آلودگي حد و مرز نمي شناسد

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: آلودگي حد و مرز نمي شناسد

آلودگي محيط‌زيست از منابع گوناگون صورت مي‌گيرد. با پيشرفت تمدن بشري و توسعه فن‌آوري و ازدياد روز افزون جمعيت، در حال حاضر دنيا با مشكلي به نام آلودگي در هوا و زمين روبرو شده است كه زندگي ساكنان كره زمين را تهديد مي‌كند. به طوري كه در هر كشور حفاظت محيط‌زيست مورد توجه جدي دولتمردان است. امروزه وضعيت زيست‌محيطي به گونه‌اي شده است كه مردم يك شهر يا حتي يك كشور از آثار آلودگي در شهر يا كشور ديگر در امان نيستند.

برفي كه در نروژ مي‌بارد، مواد آلاينده‌اي به همراه دارد كه منشا آن از انگلستان و آلمان است. يا باران اسيدي در كانادا نتيجه مواد آلاينده‌اي است كه منشا آنها از ايالات متحده است. در آتن گاهي مجبور مي‌شوند به علت آلودگي شديد هوا كارخانجات را تعطيل و رفت و آمد اتومبيل‌ها را محدود كنند. شهرهاي ديگر دنيا مانند مكزيكوسيتي، رم و تهران نيز با مشكل آلودگي هوا دست به گريبان‌اند. آلودگي درياها، رودخانه‌ها، درياچه‌ها، اقيانوس‌ها و جنگل‌ها نيز موضوع بحث جدي هستند.

آلودگي محيط‌زيست و لايه اوزون

يكي از مسائلي كه در سال‌هاي اخير باعث نگراني دانشمندان شده، مسأله تهي شدن لايه اوزون و ايجاد حفره در اين لايه در قطب جنوب است. لايه اوزون در فاصله 16 تا 48 كيلومتري از سطح زمين قرار گرفته و كره زمين را در برابر تابش فرابنفش نور خورشيد محافظت مي‌كند. هر گاه از مقدار لايه اوزون 10 درصد كم شود، مقدار تابشي كه به سطح زمين مي‌رسد، تا 20 درصد افزايش مي‌يابد. تابش فرابنفش موجب بروز سرطان پوست در انسان مي‌شود و به گياهان صدمه مي‌زند. مولكول‌هاي كلروفلوئوركربن‌ها (‏CFCها) در از بين بردن لايه اوزون موثراند. از اين تركيبات به طور گسترده در دستگاه‌هاي سردكننده و در افشانه‌ها (اسپري‌ها) استفاده مي‌شود.

اين مولكول‌ها به علت پايداري به استراتوسفر راه مي‌يابند و در آنجا بر اثر تابش خورشيد پيوند ‏C-Cl‏ شكسته مي‌شود. اتم كلر حاصل به مولكول اوزون حمله مي‌كند و مولكول ‏CLO‏ را تشكيل مي‌دهد. اين مولكول به نوبه خود با اكسيژن تركيب شده، مولكول ‏O2‎‏ و اتم ‏Cl‏ آزاد مي‌شود و مجدداً در چرخه تخريب اوزون شركت مي‌كند. از اين روست كه در عهدنامه سال 1978 مونترال قرار بر اين شده كه از مصرف كلروفلوئوروكربن‌ها به تدريج كاسته شود و مواد ديگري به عنوان جانشين براي آنها يافت شود و يافتن چنين تركيباتي به طور مسلم كار شيميدانان است.

آلودگي هوا و مه دود فتوشيميايي

بسياري از مناطق شهري با پديده آلودگي هوا روبه‌رو هستند كه در جريان آن، ميزان نسبتا بالايي از اوزون در سطح زمين كه جزء نامطلوبي از هوا در ارتفاعات كم است، در نتيجه واكنش نور القايي آلاينده‌ها توليد مي‌شود. اين پديده را مه دود نور شيميايي مي‌نامند و گاهي به دليل تشابه آن با مسأله تهي شدن اوزون استراسفر از آن به عنوان «لايه اوزون در مكاني نادرست» ياد مي‌كنند. فرآيند تشكيل مه دود در واقع شامل صدها واكنش مختلف است كه ده‌ها ماده شيميايي را دربرمي‌گيرد و به طور همزمان رخ مي‌دهند. در واقع، هواي شهرها را به «واكنش گاه‌هاي شيميايي عظيم» تشبيه كرده‌اند.

