نگاهي به كتاب «دا» رنج هاي مضاعف يك زن

واضح آرشیو وب فارسی:حيات: نگاهي به كتاب «دا» رنج هاي مضاعف يك زن
تهران-حيات

بخش خاطرات ادبيات پايداري، تا به حال كتاب هاي متعددي به قلم راويان خاطرات يا افرادي كه آن ها را بازنويسي كرده اند،چاپ و منتشر كرد كه هر يك از آن ها در جاي خود قابل تأمل و نقد و بررسي است. در اين ميان هستند كتاب هايي كه از جهات مختلف ويژگي هايي گاه منحصر به فرد، البته تا زمان انتشار خود، دارند. كتاب خاطرات«دا» ( خاطرات سيده زهرا حسيني و قلم سيده اعظم حسيني) نمونه اي از اين نوع آثار است.اين كتاب كه پانصد و شصت و سومين محصول دفتر ادبيات و هنر مقاومت حوزه هنري محسوب مي شود، يكصدو هشتادمين كتاب در بخش خاطرات جنگ ايران و عراق اين دفتر(در زمان انتشار- اواخر تابستان1387) است.
به گزارش سرويس فرهنگي خبرگزاري حيات ،ماجراهاي كتاب از شهر بصره در سال1347 شروع مي شود كه در اين زمان راوي خاطرات 5 ساله محسوب مي شود. رويدادهايي مربوط به غيبت هاي پي در پي و دستگيري پدر راوي توسط استخبارات حزب بعث عراق فصل هاي اوليه كتاب را تشكيل مي دهد و در ادامه عزيمت خانواده راوي به شهر خرمشهر اتفاق مي افتد و زماني كه وي17 ساله است ماجراي جنگ تحميلي عراق عليه ايران به وقوع مي پيوندد. بخش هاي اصلي كتاب دا به اين مقطع زماني معطوف شده و تقريبا70 درصد از حجم كتاب به اين موضوع(مقاومت34 روزه در خرمشهر ) اختصاص يافته است. البته راوي تا20 مهر در خرمشهر حضور دارد كه به خاطر مجروحيتش از اين شهر خارج مي شود. در ادامه هم يكي دو بار به بهانه هاي مختلف به شهر باز مي گردد كه به دليل جايگاه حساسي كه تركش به بدنش اصابت كرده قادر به ماندن در اين شهر نيست.
از ويژگي هاي اصلي اين كتاب ، تلفيق روايت داستاني با رويكرد خاطره است. البته خاطره مي تواندبدون طرح داستاني و شخصيت پردازي باشد و صرفا صحنه سازي كند. در كتاب دا گاهي تصاوير از واژه ها و الفاظ پيشي مي گيرند.يعني طوري تصويرسازي مي شود كه تصوير سازي تقريبا واقعي است و كمتر دخل وتصرفي در آن صورت گرفته است.
با اين حال بخش اعظمي از جذابيت كتاب به چگونگي تاليف آن باز مي گردد، اعظم حسيني با مرتبط كردن خاطرات و نثر ساده و پاكيزه توانسته فضاي مورد نظر راوي را آن گونه كه او توصيف كرده روايت كند. نويسنده در اين كتاب با بهره گيري از تكنيك هاي مختلف نوشتاري كار بزرگ و قابل توجهي را انجام داده است و اين مورد مي تواند در ماندگاري خاطرات ياد شده موثر باشد، چون خيلي از اوقات خاطرات به دليل روايت نا مناسب زيبايي و جذابيت خود را نشان نمي دهد. احتمال دارد موقع خواندن رويدادهاي كتاب متوجه حضور نويسنده و تلاش او در توصيف جزئيات حوادث نشويم كه اين امر اتفاقا نشان دهنده توانايي نويسنده است، چون هدف بازنمايي خاطرات راوي است و نقش نويسنده در اين ميان بيشتر به يك پردازشگر ادبي شباهت دارد كه وظيفه اصلي اش تقويت لايه هاي ادبي و فني اثر است و حق ندارد بر خلاف احساس مورد نظر راوي، حس ديگري را به اثر تحميل كند. البته چون در شكل گيري اين كتاب، دو نفر ( راوي و نويسنده)سهيم بوده اند نمي توان به طور قاطع
اعلام كرد كه نقاط ضعف و قدرت كار ، از ناحيه كدام يك از آن ها بوده است ،اما به هر حال خاطرات آورده شده در اين كتاب ، به گونه اي است كه درآن هم پرداخت و هم روايت مخاطب را كاملا تحت تاثير قرار مي دهد و اين از ويژگي هاي اصلي و مثبت كتاب است. نثر كتاب به گونه اي است كه به سختي مي توان آن را از يك نثر داستاني تشخيص داد:« از سر و صداي ما دو سه تا مرد و زن همسايه از خانه هايشان بيرون آمدند. پرسيدم: خانواده اين پيرمرد كجا هستند؟
گفتند: همه شون رفتند. هر كار كردند، اين پيرمرد حاضر نشد باهاشون بره. خدابيامرزمي گفت؛ من از خونه ام نمي رم.
پرسيدم:كس ديگه ايي تو اين محله نيست؟
گفتند: چرا،هستند. اون طرف تر همه هستند.
گفتم: شماها هم بايد بريد. عراقي ها از سمت جاده كمربندي دارن مي يان. يكي دو روز ديگه اينجا هم مي ره زير آتيش.
