نقش فضا در حل چالش.هاي زمين

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: فضا و فناوري.هاي فضايي مي.تواند براي حل بسياري از مشكلات حال و آينده بشر مورد استفاده قرار گيرد. تغييرات زيست محيطي، مديريت منابع كمياب طبيعي، افزايش جابه.جايي در سطح جهان، تهديدهاي فزآينده عليه جامعه بشري و انتشار دانش در جهان، شرايط جديدي را براي زندگي انسان ايجاد كرده و مي.كند كه لزوم استفاده از فناوري.هاي نوين بويژه، فناوري.هاي فضايي در اين امور انكارناپذير است.

اما اين سوال مطرح مي.شود كه آيا فضا تنها راه.حل مشكلات است و اصولا آيا استفاده از فناوري فضايي براي حل مشكلات زميني به لحاظ هزينه ـ فايده توجيه.پذير است؟

در دهه.هاي آينده، جوامع بشري با چالش.هاي جديدي مواجه خواهند شد كه از آن جمله مي.توان به تغييرات عمده در محيط زيست، مديريت منابع طبيعي، اثرات ناشي از افزايش حمل و نقل و جابه.جايي و جريان دانش و اطلاعات در سراسر دنيا اشاره كرد. در اين ميان، فناوري.هاي نوين و بويژه فناوري.هاي فضايي مي.توانند نقش بزرگي در حل اين چالش.ها ايفا كنند. از طريق اين فناوري.ها مي.توان نگاهي كلي به جهان داشت و با سرعت بالاي انتشار دانش به حل معضلات كمك كرد. فضا ساليان متمادي ذهن بشر را معطوف خود كرده بود و اينك بسياري از كشورها منابع زيادي را براي تحقيق و توسعه در اين زمينه صرف مي.كنند.

فناوري.هاي فضايي بسياري از ابعاد زندگي جوامع مدرن را تحت.تاثير خود قرار داده است كه از آن جمله مي.توان به پيشرفت در زمينه ارتباطات، حمل و نقل، رسانه.ها و محيط زيست اشاره كرد.
نقش فضا در حل معضلات اجتماعيفعاليت.هاي مرتبط با فضا به 3 دليل براي تصميم.گيران جذاب هستند؛ نخست آن كه اين فعاليت.ها امكان ارتباط با هر نقطه.اي از زمين را فراهم مي.كند و دوم اين .كه از اين طريق مي.توان هر نقطه.اي روي زمين را بدقت مشاهده كرد و در نهايت با استفاده از آن مي.توان موقعيت هر هدف ثابت يا متحركي را روي سطح كره زمين مشخص كرد. به دليل اين خصوصيات، فضا مي.تواند در 5 حوزه كليدي نقش مفيدي داشته باشد: محيط زيست، استفاده از منابع طبيعي، سهولت جابه.جايي افراد و توليدات، مقابله با بلاياي طبيعي كه باعث تهديد جامعه بشري مي.شوند و حركت به سمت جامعه اطلاعاتي.

محيط زيست: از فناوري فضايي مي.توان براي جمع.آوري اطلاعات براي نظارت و دنبال كردن شرايط يك منطقه خاص استفاده كرد. به طور مثال روند گرم شدن زمين يا آب شدن يخچال.هاي قطبي يكي از اين موارد است. همچنين فناوري فضايي، دانشمندان را قادر مي.سازد تا روند تخريب محيط زيست را پيش.بيني كند و برنامه.هايي را براي ترميم آن به كار گيرند. از اين طريق مي.توان آثار نامطلوب تغييرات جوي را كاهش داد.

منابع طبيعي: فناوري فضايي مي.تواند براي استفاده بهتر از منابع طبيعي در سراسر جهان مورد استفاده قرار گيرد. به طور مثال مي.توان به مديريت منابع آب و نظارت بر روند تغييرات در جنگل.ها ـ شامل قطع درختان جنگلي يا آتش.سوزي ـ اشاره كرد. نظارت از طريق فناوري فضايي به استفاده بهتر از اين منابع كمك مي.كند.

سهولت جابه.جايي: سهولت در جابه.جايي انسان.ها براي اقتصاد و تمدن مدرن، ضروري است. با اين حال وسايل حمل و نقل امروزي پاسخگوي روند فزآينده تقاضاي جهاني براي جابه.جايي نخواهند بود. راه.حل.هاي مبتني بر فضا با استفاده از سامانه..هاي هدايت ماهواره.اي و ارتباطات ماهواره.اي امكان مديريت و نظارت بهتر بر ترافيك و حمل و نقل را فراهم مي.كند.