پديده مه دود شيميايي، نخستين بار در دهه 1940 در لوس آنجلس مشاهده شد و از آن زمان، عموماً به اين شهر ربط داده شده است. اما در دهه‌هاي اخير با كنترل آلودگي هوا مسأله مه دود در شهر لوس آنجلس به طور نسبي تخفيف پيدا كرده است. از نظر كمي، اكثر كشورها و همچنين سازمان جهاني بهداشت (‏WHO‏)، حدي را براي حداكثر غلظت مجاز اوزون در هوا در نظر گرفته‌اند كه در حدود 100‏ppb‏ (ميانگين غلظت‌ها در طول زمان يك ساعت) است. اوزون در هواي پاكيزه تنها به چند درصد اين مقدار مي‌رسد. واكنش دهنده‌هاي اصلي اوليه در يك پديده مه دود نور شيميايي، اسيد نيتريك، ‏NO‏ و هيدروكربن‌هاي سوخته نشده هستند كه از موتورهاي احتراقي درون سوز به عنوان آلاينده در هوا منتشر مي‌شوند. جزء مهم ديگر در تشكيل مه دود، نور خورشيد است.

باران اسيدي ‏

يكي از جدي‌ترين مشكلات زيست‌محيطي كه امروزه بسياري از مناطق دنيا با آن روبه‌رو هستند، باران اسيدي است. اين واژه انواع پديده‌ها، از جمله مه اسيدي و برف اسيدي كه تمام آنها با نزول مقدار قابل ملاحظه اسيد از آسمان مطابقت دارد را مي‌پوشاند. باران اسيدي داراي انواع نتايج زيان‌بار بوم شناختي است. وجود اسيد در هوا نيز احتمالاً بر روي سلامتي انسان اثر دارد. پديده باران اسيدي در سال‌هاي آخر دهه 1800 در بريتانيا كشف شد، اما پس از آن تا دهه 1960 به دست فراموشي سپرده شد. باران اسيدي به نزولات جوي كه قدرت اسيدي آن به طور قابل توجهي بيش از باران طبيعي (يعني باران آلوده نشده) باشد، اطلاق مي‌شود. باران طبيعي به علت حل شدن دي‌اكسيد كربن هوا در آن و تشكيل اسيد كربونيك خود به طور ملايم اسيدي است.‏

منو اكسيد كربن + آب= اسيد كربنيك

از تفكيك جزيي ‏H2CO3‎‏ پروتون آزاد مي‌شود و ‏PH‏ سيستم را كم مي‌كند.از اين رو ‏PH‏ باران طبيعي كه آلوده نشده، از اين منبع به خصوص حدود 5.6 است. تنها باراني كه قدرت اسيدي آن به مقدار قابل ملاحظه‌اي بيشتر از اين باشد، يعني ‏PH‏ آن كمتر از 5 باشد، باران اسيدي تلقي مي‌شود. دو اسيد عمده در باران اسيدي، ‏HNO3‎‏ و ‏H2SO4‎‏ است. به طور كلي، محل نزول باران اسيدي در مسير باد دورتر از منبع آلاينده‌هاي نوع اول، يعني ‏SO2‎‏ و نيتروژن اكسيدها است. باران اسيدي به هنگام حمل توده هوايي كه آلاينده‌هاي نوع اول را دربردارند، به وجود مي‌آيد. از اين رو باران اسيدي يك مشكل آلودگي است كه به علت حمل دوربرد آلاينده‌هاي هوا، حد و مرز جغرافيايي نمي‌شناسد.

