هدف خلقت انسان از نظر قرآن چیست ؟

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: هدف خلقت انسان از نظر قرآن چیست ؟

پرسش :
هدف از خلقت انسان از دیدگاه قرآن و عقل چه می.باشد؟پاسخ :
در پاسخ توجه به چند نکته ضروری است:
۱٫ هدف فاعل یا هدف فعل: یکی از مسائل اساسی که همیشه برای بشر مطرح بوده و هر انسان عاقل و متفکر پیوسته در اندیشه پاسخ به آن است، هدف زندگی است، یعنی انسان برای چه آفریده شده، برای چه زندگی می.کند.
سوال «هدف از خلقت چیست» یک وقت به این معناست که هدف خالق از خلقت چیست، یعنی خالق چه انگیزه.ای دارد و چه چیز عامل و باعث و محرّک او برای خلقت است، این چیزی است که خلقت نمی.تواند باین معنا هدف داشته باشد، این مستلزم نقص و کمبود فاعل (خداوند) است. یعنی این گونه هدفداری تنها در فاعل.های بالقوه و در مخلوقات صادق است، و در خالق هستی، یعنی خداوند، مورد و مصداق ندارد؛ چون این.گونه هدف داشتن.ها برمی.گردد به استکمال یعنی فاعل با کار خود می.خواهد به چیزی و کمالی که ندارد برسد.
ولی یک وقت هدف فعل مطرح است، زیرا هر کاری را که در نظر بگیریم این کار بسوی هدف و کمالی است و برای آن کمال آفریده شده تا به آن برسد،[۱] مانند گیاهی که از زمین می.روید و شروع به رشد و فعالیت می.کند، و به سوی کمال پیش می.رود. این غایت فعلی است. آنچه در این پاسخ پی.گیری می.شود همین معنای دوّم است:
من نکردم خلق تا سودی کنم
لیک تا بر بندگان جودی کنم
۲٫ غایت در خلقت انسان به این.که ماهیت انسان چیست برمی.گردد؟ و در انسان.ها چه استعدادهایی نهفته است، و برای انسان چه کمالاتی امکان دارد؟ هر کمالاتی که در امکان انسان باشد باید بحث شود، انسان برای آن کمالات آفریده شده است. بشر به این مقدار می.فهمد که انسان برای رسیدن به کمال آفریده شده است، اما کمال انسان در چیست؟ برخی کمال انسان را در برخورداری هرچه بیشتر از لذائذ مادّی می دانند، و اصالت های اجتماعی کمال انسان را در برخورداری دسته جمعی از مواهب طبیعی، اما گروهی کمال انسان را در ترقیات معنوی و روحانی که از راه ریاضت.ها و مبارزه با لذائذ مادّی حاصل می.شود می بینند، و عده.ای هم کمال را در ترقی عقلانی که از راه علم و فلسفه حاصل می.شود می دانند.[۲]
حال باید برای رسیدن به پاسخ مطلوب سراغ عقل، این حجت باطنی و درونی خدا و قرآن این کتاب الهی، و تأمین.کنندة سعادت بشری رفت.
الف: هدف آفرینش از دیدگاه عقل
از نظر عقلی آفرینش نوعی احسان و فیض از جانب خداوند نسبت به موجودات ممکن است؛ یعنی آنچه امکان خلق شدن دارد، خداوند از خلق کردن آن بخل نمی.ورزد و دریغ نمی.کند، چنین آفرینشی «حُسن ذاتی دارد» و قیام به چنین فعلی که ذاتاً پسندیده است، جز آن که خود فعل زیبا باشد، به چیز دیگری نیاز ندارد، زیرا نشانه جود و فضل اوست. خداوند متعال همان طور که واجب بالذات است، واجب من جمیع الجهات است، و لذا محال است که موجودی قابلیت وجود پیدا کند و از ناحیة او افاضه وجود نشود و امساک گردد.[۳] از نظر عقلی هر موجودی که امکان خلق شدن دارد، با زبان حال درخواست وجود و کمال می.کنند، آفرینش جهان در واقع پاسخ به این امکان و درخواست.های طبیعی و ذاتی اشیاء است.
خداوند وسایل کمال هر موجودی را در اختیار او می.گذارد و ارادة حکیمانه او بر این قرار گرفته که موجود تا موجودات به صورت طبیعی و جبری به سوی کمال خویش حرکت کند، در حالی که ارادة حکیمانه او در برخی موجودات چون انسان بر این تعلق گرفته که از طریق اختیار و آزادی، کمالاتی را کسب نماید.
از نظرگاه عقل اساساً اصل آفرینش یک گام تکاملی عظیم است، زیرا چیزی را از عدم به وجود آوردن، و نیستی را هستی دادن، و صفر را به مرحلة عدد رساندن است، تمام برنامه.های دینی و الهی بعد از گام اول در ادامه و راستای همین مسیر، و پی نمودن راه تکامل می.باشد.[۴]
ب: هدف آفرینش در قرآن: قرآن با بینشی عمیق، سرنوشت نهایی و هدف از آفرینش انسان و حتّی جهان را مورد بررسی و کنکاش قرار داده و مقصد و مقصود مشخصی را برای آفرینش بیان نموده است. چرا که آفرینش این جهان بزرگ و خلقت موجود عظیمی به نام انسان، نمی.تواند بدون هدف و باطل باشد. قرآن کریم می.فرماید: «أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناکُمْ عَبَثاً وَ أَنَّکُمْ إِلَیْنا لا تُرْجَعُونَ؛ آیا می.پندارید که شما را بیهوده آفریده.ایم و به سوی ما باز نمی.گردید؟»[۵]
یا در جای دیگر در ارتباط با کل نظام هستی می.فرماید:. «یَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً.» حال این سؤال رخ می.نماید که این هدف از نظرگاه قرآن کریم چیست؟ قرآن کریم برای آفرینش انسان اهدافی را بیان نموده است که برخی از آن.ها اصلی، برخی تبعی و ابزاری، و برخی به منزلة نتیجه می.باشد. از این میان می.توان به موارد زیر اشاره نمود:

الف) آزمایش و ابتلاء:
در آیاتی از قرآن کریم، هدف از آفرینش انسان.ها آزمایش و امتحان دانسته آن شده است، از جمله که می.فرماید: «الَّذِی خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَیاةَ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً؛[۶] خداوند مرگ و حیات را آفرید تا شما را بیازماید که کدام یک از شما بهتر عمل می.کنید و او شکست.ناپذیر و بخشنده است.» این امتحان برمی.گردد به ظهور و بروز کمالات انسانی که در مقدّمه اشاره شد.

ب) علم توحید:
در آیة دیگر، هدف از آفرینش آدمی را علم به قدرت بی.پایان الهی و آگاهی به یگانگی او می.داند، آن.جا که می.فرماید: «اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ یَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَیْنَهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَلى کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ؛[۷] خداوندی که هفت آسمان را آفرید و از زمین نیز همانند را، فرمان او پیوسته فرود آید تا بدانید خداوند (یگانه) و بر همه چیز توانا است.» [۸] معرفت خدا و علم توحید زمینه.ساز بالاترین کمالات است برای انسان که سودش به خود انسان برمی.گردد نه خداوند، چرا که او غنی مطلق می.باشد.

ج) عبادت:
در موردی دیگر، از عبادت به عنوان هدف آفرینش انسان و جن نام برده شده است: «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ؛[۹] من جنس و انس را نیافریدم جز برای این.که عبادتم کنند.» (و بدین.وسیله به قلّة کمالات راه یابد).