تهديدهاي فزاينده عليه جامعه بشري: فضا مي.تواند به دولت.ها كمك كند كه در برابر تهديدها شامل خطرات تروريستي، بحران.هاي اقتصادي، موارد اضطراري سلامت يا رشد سريع جمعيت و مهاجرت انبوه به شهرها در برخي كشورها تدابيري اتخاذ كنند. به طور مثال در مورد مديريت بلاياي طبيعي، فناوري.هاي فضايي شامل مخابرات، مكان.يابي ماهواره.اي و مشاهده زمين پس از واقعه سونامي مورد استفاده قرار گرفت. فضا مي.تواند با فراهم كردن اطلاعات كليدي براي تهيه نقشه.هاي پايه از شرايط جديد بستر دريا و خطوط ساحلي مورد استفاده قرار گيرد.

جامعه اطلاعاتي: خلق دانش و اطلاعات و انتشار آن براي همه كشورها اهميت استراتژيك دارد. فعاليت.هاي مرتبط با فضا در توسعه جامعه اطلاعاتي سهيم هستند، زيرا حجم تحقيق و توسعه.اي كه در مورد توسعه فناوري.هاي فضايي انجام مي.شود، بسيار بالاست و همچنين تعداد ماموريت.هاي علمي فراواني از طريق سامانه.هاي جديد فضايي امكان.پذير است. همچنين ماهواره.هاي مخابراتي اثر برجسته.اي در قابليت ارتباط انسان.ها با يكديگر دارند، .بويژه براي مناطق دور افتاده كه براي آنها امكان ايجاد شبكه.هاي ارتباطي زميني وجود ندارد.
فضا از منظر هزينه ـ فايدهبا اين كه شكي وجود ندارد كه فناوري فضايي قادر به حل بسياري از مشكلات اقتصادي و اجتماعي آينده بشر هستند، اما اين سوال مطرح است كه آيا براي حل اين مشكلات نمي.توان راه.حل.هاي مبتني بر فناوري زميني با قيمت.هاي پايين.تر پيدا كرد؟ پاسخ به اين سوال مشكل است. زيرا در بهترين شرايط نيز تحليل هزينه ـ فايده معتبري از كاربردهاي آينده وجود ندارد و اين مساله براي فضا كه از پيچيدگي بيشتري هم برخوردار است، نمود بيشتري دارد.

تخمين هزينه سامانه.هاي فضايي، كار مشكلي است، بويژه به اين دليل كه هزينه.هاي دقيق توسعه يا در محاسبات وارد نمي.شوند يا ناشناخته هستند. به طور مثال هنگام محاسبه هزينه.هاي يك ماهواره، مشخص نيست كه هزينه.هاي توسعه پرتابگر آن نيز بايد به حساب آيد و تا چه ميزان؟ ضمن اين كه محاسبه هزينه.هاي توسعه پرتابگر، خود مشكل ديگري است. نتيجه اين مي.شود كه به عنوان نمونه براي سامانه.هاي ماهواره.اي چندمنظوره، برآورد هزينه در مورد هر يك از كاربردها امري غيرممكن است.

از نظر فايده نيز برآورد منافع اجتماعي سامانه.هاي فضايي بسيار مشكل است. ارزش جان انسان.هايي كه نجات يافته.اند يا دارايي.هايي كه به واسطه پيش.بيني حوادث طبيعي به وسيله فناوري فضايي از خطر حفظ شده.اند، يا اين كه چه ميزان از توسعه اقتصادي ـ اجتماعي يك منطقه مديون ارتباطات ماهواره.اي است، قابل محاسبه نيست. تجهيزات فضايي ممكن است نقش اساسي در توسعه ايفا كنند، با اين حال، معمولا در محاسبه زنجيره توليدات اقتصادي ـ اجتماعي سهم اندكي از آنها به چشم مي.آيد.

مشكل ديگري كه از منظر تصميم.گيران وجود دارد، اين حقيقت است كه پيشرفت در زمينه فناوري هم بر هزينه.ها و هم بر منافع تاثير مي.گذارد؛ به گونه.اي كه مطالعات هزينه ـ فايده بسرعت اعتبار خود را از دست مي.دهند و ديگر به.روز نيستند. به طور مثال، سال.هاي اخير پيشرفت.هاي سريعي در فناوري مشاهده زمين و ماهواره.هاي مخابراتي رخ داده است. اين به آن معني است كه با بكارگيري نسل جديدتر ماهواره.ها، مي.توان كارهاي بيشتري را با هزينه كمتر انجام داد و حتي نسل.هاي بعدي ماهواره.ها كارآتر خواهند بود.

در عين حال، هنگامي كه نسبت.هاي هزينه ـ فايده معتبر نيز وجود داشته باشد، باز هم ممكن است اين سوال مطرح شود كه آيا با استفاده از ساير منابع نمي.توان به منافع بالاتري دست يافت؟ البته هميشه مقايسه ميان فناوري.هاي فضايي و زميني آسان نيست، زيرا فناوري.هاي فضايي در برخي موارد داراي ويژگي.هاي منحصر به فردي هستند كه توسط هيچ.يك از ديگر فناوري.ها قابل ارائه نيست.

