ساختمان هايى سوار بر موج زلزلهمعيارهاى ساخت و ساز را مطابق استاندارد جهانى تغيير دهيم(بخش پاياني)

واضح آرشیو وب فارسی:کيهان: ساختمان هايى سوار بر موج زلزلهمعيارهاى ساخت و ساز را مطابق استاندارد جهانى تغيير دهيم(بخش پاياني)
گاليا توانگر

ايران جزو كشورهاي پرخطر و حادثه خيز جهان بوده و همه ساله هزاران نفر در جريان وقوع بلاياي طبيعي جان خود را از دست مي دهند.در اين ميان زمين لرزه سهم بزرگي از تلفات و خسارات را برعهده دارد. به عنوان مثال از سال 1300 (هـ.ش) تاكنون حداقل 30 زمين لرزه مهم در ايران روي داده كه قدرت 19 مورد آنها بين 6 تا 8 ريشتر بوده است، يعني به طور متوسط هر 5 سال شاهد رويداد يك زمين لرزه بزرگ بوده ايم. بايد توجه داشت كه در زمان وقوع زمين لرزه، انعطاف ناپذيري ساختمان سبب افزايش نيروهاي دروني و ظهور خسارات ناگوار مي شود، اما ساختمان هاي شكل پذير به دليل توانايي تحمل مقدار زيادي از تغيير شكل، در مقابل زمين لرزه مقاوم تر هستند. به اين منظور استفاده از تجهيزات در جهت كاهش لرزش هاي ساختمان نقش اساسي در تقليل خسارات ناشي از زمين لرزه دارد. اين تجهيزات با جذب انرژي ناشي از زمين لرزه ميزان ارتعاشات ساختمان را كاهش مي دهد. امروزه در كشورهاي پيشرفته نصب وسايل جذب كننده لرزش در ساختمان ها به عنوان يكي از سيستم هاي مقاوم سازي مورد استفاده قرار مي گيرد. بنابراين براي داشتن يك خانه ايمن در برابر زمين لرزه بايستي ساختمان توسط كارشناسان باتجربه مورد ارزيابي قرار گيرد. سپس با به كارگيري راه حل هاي ارائه شده نسبت به مقاوم سازي ساختمان و نصب تجهيزات نگهدارنده اقدام شود. به اين ترتيب علاوه بر تقويت بخش هاي نامقاوم ساختمان توصيه هاي مناسبي در اختيار شما قرار مي گيرد كه ايمني منزل شما را افزايش مي دهد.

تحقيقاتي كه درباره حدود 30 هزار زلزله در سراسر جهان صورت گرفته مؤيد اين نظر است كه بيشتر زلزله هاي شديد بر روي دو كمربند رخ مي دهند. يك كمربند كه در امتداد سواحل غربي آمريكاي جنوبي و شمالي قرار داد و كمربند ديگر از حوالي مديترانه شروع و پس از گذشتن از تركيه، ايران و افغانستان به جنوب شرقي آسيا مي رسد. علاوه بر دو كمربند فوق كه نقاط اصلي زلزله هاي شديد و مخرب جهان بر روي آنها واقع شده اند، در نقاط ديگري نيز زلزله هاي خفيف و كوچك رخ مي دهند كه به علت دامنه تأثير محدود، از قدرت تخريب بالايي برخوردار نيستند. ايران جزء 10 كشور زلزله خيز دنيا قرار گرفته و در اين رديف نام كشورهايي چون ايتاليا، يونان، تركيه، چين، ژاپن، فيليپين، هندوستان، هند و چين و نيوزلاند و قسمت هايي از آمريكاي شمالي و جنوبي و نيز آمريكايي مركزي به چشم مي خورد.