د) رسیدن به رحمت الهی:
در برخی از آیات قرآنی، هدف از آفرینش انسان را رسیدن به رحمت بی.پایان الهی می.داند و می.فرماید: «وَ لَوْ شاءَ رَبُّکَ لَجَعَلَ النَّاسَ أُمَّةً واحِدَةً وَ لا یَزالُونَ مُخْتَلِفِینَ إِلاَّ مَنْ رَحِمَ رَبُّکَ وَ لِذلِکَ خَلَقَهُمْ؛[۱۰] اگر پروردگارت می.خواست، همة مردم را یک امت قرار می.داد، ولی آن.ها همواره مختلفند، مگر کسی که مورد رحمت الهی قرار گیرد، و برای همین (پذیرش رحمت) خداوند آن.ها را آفرید».

آیات یاد شده، چهار هدف مهم و اساسی را برای آفرینش آدمی بیان نموده که برخی اصلی، برخی ابزاری و وسیله.ای است (برای رسیدن به هدف اصلی)، و برخی به منزلة نتیجه می.باشد:
۱٫ آزمایش انسان.ها.
۲٫ علم به قدرت بی.پایان الهی.
۳٫ عبودیت.
۴٫ رسیدن به رحمت الهی.
در این میان، می.توان گفت رسیدن به کمال و نزدیک شدن به خداوند بالاترین هدف آفرینش است، چرا که مراد از بندگی رسیدن به اوج کمال و قلّة سعادت بشری است و انسان کامل کسی است که به جوار و آستان قرب الهی راه یافته و در نتیجه، از رحمت بی.پایان او بهره.مند شده است. این بهره.مندی از رحمت الهی، نتیجة عبودیت و رسیدن به مرتبة کمال انسانی است. بنابراین، هدف اصلی از آفرینش انسان رسیدن به کمال است. امّا آزمایش بندگان و عبادت از هدف.های متوسط و ابزاری و برای رسیدن به آن هدف عالی یعنی کمال می.باشد. بهره.مندی از رحمت بی.پایان الهی هم نتیجة رسیدن به کمال است.[۱۱]
بنابراین، در یک جمله می.توان گفت هدف از خلقت انسان عبودیت و رسیدن به مرتبة کمال و استفاده از رحمت بی.پایان الهی است. دادن رحمت نیز، مقتضای ذات الهی است؛ یعنی ذات او این.گونه فیاض است که رحمت از او صادر می.شود و هر موجود را به کمال شایسته خویش می.رساند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
۱٫ هدف زندگی، استاد مرتضی مطهری، ص ۱ـ۴۴٫
۲٫ خودشناسی برای خودسازی، استاد مصباح یزدی، ص ۱ـ۷۸٫
۳٫ تفسیر نمونه استاد مکارم شیرازی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج ۲۲٫ ص ۳۸۴ـ۳۹۶٫
[۱] . مطهری، مرتضی، هدف زندگی، جزوة شماره ۷، تهران، حزب جمهوری اسلامی، ۱۳۵۹، ص ۵ ـ ۶٫
[۲] . مصباح یزدی، محمدتقی، خودشناسی برای خودسازی، مؤسسة در راه حق، ص ۲۳٫
[۳] . مطهری، مرتضی، معارف اسلامی، در آثار استاد مطهری، قم، معاونت امور اساتید و دروس معارف اسلامی، چاپ سوّم، ۱۳۷۷، ص ۱۷٫
[۴] . ر. ک: در ساحل اندیشه، مؤسسة تعلیماتی و تحقیقاتی امام صادق ـ علیه السّلام ـ ، ص ۸۶٫
[۵] . مؤمنون/ ۱۱۵٫
[۶] . ملک/ ۲٫
[۷] . طلاق/ ۱۲٫
[۸] . طلاق/ ۱۲٫
[۹] . ذاریات/ ۵۶٫
[۱۰] . هود/ ۱۱۹٫
[۱۱] . ر.ک: مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، تهران دارالکتب الاسلامیه، ج ۲۲، ص ۳۸۴ ـ ۳۹۶٫

اندیشه قم

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 541]