جلوه‌هايي از آيينهاي سنتي عزاداري ماه محرم در خراسان جنوبي

واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: جلوه‌هايي از آيينهاي سنتي عزاداري ماه محرم در خراسان جنوبي
داخلي. اجتماعي. فرهنگي. محرم ‪. ۸۷‬
مردم شهرستانهاي استان خراسان جنوبي با فرا رسيدن ماه محرم‌الحرام در سوگ سرور آزادگان جهان حضرت اباعبدالله‌الحسين(ع) سياهپوش و غرق در عزا و ماتم مي‌شوند.

آنان با نصب پرچمهاي سياه و علمهاي مخصوص عزاداري در مساجد، حسينيه‌ها، تكايا و سردر ادارات دولتي و محلهاي كسب و كار، تشكيل دسته‌هاي عزاداري و برگزاري آيين‌هاي سوگواري در حسينيه‌ها و مساجد به عزاداري مي‌پردازند.

به همين مناسبت در دهه نخست محرم مراسم سخنراني پيرامون فلسفه قيام عاشورا در اغلب مساجد و حسينيه‌هاي شهرها و روستاهاي استان ترتيب مي‌يابد.

در شهرستان بيرجند مركز اين استان دسته‌هاي عزاداري سنتي از روز هفتم محرم با اجتماع در مساجد، حسينيه‌ها و تكايا و عبور از خيابانهاي شهر در ساعات عصر و شب اقدام به برگزاري مراسم سينه‌زني، زنجيرزني و عزاداري كرده و مرثيه‌خوانها و مداحان اهل بيت(ع) نيز در شرح وقايع عاشورا و مناقب حضرت امام حسين(ع) و يارانش مداحي مي‌كنند.

سينه‌زني، زنجيززني، روضه‌خواني، علم‌بندان، علم‌گرداني، نخل بندي، نخل گرداني، مشعل گرداني، شبيه‌گرداني و تعزيه‌خواني از شيوه‌هاي مراسم عزاداري ماه محرم در بيرجند و ديگر شهرستانهاي خراسان جنوبي است.

عزاداري در بيرجند اغلب در قالب دسته‌ها و هياتهاي سينه‌زني و زنجيرزني برگزار مي‌شود و مابقي مراسم هنوز در برخي روستاهاي اين شهرستان برگزار مي‌گردد.

از جمله اين مراسم "علم‌بندان" است كه با روش خاصي در يكي از هياتهاي عزاداري شهر بيرجند برگزار مي‌شود.

با انجام اين مراسم كه در اوايل ماه محرم با حضور سادات و هياتهاي عزاداري انجام مي‌شود مردم آمادگي خود را براي شركت در عزاداري ماه محرم اعلام مي‌كنند.

برپايي علم همچنين به ياد علمدار دشت كربلا حضرت ابوالفضل‌العباس(ع) انجام مي‌شود.

مراسم "علم گرداني" نيز در روستاها معمولا در نيمه دوم دهه نخست محرم انجام مي‌شود.

در اين مراسم علمها را به در خانه‌ها برده و براي صاحبخانه فاتحه مي‌خوانند و او نيز به علم‌گردانها گندم و پول و خواروبار مي‌دهد.

علم‌گردانها با خواندن اشعاري در كوچه و بازار، عزاداري امام شهيد را به مردم اعلام مي‌كنند و از نزديك شدن روز تاسوعا و عاشورا خبر مي‌دهند.

حضور مشتاق مردم در اين مراسم و اداي نذورات آنان بيانگر عشق و ارادت خالصانه آنان به حضرت اباعبدالله‌الحسين(ع) و ياران باوفايش است.

مراسم "مشعل گرداني" در روستاي خور و بركوه و "سنگ زني" در روستاي درخش بيرجند نيز برگزار مي‌شود.

مشعلهاي اين روستاها در حسينيه روستا در داخل زمين نصب شده و شب نهم محرم آن را روشن مي‌كنند و اطراف آن سينه دوره مي‌زنند.

در سالهاي گذشته مشعلهاي بسيار در منطقه خوسف بيرجند وجود داشت كه آن را شبهاي نهم محرم در كوچه‌ها مي‌گرداندند و نذري جمع مي‌كردند.

مراسم "سنگ زني" روستاي درخش نيز از شب پنجم محرم همراه با هياتهاي عزاداري با آهنگ نوحه، سينه‌زني و يا زنجيرزني انجام مي‌شود.

"تعزيه‌خواني" از ديگر مراسم عزاداري است كه در روستاهاي بيرجند و در چند سال اخير در شهر بيرجند در قالب سوگواره تعزيه برگزار مي‌شود.

تعزيه يا شبيه‌خواني نمايشي است كه در آن يكي از وقايع كربلاي حسيني را به نمايش مي‌گذارند.

انواع تعزيه در ماه محرم در روستاهاي مختلف برگزار مي‌شود كه در روستاي "خنگ" تعزيه صحراي كربلا در روز عاشورا و تعزيه حضرت ابوالفضل(ع) در روز تاسوعا انجام مي‌شود.

در روستاي "مهمويي" نيز تعزيه‌هاي حر، حضرت امام حسين(ع)، حضرت علي اكبر(ع)، حضرت ابوالفضل(ع) و وفات پيغمبر رايج است.

در روستاي درخش و آسيابان در روز هفتم محرم تعزيه‌خواني مسلم‌بن عقيل، در روز هشتم تعزيه علي اكبر، روز نهم تعزيه حضرت ابوالفضل(ع) و در روز عاشورا تعزيه صحراي كربلا برگزار مي‌شود.

