اولويت شخصيت بر عمل در فلسفه اخلاق

واضح آرشیو وب فارسی:مهر: اولويت شخصيت بر عمل در فلسفه اخلاق
خبرگزاري مهر - گروه دين و انديشه: پرسشها در باب شخصيت اخلاقي اخيراً در مباحث فلسفي مطرح شده‌اند. بخشي از اين بحثها پس از انتشار مقاله معروف آنسكومب با عنوان " فلسفه اخلاق مدرن" مطرح شدند. در اين مقاله آنسكومب از اين نكته بحث مي‌كند كه كانت‌گرايي و فايده‌گرايي در اخلاق كه دو سنت مهم اين حوزه هستند و بر مفاهيمي چون وظيفه و الزام استوارند ره به خطا برده‌اند.

به نظر وي مسئله مهم و درست اخلاق اين است كه چه چيز براي پرورش استعدادهاي انسان و بهبود زندگي اش ضروري است.
اين البته به معناي بازگشت به پرسشهايي بود كه بجد در فلسفه اخلاق يونان باستان بخصوص نزد ارسطو مطرح مي شدند. چرا كه رويكرد جديد هم مانند رويكرد ارسطو بر مفهوم فضيلت دست مي گذاشت. يعني اينكه شخصيت اخلاقي قابل ستايش چه شخصي است و چگونه شخصي فضيلت مند مي شود ؟ آيا اين امر به صورت ذاتي و طبيعي رخ مي دهد و يا آيا فرد براي اين كار مسئول است و اينكه چه نسبتها و نهادهايي براي فضيلتمند كردن فرد ضروري و حياتي هستند؟

جوابها به اين پرسشهاي قديمي امروزه در حوزه هاي مختلف فلسفه مطرحند. حتي در فلسفه سياسي، فلسفه ادبيات و فلسفه آموزش هم اين پرسشها پرسشهاي مطرحي به حساب مي آيند و جوابهاي متفاوتي را از آن خود كرده اند. علاقه به فضيلت و شخصيت به صورت غيرمستقيم ناشي از علاقه اي عيني تر بود كه در فلسفه سياسي نمود داشت و كتاب "نظريه اي در باب عدالت" رالز مروج آن بود.

رالز در فصل سوم كتاب خود تصويري از اينكه چگونه افراد در موقعيتي عادلانه پرورش مي يابند تا فضايل مورد علاقه شهروندان مطلوب را فراچنگ آورند بحث مي كند. با اين همه علاقه رالز صرفاً به آموزش اخلاقي اكتفا نمي كند و آنچه او "تقويت احترام به خود" مي‌نامد مباني ديگري هم چه در سطح خانواده و چه در سطح جامعه و كار حرفه اي واجد است.

هرچند كه نظريه فضيلت و تأكيد بر شخصيت اخلاقي در يونان باستان را به ارسطو نسبت مي دهند اما اين رويكرد حتي در افلاطون و سقراط افلاطون هم يافت مي شود. افلاطون بخصوص در دوران اول زندگي خويش كه تحت تأثير سقراط است بسي بر شخصيت اخلاقي و اينكه فضايل اخلاقي با تكيه بر شخصيتي پديد مي آيند دست مي گذارد. همين كه سقراط تأكيد مي كند كه در مواقعي انسان بايد قول خود را زير پا بگذارد چرا كه اگر تعهد خود را انجام دهد زياني جاني براي فردي به همراه دارد و يا ديگر فضايل را با استثنا مي پذيرد نشان مي دهد كه وي و افلاطون تأكيد زيادي بر شخصيت اخلاقي دارند. همين سنت است كه به ارسطو مي رسد و وي بصراحت تذكار مي دهد كه بعضي مواقع تعيين آنكه فضيلت چيست و رذيلت كدام است امكان ندارد و اين شخصيت اخلاقي است كه در اين باب تصميم گيري مي كند.

هرچند كه فيلسوفان يوناني متفق القول بودند كه خوشبختي محتاج زندگي فضيلمت مندانه است اما در اينكه اين فضيلت چيست و شخصيت فضيلت مند چه ويژگيهايي دارد اتحاد نظر نداشتند. در اين ميان بيش از هر چيز بر دو ويژگي دست گذاشته مي شد. اول جنبه رفتاري داشت و دومي جنبه روانشناختي. در اين ميان در اين باب كه جنبه روانشناختي تنها از حالات معرفتي چون: دانش و باور تشكيل شده يا جنبه هاي احساسي چون: خواستها و احساسات را هم در بر مي گيرد اختلاف نظر وجود داشت.

واضح است كه سقراط بيشترين تأكيد را بر دانش و معرفت روا مي دارد. به نظر وي اگر عملي رذيلت گونه رخ داده باشد دقيقاً ناشي از آن است كه دانش كافي در اين زمينه وجود نداشته است. اما افلاطون تاحدي و ارسطو بجد با اين رويكرد مخالفت مي ورزند. با اين همه تفسيري ديگر از فلسفه اخلاق يونان باستان تصريح مي كند كه در دل انديشه هاي اخلاقي ارسطو هم رگه هاي افلاطوني و هم رگه هاي سقراطي يافت مي شود.

نكته اي كه در همه متفكران يونان و از جمله آنها سقراط و افلاطون و ارسطو مشترك است اين است كه شخصيت فضيلت مندان در تنهايي و به دور از محيطي به نام شهر پرورش نمي يابد. به تعبير امروزيها هميشه "ديگري" بايد باشد كه در ارتباط با وي شخصيت اخلاقي رخ دهد چرا كه محور و موضوع اصلي اخلاق ارتباط با ديگري است.

خلاصه كنيم كه افلاطون و ارسطو در اين نكته هم عقيده هستند كه شخصيت اخلاقي متعالي با بيش از چيزي به نام معرفت گره مي خورد و اين شخصيت محتاج هماهنگي ميان حوزه شناختي و جنبه هاي احساسي است . در اين راستا البته ارسطو سعي مي كند تبيين كند كه اين هماهنگي بر مباني اي استوار است و اين كار را با پژوهش در باب مباني روانشناختي شخصيت اخلاقي صورت مي دهد. او بر اين باور است كه شخصيت فضيلت مند با نوعي عشق عميق به خود شناخته مي شود و همين باعث عشق وي به همه فعاليتهاي عقلاني مي گردد.

با اين همه اين عشق در محيطي كه انساني ديگر در آن حضور ندارد رشد نمي كند و انسان اولاً نياز به دوستاني دارد كه در اين خير با وي همدلي داشته باشد و ثانياً بايد محيطي سياسي باشد كه شرايطي را فراهم سازد تا اين ارتباط رشد كند و بهبود يابد.
دوشنبه 9 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: مهر]

[مشاهده در: www.mehrnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 202]