمارى كشف (حذف) حجاب به دستور رضاخان پهلوى (1314 ه.ش) و اربابان غربي اش است.

به گزارش فارس، مقوله كشف حجاب از نگاه‏هاى مختلف قابل ملاحظه مى‏باشد كه برخى از آن‏ها مانند غربى و استعمارگرانه بودن اين نسخه، نيز خودباختگى حكومت پهلوى در برابر مظاهر اروپايى شدن و نيز مقاومت ملى و مذهبى مردم، علما و روشنفكران در برابر اين استحاله از اهميت ويژه‏اى برخوردار است. در اين مختصر نگاه‏هاى متفاوت را مى‏توان به خوبى ملاحظه نمود. آنچه مهم است آن است كه امروز حجاب آن چنان تبيين گردد كه على‏رغم سياه‏نمايى‏هاى دشمنان با مقوله حجاب، حلاوت اختيارى بودن براى انسان آگاه و نيز مصونيت بخشى از نگاه‏هاى هوس آلود، محسوس شود و نيز دستگاه‏هاى مختلف و جامعه در پاك نمون آثار اين ننگ بجاى مانده از پهلوى، كوشش نمايند.

كشف حجاب در ايران پديده‏اى ناشى از آشنايى با غرب و تجددخواهى افرادى است كه افكار و زندگى غربى راتجربه كرده بودند. در حالى كه نخستين نشانه‏هاى كشف حجاب را مى‏توان در دربار ناصرالدين شاه قاجار و سپس در محافل روشنفكرى مشاهده نمود، رسميت يافتن آن به دوره ديكتاتورى رضا شاه پهلوى باز مى‏گردد.

رضاخان كه پيش از رسيدن به مقام پادشاهى، خود را فردى ديندار و پاى‏بند به اصول مذهب نشان داده بود، پس از به قدرت رسيدن، به تدريج ماهيت اصلى خود را نمايان ساخت. او كه تجددگرايى و تضعيف ارزشهاى دينى را سرلوحه برنامه‏هاى نوسازى فرهنگى خود قرار داده بود، طى اقداماتى مخالفت عملى خود را با اسلام و فرهنگ و سنن اسلامى جامعه آغاز كرد. از جمله اين اقدامات مى‏توان به حضور روز افزون ميسيون‏هاى مذهبى، تأسيس مدارس جديد، بازگشت اشراف‏زادگان تحصيل كرده از فرنگ، تأسيس كانون‏ها و انجمن‏هاى روشنفكرى ، تغيير نظام آموزشى، اجبارى كردن استفاده از كلاه شاپو، صدور قانون متحدالشكل نمودن البسه، كشف حجاب بانوان، ترويج بى‏قيدى در ميان زنان، جلوگيرى از حضور زنان با حجاب در پارك‏ها، سينماها، تئاترها، هتل‏ها و ساير مراكز عمومى و ... اشاره نمود.

رضا شاه كه ريشه‏دار بودن تفكر دينى و مبانى ارزشى حاكم بر جامعه ايرانى را مانعى جدى بر سر راه فرآيند مدرن‏سازى مى‏پنداشت، پس از تنها سفر خارجى‏اش به تركيه در 12 خرداد 1313، بيش از اندازه تحت تأثير اقدامات غرب‏گرايانه آتاتورك قرار گرفت. از اين رو پس از بازگشت به ايران عزم خود را براى غربى شدن جامعه ايرا نى جزم نمود و مدعى آن شد كه اگر مردم لباس متحدالشكل بپوشند، كلاه پهلوى به سرگذارند و نسبت به تقيدات دينى سستى‏نشان دهند، متمدن خواهند شد.

مسافرت رضا شاه به تركيه، تغييرات عميقى نيز در روحيات و سياست‏هاى رضا شاه على‏الخصوص درباره زنان و حجاب آنان به‏وجود آورد.