اما چرا كشور ما زلزله خيز است؟ ايران تحت تأثير چين خوردگي هاي آلپ (دوران سوم زمين شناسي- سنوزوئيك) قرار گرفته و در نتيجه كوه هاي البرز و زاگرس در ايران به وجود آمده و اين كوه ها از لحاظ زمان زمين شناسي جوان و فعال هستند. درواقع زلزله هاي ايران مربوط به فعاليت هاي حاشيه چين خورده آلپ و هيماليا بوده كه ادامه كمربند مديترانه است. از طرفي ايران از نظر زمين شناسي بين دو صفحه عربستان و شوروي سابق قرار دارد. حركت اين صفحات نيز ايجاد زلزله مي كند و البته اكثر زلزله هاي ايران هنگامي رخ مي دهند كه گسل هاي قديمي فعال شده و شروع به حركت و جابه جايي مي كنند.

آموزش هاي زنگ زلزله را در مدارس جدي بگيريم

آگاهي و آشنايي با شيوه هاي صحيح آمادگي در برابر زمين لرزه، مي تواند علاوه بر كاهش مرگ و مير و خسارات وارده، باعث ارتقاي كيفيت امدادرساني و مهم تر از همه آمادگي دائمي مردم در برابر رويدادهاي طبيعي شود.

در بيشتر كشورهاي لرزه خيز جهان، سازمان مديريت اضطراري طي 72 ساعت پس از رويداد مصيبت بار از افراد آسيب ديده محافظت مي كند. به علاوه مديريت اضطراري، اطلاعات مورد نياز آسيب ديدگان را در اختيار آنها قرار داده و به منظور جلوگيري از خطرات احتمالي، كليه مواد مورد نياز از جمله غذا، آب و تجهيزات مورد نياز آسيب ديدگان را كنترل و توزيع مي كند، اما سازمان هاي امدادرساني نمي توانند همه آسيب ديدگان را فوري نجات دهند. بنابراين شما با ايجاد آمادگي قبلي در برابر حوادث مي توانيد تا زمان رسيدن گروه هاي امداد به خانواده خود و ديگران كمك كنيد. به اين ترتيب خانواده شما داراي آمادگي بيشتري براي رويارويي در برابر حوادث طبيعي خواهند بود.

ليلا هاشمي دانش آموز سال دوم متوسطه در مورد زنگ زلزله در مدارس و آموزش هاي اين چنيني توضيح مي دهد: «به طور كلي مي توان راه هاي ايمني مربوط به زلزله را به سه قسمت قبل، هنگام و بعد از وقوع زلزله تقسيم كرد. در مدرسه آموخته ايم كه بيشتر مرگ و ميرها ناشي از اصابت اشياء سنگين و اجزاي ساختمان به ناحيه سر و يا شكسته شدن و پاشيده شدن شيشه هاست. بايد محل خواب خود را دور از پنجره ها، آيينه ها، قاب عكس ها و اشياء بزرگي مانند كمد، قفسه كتاب ها انتخاب كنيد و زير اشياء آويخته از سقف مثل لوسترها، چراغ ها، گلدان هاي آويز و... نخوابيد. لوازم و اشياء سنگين مثل تلويزيون، يخچال، كمد، آبگرمكن و... را حدالامكان در جاي خود محكم كنيد. اشياء سنگين را از طاقچه برداشته و در قفسه هاي پايين قرار دهيد. اشياء و بطري هاي شيشه اي را در محلي امن قرار دهيد تا هنگام زلزله شكسته و پراكنده نشوند. كليه راه هاي خروجي را خلوت كرده و شناسايي كنيد. از محل كپسول هاي ضد حريق اطلاع پيدا كنيد. ضروري است همه اعضاي خانواده تعليمات كمك هاي اوليه را فراگرفته و به ديگران نيز بياموزند. يك جعبه كمك هاي اوليه را در محل امني مخفي كنيد تا در صورت وقوع زلزله مورد استفاده قرار گيرد.»

اين دانش آموز آگاه به نكات ايمني در زمان وقوع زلزله، مي گويد: «به هر جهت آرامش خود را حفظ كرده و به سمت درهاي خروجي هجوم نبريد. اگر در مدرسه باشيم مي توانيم زير ميزها پناه بگيريم.»