علاوه برآن مراسمي با عنوان "هفت منبر" در روز تاسوعا توسط زنان در بيرجند برگزار مي‌شود.

در اين مراسم بانوان با روشن كردن هفت شمع در هفت منبر، مسجد و حسينيه در آن شركت مي‌كنند.

مراسم خاصي با عنوان "شمع‌گرداني" نيز روز تاسوعا در برخي روستاهاي بيرجند از جمله "بهدان" برگزار مي‌شود.

مراسم "خيرات سيدالشهدا" توسط مسلمانان اهل سنت خراسان جنوبي هم در روز عاشورا از ديگر مراسم است كه طي آن مردم مناطق سني‌نشين با پختن "غلور" و آش نذري با عنوان "خيرات سيدالشهدا" به اطعام مردم مي‌پردازند.

برگزاري مراسم شبيه‌گرداني، تعزيه‌خواني، آتش زدن نمادين خيمه‌ها، راه اندازي كاروانهاي سبزپوش و سرخپوش از جمله مراسم تعزيه شهادت سالار شهيدان در روز عاشورا هستند.

دسته‌هاي عزاداري در روز عاشورا در شهر بيرجند در محلي موسوم به قتلگاه گرد هم مي‌آيند و به نوحه‌خواني و سينه‌زني مي‌پردازند.

اين عزاداري با فرارسيدن ظهر عاشورا و آتش زدن خيمه‌ها به عنوان نمادي از خيمه‌هاي فرزندان امام حسين(ع) به اوج خود مي‌رسد.

برگزاري مراسم بيل زني در بخش خوسف بيرجند نيز به عنوان تبرك نمودن بيل ها و دفع آفت از مزارع و محصولات كشاورزي و نمادي از دفن اجساد شهداي كربلا و مراسم نخل‌گرداني به عنوان نمادي از گرداندن گهواره طفل شيرخوار حضرت امام حسين(ع) از ديگر موارد ديدني در عزاداري مردم اين بخش از بيرجند در روز عاشورا است.

علاوه بر اين آيينها، اطعام دسته‌هاي عزاداري و پرداخت نذورات از مراسمي است كه از اول ماه محرم تا روزهاي بعد از عاشورا بطور چشمگيري در شهرها مشاهده مي‌شود.

اطعام و اداي نذورات درروزهاي آخر دهه نخست محرم به ويژه روز نهم و دهم از جمله جلوه‌هاي بارز عزاداري مردم بيرجند است بگونه‌اي كه كمتر محله‌اي است كه در اين روز سفره امام حسين(ع) در آن پهن نباشد.

بسياري از شهروندان از سفره حضرت امام حسين(ع) نه براي رفع گرسنگي بلكه به قصد تبرك طعام مي‌گيرند و آن را به عنوان قربت به كودكان خود نيز مي‌دهند.

عزاداران حسيني در بيرجند همچنين در نخستين شب شهادت حضرت امام حسين(ع) با روشن كردن شمع در مساجد، مراسم شام غريبان را برگزار مي‌كنند.

هياتهاي عزادار در اين مراسم به نشانه جستجوي اطفال آواره و گمشده سالار شهيدان با عبور ازكوچه‌ها و ريختن خاك بر سر و روي خود گويي به دنبال گمشده‌اي مي‌چرخند.

مداحان اهل بيت(ع) نيز در اين شب با يادآوري مصايب بازماندگان واقعه كربلا و توصيف رنج و آوارگي فرزندان امام حسين(ع) ياد و خاطره اسيران روز عاشورا و اطفال حضرت اباعبدالله‌الحسين (ع) را زنده مي‌كنند.

بيرجنديهاي ساكن مناطق مختلف كشور نيز سعي مي‌كنند تا در دهه نخست محرم و يا دست كم در روزهاي پاياني اين دهه خود را به شهر و روستاي محل تولد خود رسانده و همراه با ساير خويشاوندان در آيينهاي عزاداري سالار شهيدان شركت كنند.

اغلب مردم اين ديار براي استفاده بهتر معنوي از اين ماه با اهل خانواده تا پاسي از شب در مجالس عزاداري شركت دارند.

اداي نذورات بر اساس توانايي و تمكن مالي به نام حضرت امام حسين(ع) و حضرت ابوالفضل(ع) در اين ايام از ديگر آيينهاي ماه محرم اين خطه مي‌باشد.

به گفته رييس شوراي هماهنگي تبليغات اسلامي استان خراسان جنوبي ‪ ۹۰۰‬هيات مذهبي و عزاداري داراي كد شناسايي در اين استان فعاليت دارند.

حجت‌الاسلام محمدعلي سلم‌آبادي گفت: بيش از ‪ ۸۰‬درصد اين هياتها براي شركت در مراسم چهلم و چهل هشتمين روز شهادت حضرت امام حسين(ع) در ماه صفر به مشهد اعزام مي‌شوند.

وي افزود: مراسم عزاداري سالار شهيدان در بيش از ‪ ۱۰۰۰‬مسجد اين استان برگزار مي‌شود كه مردم در برپايي اين آيينها نقش ويژه‌اي دارند.

او گفت: به منظور جلوگيري از سنتهاي غلط و تحريف شده در مراسم ماه محرم ‪ ۷۰۰‬مبلغ و روحاني به هياتهاي مذهبي و مناطق مختلف استان اعزام شده‌اند.

وي تعداد مداحان ساماندهي شده استان را براي برپايي آيينهاي عزاداري سيد و سالار شهيدان حضرت امام حسين(ع) ‪ ۷۰۰‬مداح ذكر كرد.ك/‪۴‬
سه شنبه 10 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 1849]