مستشارالدوله سفير كبير ايران در تركيه، تأثيرپذيرى رضاخان از بى‏حجابى زنان تركيه را چنين توضيح مى‏دهد: "شبى پس از پايان ضيافت رسمى باشكوه وقتى رضاشاه به عمارت حزب خلق كه محل اقامت او در آنكارا بود مراجعت كرد تا پاسى از شب نخوابيد و در تالار بزرگ خانه ملت قدم مى‏زد و فكر مى‏كرد و گاه گاه بلند مى‏گفت: عجب! عجب! وقتى چشمان شاه متوجه من شد كه در گوشه تالار ايستاده بودم، فرمود: صادق، من تصور نمى‏كردم تركها تا اين اندازه ترقى كرده و در اخذ تمدن اروپا جلو رفته باشند. حالا مى‏بينم كه ما خيلى عقب هستيم مخصوصاً در قسمت تربيت دختران و بانوان؛ ... فوراً بايد با تمام قوا به پيشرفت سريع مردم مخصوصاً زنان اقدام كنيم."

رضاخان كه شديداً تحت تأثير بى‏حجابى زنان تركيه قرار گرفته بود، اين مسئله را يك سال و اندى پس از سفر خود به تركيه در آذر 1314 به محمود جم رئيس‏الوزرا چنين بازگو مى‏نمايد: "نزديك دو سال است كه اين موضوع كشف حجاب سخت فكر مرا به خود مشغول داشته است، خصوصاً از وقتى كه به تركيه رفتم و زنهاى آن‏ها را ديدم كه "پيچه" و "حجاب" را دور انداخته و دوش به دوش مردهايشان در كارهاى مملكت به آن‏ها كمك مى‏كنند، ديگر از هر چه زن چادرى است بدم آمده است. اصلاً چادر و چاقچور دشمن ترقى و پيشرفت مردم است. درست حكم يك دمل را پيدا كرده كه بايد با احتياط به آن نيشتر زد و از بينش برد."

از اين رو بخشنامه كشف حجاب جهت تصويب رضا شاه در تاريخ 27 آذر 1314 از طرف رئيس‏الوزرا به دربار فرستاده شد تا در اول دى دستور العمل اجراى غير رسمى قانون كشف حجاب به تمام ولايات ايران ارسال گردد. رضا شاه در روز هفدهم دى ماه 1314 براى اعطاى گواهينامه فارغ التحصيلان به دانشسراى‏عالى رفته بود، در حالى كه ملكه ايران و دختر بزرگش بدون حجاب بودند و لباس‏هاى اروپايى به تن كرده بودند، طى نطقى از كشف حجاب و پيشرفت زنان سخن گفت:

"... شما زنها بايد اين روز را كه روز سعادت و موفقيت شماست روز بزرگى بدانيد و از فرصتى كه به‏دست آورده‏ايد براى خدمت به كشور خود از آن استفاده كنيد... شما خواهران و دختران من حالا كه داخل جامعه شده‏ايد و براى پيشرفت خود و كشورتان اين قدم را برداشته‏ايد بايد بفهميد كه وظيفه شما اين است كه براى كشور خودتان كار كنيد، سعادت آينده در دست شماست."

بدين سان از فرداى آن روز، بر سر كردن چادر در خيابان‏هاى تهران ممنوع شد و دولت و ساير دستگاههاى اجرايى در كشور موظف گرديدند براى پيشبرد اين طرح در ولايات مختلف بكوشند. به همين منظور از اقدامات تبليغاتى و انتظامى در حد وسيعى بهره‏گيرى شد و حتى مسئولين در بسيارى از موارد، كاربرد قوه قهريه را نيز در اولويت قرار دادند.