از اين دانش آموز سؤال مي كنم: آيا همكلاسي هايت آموزش هاي زنگ زلزله را جدي مي گيرند؟

وي پاسخ مي دهد: «وقتي دبير اهميت موضوع را براي بچه ها توضيح داد و چند صحنه اي از زلزله بم را توصيف كرد و گفت؛ اگر بچه هاي بم همين نكات ساده را مي دانستند، شايد تعداد زيادي از آنها جان سالم به در مي بردند، همگي به دقت گوش داديم و در خانه نيز آنچه را كه آموخته بوديم براي بقيه اعضاي خانواده تعريف كرديم.»

كميته آمادگي مدرسه در برابر زلزله

عباس كنگي زمين شناس نيز با اشاره به ضرورت مقاوم سازي ساختمان از جمله مدارس كه امروزه يكي از دغدغه هاي مهم آموزش و پرورش به حساب مي آيد و در عين حال به دليل كمبود بودجه كاملا راكد مانده است، مي گويد: «بدون شك در جوامع مورد تهديد زمين لرزه، ساخت و ساز مقاوم از ضروريات است و البته مدارس نيز بايد جدي گرفته شوند باتوجه به تمركز زياد بچه ها در محيط محدود مدرسه، آسيب ناشي از زمين لرزه خسارات و تلفات سختي به مدارس وارد مي كند. به علاوه طي مدت زماني كه به دليل ويراني ناشي از زمين لرزه مدارس تعطيل مي شود، آموزش به تعويق افتاده و اختلال اساسي در روند آموزشي كودكان ايجاد مي شود. به دنبال زمين لرزه به علت كمبود منابع مالي، مرمت و بازسازي مدارس بسيار مشكل است. بنابراين زماني كه آموزش اجباري است، وظيفه اخلاقي جوامع ايجاب مي كند، محيطي ايمن براي تحصيل و فعاليت بچه ها بسازند. از طرف ديگر در صورت مقاوم بودن مدارس در برابر زمين لرزه، مي توان از ساختمان و حياط آن به عنوان مركز قابل اتكا براي اسكان موقت زلزله زدگان استفاده كرد.»

وي در ادامه مي گويد: «برنامه آمادگي در برابر زمين لرزه بايد به صورت يك برنامه ثابت در هر ناحيه و در دوره هاي زماني مشخص اجرا شود. براي اجراي اين برنامه ضرورت دارد در هر مدرسه يك كميته آمادگي در برابر زمين لرزه تشكيل شود. وظيفه كميته آمادگي مدرسه، اجراي تمرين آمادگي در برابر زمين لرزه، شناسايي و از بين بردن خطرات موجود و آماده كردن يك طرح واكنش و پاسخ در برابر زلزله است.»

كنگي پيرامون خطرات زمين لرزه در مدارس توضيح مي دهد: «بررسي وضعيت دانش آموزان در چندين كشور پيشرفته حكايت از آن دارد كه بيشترين صدمات وارد شده به دانش آموزان در طي رويداد زمين لرزه هاي بزرگ، مربوط به تمركز افراد در محل هاي خروجي درها، مسدود شدن خروجي ها و يا فرو ريختن سايبان ها در محل درب خروجي بوده است. در اين كشورها به دليل مقاوم بودن ساختمان مدارس، خسارات ناشي از ريزش ساختمان مشاهده نشده است. تجربه نشان داده كه طي رويداد زمين لرزه هاي شديد اكثر شيشه ها تركيده و تا فاصله 3متري به كف كلاس هاي درس پرتاب شده اند. اين شيشه هاي فرو شكسته، در زمان رويداد زمين لرزه همانند قطعات خنجر به اطراف پرتاب شده و سبب آسيب ديدگي دانش آموزان مي شوند. هرچند وسايل برقي آويزان از سقف خسارات بيشتري را تحمل كرده اند، اما اكثر لامپ هاي مهتابي نيز در اثر ارتعاشات ناشي از زمين لرزه از محل خود جدا شده و به كف كلاس پرتاب شده اند. به علاوه در اثر لرزش هاي ناشي از زمين لرزه كليه وسايل موجود در كابينت ها و قفسه ها نيز در كف آزمايشگاه سقوط كرده اند. در آزمايشگاه هاي شيمي مدارس، شيشه هاي اسيدسولفوريك و ديگر موادشيميايي موجود در قفسه هاي باز واژگون شده اند. نداشتن تهويه الكتريكي سبب شده بخارات سمي در ساختمان نفوذ كرده و خطرات جاني براي دانش آموزان ايجاد شده است. به علاوه شكسته شدن لوله هاي آب، سبب انتقال آب به طبقات پايين ساختمان و از كار افتادن سيستم كنترل كننده برق ساختمان شده است.»