مواد شيميايي آلي سمي ‏

واژه مواد شيميايي سنتزي از طرف رسانه‌هاي گروهي براي توصيف اجسامي به كار مي‌رود كه عموما در طبيعت يافت نمي‌شوند. ولي توسط شيميدانان از اجسام ساده‌تر سنتز شده‌اند. اكثريت مواد شيميايي سنتزي كه مصرف تجارتي دارند، تركيبات آلي هستند و براي بيشتر آنها از نفت به عنوان منبع اوليه كربن در اين تركيب‌ها استفاده شده است. كربن با كلر تركيب‌هاي زيادي را تشكيل مي‌دهد كه به علت سمي بودن آنها براي بعضي گياهان و حشرات، كاربرد گسترده‌اي به عنوان آفت كش يافته‌اند. تركيبات آلي كلردار ديگر به طور گسترده‌اي در صنايع پلاستيك و الكترونيك به كار برده شده‌اند.

شكستن پيوند كربن به كلر به طور مشخص دشوار است و حضور كلر همچنين واكنش‌پذيري ساير پيوندها را در مولكول‌هاي آلي كم مي‌كند. همين خاصيت به اين معني است كه با وارد شدن تركيب‌هاي آلي كلردار به محيط زيست، تخريب آنها به كندي صورت مي‌گيرد و بيشتر تمايل به جمع شدن دارند و به اين علت به معضل بزرگ زيست‌محيطي تبديل شده‌اند. اجسام آلي سمي كه به طور عمده مورد استفاده قرار مي‌گيرند، عبارت‌اند از: انواع آفت‌كش‌ها، حشره‌كش‌هاي سنتي، حشره‌كش‌هاي آلي كلردار، ددت، توكسافن‌ها، كاربامات، حشره‌كش‌هاي آلي فسفات‌دار، علف‌كش‌ها و ...

آلودگي آبها ‏

آب، تصفيه آن و جلوگيري از آلودگي و به هدر رفتن آن از مسائل بسيار مهم زمان ما به حساب مي‌آيد. آلودگي آب‌ها، معضل بزرگ زيست‌محيطي محسوب مي‌شود كه به علت پيشرفت صنايع و تكنولوژي، هر روزه با پيشرفت روز افزون آن مواجهيم.

فلزهاي سنگين و شيمي خاك

بسياري از فلزهاي سنگين براي انسان سمي هستند و چهار فلز جيوه (‏Hg‏)، سرب (‏pb‏)، كادميم (‏Cd‏) و آرسنيك (‏As‏) فلزهايي هستند كه به علت كاربرد گسترده، سميت و توزيع وسيع آنها بيشترين خطر را از نظر زيست‌محيطي دارند. البته هيچ يك از اين عنصرها هنوز به آن اندازه در محيط‌زيست پخش نشده كه يك خطر گسترده به شمار آيد. به هر حال، هر يك از آنها در بعضي از محلات در سال‌هاي اخير در سطوحي سمي يافت مي‌شود. اين فلزها به طور عمده از مكاني به مكان ديگر از طريق هوا منتقل مي‌شوند و اين انتقال معمولا به صورت گونه‌هايي كه روي ماده ذره ‌مانند معلق، جذب سطحي شده يا در آن جذب شده است، صورت مي‌گيرد.

توليد انرژي و آثار محيطي آن

بسياري از مسائل زيست‌محيطي، نتيجه غيرمستقيم توليد و مصرف انرژي، به ويژه زغال‌سنگ و بنزين است. ذخاير زغال‌سنگ در دنيا از مجموع نفت، گاز طبيعي و اورانيوم خيلي بيشتر است. از اين رو مصرف زغال‌سنگ براي توليد انرژي صنعتي نه تنها ادامه خواهد يافت، بلكه احتمالاً به مقدار زيادي به ويژه در كشورهاي در حال توسعه مانند چين و هندوستان كه ذخاير زيادي از اين ماده دارند، افزايش مي‌يابد. از سوزاندن زغال سنگ مقدار زيادي ‏SO2‎‏ و ‏CO2‎‏ كه آلاينده هستند، توليد مي‌شود. بحث انرژي هسته‌اي و ساير منابع انرژي نيز جاي خود دارد.‏

چهارشنبه 4 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 151]