از اين رو آموزگاران و دختران دانش‏آموز از داشتن حجاب ممنوع شدند و افسران ارتش با زنانى كه حجاب داشتند راه نمى‏رفتند. در اتوبوس، زنان با حجاب را راه نمى‏دادند و در معابر، پاسبان‏ها از اهانت و كتك زدن به زن‏هايى كه چادر داشتند با نهايت بى‏پروايى و بى‏رحمى فروگذار نمى‏كردند. حتى بعضى از مأموران بخصوص در شهرها و دهات، زن‏هايى را كه پارچه روى سر انداخته بودند، اگر چه چادر معمولى نبود از سر آن‏ها كشيده و پاره پاره مى‏كردند و اگر زن فرار مى‏كرد او را تا خانه‏اش تعقيب مى‏كردند و به اين هم اكتفا نكرده اتاق زن‏ها و صندوق لباس آن‏ها را تفتيش كرده، اگر چادر از هر قبيل مى‏ديدند پاره پاره مى‏كردند يا به غنيمت مى‏بردند.

تصويب و ابلاغ قانون كشف حجاب بيش از پيش جامعه روحانيت را با محدوديت مواجه كرده بود، اعتراضات علما و روحانيون و مخالفتهاى گسترده مردمى را نيز در سراسر كشور و در شهرهايى نظير قم، اصفهان و شيراز در پى داشت كه مهم‏ترين نمونه آن قيام بزرگ مسجد گوهرشاد مشهد بود. اگر چه با انتشار خبر قيام گوهرشاد، مقدمات اعتراض اجتماعى وسيعى فراهم شد، اما فقدان رهبرى‏منسجم و خشونت شديد حكومت از جمله عواملى به شمار مى‏آيند كه نه تنها اين اعتراضات را ناكام گذاشتند بلكه رضاخان را نيز مصمم به اجراى خشونت‏بار كشف حجاب نمودند. با اين حال قيام گوهرشاد كه يك سال پس از بازگشت رضاخان از سفر به تركيه و مشاهدات وى در مورد بى‏بند و بارى و بى‏حجابى زنان تركيه به وقوع پيوسته بود، از يكسو حكايت از تأثير بى‏چون و چراى رضاخان از فرهنگ غربى داشت و از سوى ديگر از تعارض اين فرهنگ با فرهنگ اسلامى‏جامعه ايران و عدم پذيرش موازين غير شرعى توسط مردم نيز خبر مى‏داد.

امام خمينى به عنوان رهبر انقلاب اسلامى كه در 1299 كودتاى رضاخان را محكوم كرده بود و در برابر سياست‏هاى ضد دينى پهلوى اول همچون كشف حجاب، جدايى دين از سياست، رواج فرهنگ اروپايى در ايران، اهانت به روحانيت و ... نيز موضع‏گيرى نموده بود؛ اين مسئله را چنين شرح مى‏دهند: "در رژيم طاغوتى پهلوى آن ظلمى كه به بانوانى كه مقيد بودند به اين‏كه بر طبق اسلام عمل كنند و موافق آنچه كه اسلام امر كرده است ذى خودشان را قرار دهند، در آن زمان رضا شاه به وضعى و در زمان محمدرضا به وضع ديگر. و بحمدالله بانوان ايران مقاومت كردند و جز يك دسته‏اى كه جزء دار و دسته خود آن‏ها بودند و غربزده بودند و با رژيم او مناسب بودند، ساير خواهرها مقاومت كردند. بنابراين اسلام در ايران زنده شد، آن خدمتى كه به بانوان كرده است و خواهد كرد ارزشش به اندازه‏اى است كه نمى‏توانيم ما توصيف كنيم. اگر نبود اين انقلاب و نبود اين تغيير و تحولى كه در ايران واقع شده بود، بعد از چند سال ديگر اثرى از اخلاق اسلامى‏در ايران نبود."

در مجموع مى‏توان چنين اذعان نمود كه واقعه كشف حجاب در دوران پهلوى از يك سو حكايت از بحران حقوقى زنان در جامعه سنتى ايران داشته و از سوى‏ديگر زنان را به عنوان عناصر و ابزار نوگرايى رژيم درآورده بود.