زلزله خطر نيست اگر آمادگي داشته باشيم

سطح ايمني سازي و آمادگي در برابر زلزله براي كشورهايي چون ژاپن و كره آن قدر بالاست كه با وقوع زلزله هاي 7، 8 ريشتري تعداد كشته شدگان به يك يا دو نفر بيشتر نمي رسد. اين كشورها مرتباً آئين نامه هاي ساخت و ساز خود را با يافته هاي جديد مطابقت داده و موارد تازه اي را به جمع موارد قبلي اضافه مي كنند. محمدكاظم شربت دار دكتراي عمران توضيح مي دهد: «در سال 1995 در كره زلزله اي رخ داد كه به تخريب بسياري از ساختمان ها و پل ها انجاميد. كارشناسان اين كشور از خودشان سؤال كردند: ما كه براي دنيا آئين نامه ساخت و ساز مي نويسم، پس چرا بايد خودمان دچار اين ميزان خسارت و تلفات شويم؟ وقتي به دقت همه چيز را بررسي كردند، نكات جديدي كشف شد كه طي هيچ يك از زلزله هاي قبلي مشاهده نشده بود.

زلزله بم در ايران هم يك مورد خاص بود كه انرژي با شتاب قائم ساختمان ها را از زمين جدا كرده و دوباره به زمين زد. از اين موارد خاص نكاتي استخراج مي شود كه بايد در آئين نامه گنجاند و در تجربه هاي آينده مجهزتر ظاهر شد. متأسفانه آئين نامه ساخت و ساز در ايران با نقص هاي عمده اي چون چند قدم فاصله با علم روز رنج مي برد.»

وي ادامه مي دهد: «ساختمان هاي داراي نقص دو دسته اند: يا ايمن ساخته نشده اند و يا مطابق آئين نامه جديد ايمن نيستند و بايد ايمن سازي شوند.»

از اين كارشناس عمران سؤال مي كنم: بسياري از پروژه هاي ساختماني عظيم هستند كه در حال حاضر دچار نقص در ايمني سازي اند، اما نمي توان آنها را تخريب كرد. براي ايمن سازي چنين ساختمان هايي چه بايد كرد؟ وي با عنوان يك مثال توضيح مي دهد: «مثلا هتل استقلال تهران را همين اواخر مطابق آئين نامه جديد ساخت و ساز ايمن سازي كردند. امكان اين كه ساختمان هتل را كه قدمت 30ساله دارد، تخريب كرده و از نو بسازند، نيست. مهندسين از نوعي مواد مركب (كامپوزيت) استفاده كرده روي ديوارها، ستون ها و سقف را پوشاندند. اين ماده مقاومت ساختمان را افزايش مي دهد. سپس روي مواد كامپوزيت يك لايه رنگ مي زنند تا ظاهر داخلي ساختمان كاملا طبيعي باشد.

يك چنين شيوه هايي را مي توان در مورد ساختمان هاي سنتي هم به كار گرفت. در ايتاليا كه سازه هاي بنايي آجر، سنگ و خشت بسيار دارند، از چنين روش هايي براي ايمن سازي بنا در برابر زلزله استفاده مي كنند.»