تا راننده، ماشين را سر وته كند و از كوچه بيرون بياييم، سر و كله آدم هاي محلله پيدا شد...» ( ص454)
با توجه به اين كه قالب اثر خاطره است، اما شكل نهايي آن، يك راوي و يك نويسنده دارد كه هر دو در خلق نهايي تأثيرگذارند. شايد در كشورهاي ديگر خاطره تبديل به يك گونه ادبي شده باشد، اما در كشور ما هنوز براي نقد و بررسي آن قالب خاصي تعريف نشده است. بنا بر اين نقد آثار خلق شده در حوزه ادبيات داستاني به مراتب راحت تر است.
حس حاكم بر روايت خاطرات اين كتاب متأثر از روحيات زنانه است و اين ويژگي آن را از آثاري كه معمولا از زبان و به قلم مردان در حوزه ادبيات پايداري خلق مي شود، متمايز مي كند. نثر عاطفي و نگاهي كه به ويژگي خانواده مي شود و ذكر جزئيات در اين گونه خاطرات باعث توجه بيشتر جامعه به قشر زنان و نقش آن ها در تحولات اجتماعي مي شود. با اين حال هنوز تعداد خاطرات زنان در مقايسه با مردان محدود است.
در بخش اول كتاب با وجود آن كه روايت صحنه ها خيلي كلي است، اما صحنه پردازي هاي داستاني وجود دارد كه كشمكش لازم براي دنبال كردن ماجراها در مخاطب را ايجاد مي كند.
البته در بخش دوم هم جزئي نگري ها كه كاملا به راوي بازمي گردد حائز اهميت است.و همين جزئي نگري اين بخش را به داستان نزديك مي كند.هر چند كه طرح و توسعه داستاني را كتاب ندارد، چراكه به هر حال خاطره است.سال هاي پاياني زندگي راوي هم باز به صورت كلي بيان شده است كه البته اين كلي گويي در دو بخش اول و آخر ضعف كار محسوب نمي شود
،چون در بخش هايي از كتاب كه ارتباط مستقيم با موضوع دفاع مقدس ندارد، نويسنده با استفاده از تكنيك روايت كلي، از جزئيات ماجرا ها مي گذرد تا بخش هاي مربوط به محدوده زماني مقاومت در خرمشهر پر رنگتر شود. در اين خصوص هدف راوي و نويسنده، اختصاصا آن دوراني است كه براي تاريخ و مردم كشور ما يك ارزش و ويژگي محسوب مي شود. بي گمان هدف از اين كار ثبت زندگي زهرا حسيني ( راوي) نبوده است، بلكه ثبت خاطرات دختري بوده كه در جنگ و به ويژه روزهاي مقامت در خرمشهر حضور داشته است.
وجود بسياري از عناصر داستاني در نقل اين خاطره حس باورپذيري را در آن افزايش داده است و البته معمولا افرادي كه تجربه كاري را داشته باشند مي توانند اين حس باورپذيري را در ديگران ايجاد كنند.فضاسازي هاي زماني ومكاني، بيان جزئيات و ارتباطي كه بين راوي ونويسنده وجود دارد اين خاطرات را تا به اين حد باورپذير كرده است.
ذكر جزئيات حتي به صورت وسيع و نامحدود هيچ تعارضي با خاطره ندارد. خاطره اي خوب است كه جزئيات را داشته باشد. دو نوع خاطره (خود نگار و ديگر نوشت) تا به حال بيشترين نوع ارائه كتاب هاي خاطره را تشكيل داده است. در نوع دوم كه كتاب دا از آن جمله است اين وظيفه نويسنده است كه راوي را تخليه اطلاعات كند و حتي در برخي از صحنه ها به راوي كمك كند تا خاطرات را به ياد بياورد . يك كتاب هم عرض به او بدهد تا مطالعه كند و يا اين كه اگر مكان يا زمان واقعه اي را به ياد نمي آورد در اين مورد تحقيق كرده و آن امر را به او يادآوري كند.
چون به يادآوردن خاطرات پس از سال ها كار دشواري است و اين موضوع كار نويسنده يا پردازشگر خاطره را تا حدودي مشكل مي سازد.
در مجموع اين كتاب مي تواند نمونه و شاهدي باشد بر توانمندي هاي زنان در عرصه هاي اجتماعي، صحنه هاي جنگ، استقامت در برابر تجاوز بيگانگان و تحمل رنج بيشمار در اين راه و سر انجام خلق ادبيات پايداري كه بي گمان نقش اساسي در به ثمر رساندن آن داشتند.
كتاب دا در 812 صفحه، 5 بخش و 40 فصل تدوين شده كه به همراه بخش ضمائم ( شامل 4 گفت و گو با عبد الله سعادت، احمد پرويز پور، زهره فرهادي و ايران خضراوي و 4 نقل و قول از افسانه قاضي زاده، مريم امجدي، حورسي و كتاب خرمشهر در جنگ طولاني) و 53 عكس اختصاصي مرتبط با موضوع كتاب با ارائه فهرست اعلام به مخاطبان عرضه شده است.

علي الله سليمي

پايان پيام
چهارشنبه 11 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: حيات]

[مشاهده در: www.hayat.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 155]