فلسفه حجاب از نظر اسلام حفظ كرامت و ارزشهاى والاى انسانى است كه بر مبناى قرآن و احاديث استوار است. انديشمندان اسلامى كه مسئله حجاب را از جهات مختلف (روانى، اجتماعى و خانوادگى) مورد بحث و بررسى قرار داده‏اند، بر اين نكته تأكيد دارند كه پذيرش حجاب نه تنها به معناى كناره‏گيرى از كار و قبول خانه‏نشينى نيست، بلكه توأم با خدمات اجتماعى و سياسى زن و نيز رعايت كليه حقوق قانونى و شناخته شده اوست.

در كل، تهاجم به ارزشهاى دينى و سنتى ايران همواره يكى از هدفهاى مهم و اساسى استعمارگران غرب در قرن حاضر بوده است. پس از وقوع جنگ بين‏المللى‏اول و سقوط حكومت تزارها در روسيه، استعمار انگلستان در ايران از موقعيت برترى برخوردار شد و فرصتى به دست آورد تا به آرزوها و آرمانهاى‏ديرينه خويش جامه عمل بپوشاند و ايران را كاملاً تحت نفوذ خود درآورد. انگليسى‏ها تصميم داشتند با انعقاد يك قرارداد مشترك فرهنگى، اقتصادى و نظامى با ايران، تركيه، افغانستان و عراق فرهنگ غربى را در اين كشورها رواج دهند و برقدرت استعمارى خود بيفزايند تا از اين طريق از رشد و نفوذ دولت جديد التأسيس شوروى ممانعت به عمل آورند. در واقع، انتخاب رضاخان ميرپنج به سلطنت نيز در همين راستا قرار داشت؛ زيرا او نسبت به ارزشهاى‏جامعه اسلامى ايران، در مقايسه با همرديفان خود، بى‏اعتناتر بود.

حكومت پهلوى از ابتداى تشكيل خود موظف بود دو هدف اساسى را تعقيب كند: جدا ساختن دين از صحنه زندگى اجتماعى و مبارزه با روحانيت. رضاشاه استراتژى اسلام‏زدايى انگلستان در ايران را به طرز پيچيده و زمان‏بندى شده به مرحله اجرا درآورد. او در مسير تحقق سياستهاى استعمارى و تشديد روند وابستگى بين‏المللى كه نظام سنتى جامعه ايران بزرگترين مانع در برابر آن بود به تظاهرات نوگرايى روى آورد و در اين راستا منصبهاى اصلى و مسئوليتهاى‏حساس را به افرادى نظير داور، تيمورتاش، حكمت و نصرالدوله واگذار كرد كه ترك فرهنگ سنتى و اخذ فرهنگ غربى را مهم‏ترين راه پيشرفت مى‏دانستند و همانند شاه مقيد به ارزشهاى اسلامى كه ريشه در فرهگ مردم داشت، نبودند.

در اين دوره، توجه به غرب به عنوان مظهر پيشرفت تمدن و تكيه بر اقتدار و عظمت ايران پيش از اسلام به عنوان ملاك ارزشيابى، چارچوب اصلى حكومت را به عنوان يك نظام تشكيل مى‏داد.

شايان ذكر است كه سياست مذهب زدايى، با توجه به اين‏كه تفكرات دينى و مذهبى و عرف و سنتهاى ملى در ميان ايرانيان ريشه‏اى عميق داشت، با مشكلاتى عديده از جمله مقاومت شديد مردم مواجه شد. دست‏اندركاران حكومت پهلوى از طريق رواج انديشه جدايى دين از حكومت (سكولاريسم) و تحقير نمادهاى دينى و سنتهاى ملى، تهاجم به مذهب را آغاز كردند. آن‏ها براى اعمال اين سياست از ابزارى چون نظام آموزشى، كتاب و نشريات استفاده كردند. اقدام متعدد فرهنگى طى سالهاى حكومت مطلقه رضاشاه انجام گرفت كه دركليه آن‏ها بر ترك سنتها و پذيرش مظاهر تمدن غربى تأكيد شده بود.