شربت دار به ضرورت صرف هزينه براي ايمن سازي ساختمان ها تأكيد كرده و مي گويد: «از سال 1960 در آمريكا و اروپا هر ساله ميلياردها دلار صرف ايمن سازي سازه ها و ساختمان در برابر زلزله مي شود. ما بايد بپذيريم كه زلزله خطر نيست، يك وقوع طبيعي است. هرچه آمادگي ما بيشتر باشد، خطر هم كمتر مي شود.»

عدم آمادگي شهرهاي بزرگ در برابر

حريق ناشي از زلزله

خطر حريق درهنگام زلزله بسيار جدي است. هميشه مطرح شده كه به هنگام وقوع زلزله اولين اقدام بستن شيرگاز ساختمان است، اما در كنار آن بيم آن مي رود كه در لحظه وقوع فرصت چنين اقدامي پيش نيايد. الآن در دنيا موضوع اتصال شيرهاي خودكار با جديت پيگيري مي شود. شيرهاي خودكار اين قابليت را دارند كه در لحظه وقوع خود به خود عمل كرده و مسير لوله هاي گاز را ببندند.

عباس كنگي زمين شناس با اشاره به اين كه اغلب زمين لرزه ها همانند زلزله رودبار، طبس، دشت بياض، بوئين زهرا و... در مناطق كم جمعيت رخ داده، بنابراين تاكنون هيچ تجربه اي از رويداد زلزله در شهرهاي مدرن كشور به دست نيامده است، مي گويد: «درچنين شرايطي استفاده از تجربيات ساير كشورها، كمك بزرگي در راستاي كاهش تلفات و خسارات زمين لرزه هاي آينده خواهد بود. غالباً پس از زمين لرزه هاي بزرگ وقوع آتش سوزي در مناطق شهري خسارات مصيبت باري را بر جاي مي گذارد. رويداداين آتش سوزي ها در اثر شكسته شدن لوله هاي گاز، اتصال كابل هاي برق، انفجار مراكز ذخيره سوخت و غيره است.

بدون شك آتش سوزي ها خسارات مالي و جاني فراواني را به همراه دارد. زمين لرزه 1906

سان فرانسيسكو و 1923 توكيو دو نمونه از فاجعه آميز ترين آتش سوزي ها ناشي از زلزله است. همچنين زمين لرزه 1995 كوبه و زمين لرزه 1993 هوكايدو ژاپن نيز نمونه هاي جديدي از شهرهايي است كه پس از رويداد زلزله روزها در آتش سوخته اند.

اين استاد دانشگاه با تاكيد بر جدي گرفتن خطر آتش سوزي ادامه مي دهد: «هرچند آتش سوزي ناشي از زمين لرزه داراي ابعاد گسترده اي است، اما در شرايط كنوني به دليل توسعه شبكه گاز رساني در شهرهاي بزرگ، ايمن سازي اين سيستم در برابر زمين لرزه ضروري است. بدون شك در اثر رويداد زمين لرزه هاي متوسط و بزرگ شكسته شدن لوله هاي گاز و آتش سوزي در منازل، ادارات و مراكز صنعتي دور از انتظارنيست. هرچند غالباً توصيه مي شود پس از رويداد زلزله شيرگاز را قطع كنيد، اما در بسياري از مواردبه دليل عدم حضور افراد درمنزل ياآسيب ديدگي آنها، اين كار ممكن نيست. بنابراين در اكثر كشورهاي لرزه خيز، شيرهاي كنترل درمحل ورودي منزل نصب مي شود. اين سيستم كنترل كننده در اثررويداد زمين لرزه به طور خودكار جريان گاز را قطع كرده و به اين ترتيب ايمني ساختمان را افزايش مي دهد. پيشنهاد مي شود شركت ملي گاز ايران در يك طرح عمومي، نسبت به نصب شيرهاي كنترل در ورودي منازل، خطرات ناشي از آتش سوزي زلزله را تا حد امكان كاهش دهد.»
سه شنبه 3 دي 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: کيهان]

[مشاهده در: www.kayhannews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 289]