در ميان تحولات فرهنگى اين دوره تغيير لباس سنتى و قضيه كشف حجاب بيش از ديگر موارد مورد توجه واقع شده است.

به همين دليل، در فاصله 14 - 1313 اقدامات وسيع تبليغاتى به منظور آماده ساختن افكار عمومى براى كشف حجاب انجام گرفت. جشنها و مجالس سخنرانى متعددى در اين زمينه در پايتخت و ديگر شهرها برپا شد. كانون بانوان نيز در ارديبهشت 1314 تحت نظارت وزارت معارف و به رياست شمس پهلوى تأسيس شد. در اين كانون، اشخاصى نظير صديقه دولت‏آبادى، فاطمه سياح، بدرالملوك بامداد، هاجر تربيت، فخرالزمان غفارى بايندر و پرى حسام شهيدى فعاليت داشتند. اين كانون موظف بود كه مجالس مختلف سخنرانى برگزار كرده و از اشخاص معروف دعوت نمايد تا براى حضار راجع به مقام زن و مرد سخنرانى كنند. در تعقيب اين سياست به وزارت معارف دستور داده شد كه در مدارس كشور مجالس جشن و سرور و خطابه با روى باز و بدون حجاب برگزار شود و نيز تصميم گرفته شد مدارس ابتدايى تا سال چهارم به صورت مختلط توسط زنان اداره گردد. در نشريات نيز مقالاتى من‏باب پند و اندرز و انتقاد از حجاب به چاپ رسيد. اما اين قبيل برنامه‏ها پيشرفت چندانى نداشت و اكثريت مردم نه تنها استقبالى از آن به عمل نياورند، بلكه با ديده تحقير به آن نگريستند.

سرانجام، فرمان كشف حجاب به صورت رسمى در 17 دى 1314 صادر شد. در اين روز، جشنى از طرف على اصغر حكمت كه خود نقش فعال و مؤثرى در اين ماجرا داشت، در دانشسراى مقدماتى ودرحضور رضاشاه برپا شد. در اين جشن همسر و دختران او و جمعى از همسران وزيران و وكيلان بدون حجاب شركت داشتند.

در اين جشن، شاه طى نطقى همه زنان را به عدم استفاده از حجاب تشويق نمود و اعلام كرد كه تاكنون نيمى از جمعيت كشور به حساب نمى‏آمدند؛ زيرا در پرده به سر مى‏بردند. او همچنين افزود كه نجابت و عفت زن به چادر مربوط نيست و زن روحاً و اخلاقاً مى‏بايست عفيف باشد.

از اين تاريخ به بعد، استفاده از چادر يا هر سرپوشى، بجز كلاههاى اروپايى، ممنوع اعلام شد. زنان محجبه حق ورود به خيابانها يا استفاده از وسايط نقليه را نداشتند. كسبه نيز مجاز به فروش اجناس به زنان با حجاب نبودند. آن‏هايى كه جرئت مى‏كردند در مقابل اين بى‏قانونى خشونت‏بار ايستادگى كنند، به شدت مورد حمله و بى‏حرمتى مأموران شهربانى قرار مى‏گرفتند.

به وزارت معارف نيز دستور داده شده بودكه در كليه مدارس دخترانه معلمان و دانش‏آموزان بدون حجاب باشند و در غير اين صورت به مدارس راه داده نشوند. كليه حكام ولايات نيز دستور داشتند از پذيرفتن زنان باحجاب كه به ادارات مراجعه مى‏كردند، خوددارى به عمل آورند. اما از سوى ديگر، مطابق بخشنامه كه از طرف دولت صادر مى‏شد، شهربانى موظف بود كه در نهايت حفظ امنيت از هر نوع سوءاحترام به زنان بدون حجاب جلوگيرى كند. شدت تبليغات بر ضد حجاب چنان گسترده بود كه بسيارى از زنان معتقد و مؤمن كه با مشكل منع استفاده از چادر مواجه بودند،منزوى شدند و به تعداد قابل توجهى از عرصه كار و فعاليت فرهنگى و سياسى و علمى دور ماندند. عده‏اى نيز بنا به ذوق و سليقه خويش با پوشيدن پالتو و مانتو و سركردن چارقد و شال‏گردن يا استفاده از كلاههاى بزرگى كه تمام موهاى آن‏ها را در بر مى‏گرفت، سعى‏مى كردند حجاب اسلامى را حفظ كنند. اما دولت براى مقابله با اين قبيل اقدامات نيز بخشنامه شماره 2970 مورخ 11/3/1315 صادر كرد مبنى بر اين‏كه از استعمال چارقد بانوان جلوگيرى به عمل مى‏آيد.

اعمال كشف حجاب در شهرهاى مذهبى با مشكلات بيشترى همراه بود. در شهر مقدس قم بانوان معلم تهديد به استعفا كردند. همچنين بسيارى از اهالى شهر، حتى پيش از 17 دى كه "روز آزادى زن و كشف حجاب" نام گرفت، به دليل انتشار خبر برداشتن حجاب از رفتن دختران خود به مدرسه ممانعت به عمل مى‏آوردند. اعلاناتى نيز از طرف مردم عليه حجاب‏زدايى بر ديوارهاى شهر نصب شده بود.

با صدور دستور شماره 541 مورخ 30/3/1315 از طرف وزارت داخله در شهر مشهد از حماميهاى زنانه التزام گرفته شده كه هيچ زنى بدون كلاه به حمام راه ندهند و در صورتى كه زنى با چارقد به حمام برود اسم او و همسرش راپرت داده شود و در اين رابطه مأمورينى به طور محرمانه وضعيت خانم‏ها و حمامى‏ها را اطلاع مى‏دادند. همچنين از گاراژهايى كه در اين شهر وجود داشت التزام گرفته شده بود كه زنهاى با چارقد را سوار نكنند.

اجراى قانون رفع حجاب علاوه بر اين‏كه براى زنان مسلمان كشور ايجاد مزاحمتهاى فراوان كرد، براى زنان مسلمان خارجى نيز كه بنا به دلايلى (زيارت يا سياحت) در ايران به سر مى‏بردند، مشكلاتى آفريد. به همين دليل نيز از سوى دولت مقرر شد زنان اتباع خارجى يا بايد از لباسهاى ملى خود استفاده كنند يا اين‏كه به لباسهاى غربى ملبس شوند و از استعمال چادرهايى كه نسوان ايرانى سابقاً بدان ملبس بودند، اجتناب ورزند. در واقع، حكومت چنين وانمود مى‏كرد كه پوشش اسلامى با علم وهنر و پيشرفت زنان در عرصه اجتماعى‏مغايرت دارد و حجاب‏خواهى با طرد دانش و عقب‏ماندگى و جمود مرادف است. كشف حجاب و ساير اعمال ضد دينى كه با نداى جلوگيرى از عقب‏ماندگى‏همراه بود، نه تنها درخت دانش و ترقى كشور را بارور نساخت، بلكه باعث بحرانهاى‏بزرگ اجتماعى، اقتصادى و سياسى در كشور شد.

به طور كلى، مى‏توان اين‏گونه نتيجه گرفتت كه واقعه كشف حجاب تنها به يك ضربه دينى بر پيكر جامعه ايران نبود، بلكه توهين نسبت به سنتها، آداب و رسوم و شئونات يك ملت به شمار مى‏رفت. پيامدهاى آن نيز تا بدانجا انجاميد كه به نفع استعمارگران تمام شد.

نظرات كاربران:
سه شنبه 17 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: شبکه خبر]

[مشاهده در: www.irinn.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 223]