با اين حال، در برخي اوقات ممكن است هنگامي كه وسايل فضايي به دليلي نتوانند بخوبي عمل كنند، استفاده.كنندگان مجبور باشند به دنبال راه.هاي جايگزين مناسب.تري باشند. به طور مثال مسوولان جنگل.داري در آمريكا چندين سال به طور گسترده.اي از داده.هاي گردآوري شده توسط ماهواره لندست ـ 7 براي شناسايي مناطق دچار آتش.سوزي استفاده مي.كردند، در حالي كه وقتي يك بار در سال 2003 يكي از تجهيزات كليدي از كار افتاد، آنها مجبور شدند باز از روش..هاي قديمي استفاده كنند.

گفتني است مطالعات هزينه ـ فايده.اي كه تاكنون انجام شده است ـ البته به صورت موردي و نه همه.جانبه ـ در جهت تاييد اثر مثبت نقش فضا براي جامعه است.
آينده فعاليت.هاي فضاييفناوري فضايي داراي تاثير ماندگار و قدرتمندي بر ساير بخش.هاي صنعت است. با اين حال، بخش فضا داراي ويژگي.هاي منحصر به. فردي است كه شبيه هيچ.يك از ساير بخش.هاي اقتصاد نيست. اگرچه در حال حاضر كشورهاي زيادي به فعاليت.هاي مرتبط با فضا مشغول هستند، با اين حال فرستادن يك فضاپيما به فضا و انجام ماموريت.هاي فضايي كاري پيچيده و بسيار پرهزينه است.

فعاليت.هاي فضايي پس از گذشت بيش از 50 سال از آغاز عصر فضا، هنوز هم فعاليتي پرخطر و گران است. اگر يك پرتابگر سقوط كند، نه تنها خود پرتابگر و محموله آن از دست رفته، بلكه هزينه.هاي گزاف صرف شده نيز تلف شده است.

هزينه.اي كه صرف تحقيق و توسعه در مورد فعاليت.هاي فضايي غيرنظامي در ميان كشورهاي توسعه.يافته عضو سازمان همكاري اقتصادي و توسعه مي.شود، بالغ بر 25 ميليارد دلار در سال است كه از اين ميان، 15 ميليارد دلار تنها مربوط به ناساست. البته ميزان هزينه روي فعاليت.هاي فضايي لزوما تابعي از درجه ثروتمند بودن كشورها نيست. به طور مثال، هند نيز سالانه بين 600 تا 700 ميليون دلار در اين زمينه هزينه مي.كند. مانند هر موضوع اقتصادي ديگري، اينجا نيز براي درك درستي از مقايسه بايد به برابري قدرت خريد و همچنين هزينه نيروي كار محلي توجه كرد.

سهم هريك از كشورهاي عضو سازمان همكاري اقتصادي و توسعه در تحقيق و توسعه فضايي از نظر تجاري، صنعت بين.المللي فضا بسيار متمركز و داراي بازار انحصاري و محافظت. شده است و اين نيز به دليل استراتژيك بودن آن است. اين امر، تاثيري منفي روي خلاقيت و نوآوري مي.گذارد. مساله مهم.تر اين است كه جنبه تجاري فضا نيز همچون جنبه فضانوردي يا دفاعي با دوره.هاي رونق و ركود مواجه است. بنابراين با وجود خطرهاي بالايي كه وجود دارد، اين حوزه با مازاد ظرفيت مزمن نيز روبه.روست. در حال حاضر، ظرفيت.هاي توليد ماهواره و فضاپيما كه در سطح دنيا در دسترس است،. بسيار فراتر از تقاضاي دولت.ها و بازارهاي تجاري است.

با توجه به مطالب ذكر شده، 3 سناريو براي آينده فعاليت.هاي فضايي در سطح جهان قابل پيش.بيني است:

سناريوي اول، حركت هموار است كه در آن، جهان تحت راهنمايي خيرخواهانه سازمان.هاي بين.المللي حركت خواهد كرد و بتدريج بازارهاي آزاد و دموكرات تبديل به مدل پذيرفته.شده جهاني خواهد شد. سناريوي دوم، بازگشت به آينده است كه در آن 3 قدرت اصلي اقتصادي آمريكا، اروپا و چين بر دنيا مسلط مي.شوند و سناريوي سوم، هواي توفاني است كه تضاد ميان قدرت.هاي اصلي در نهايت منجر به فرسايش و تحليل نهادهاي بين.المللي خواهد شد.
شرايط قانوني و نهادي لازم براي گسترش نقش فضا در جامعهفضا با ديگر بخش.هاي اقتصاد تفاوت اساسي دارد. اين تفاوت، هم به دليل اهميت استراتژيك و جنبه.هاي امنيتي آن است و هم به دليل هزينه.هاي فناوري بسيار بالايي كه دارد. هنگامي كه فضا وارد عرصه.هاي.هاي غيرنظامي و تجاري مي.شود، همانند فعاليت.هاي زميني نياز به چارچوب.هاي نهادي و قانوني مناسب دارد.

اما در حال حاضر، چارچوب.هاي سياسي، قانوني، نظارتي و مالي براي استفاده از فضا با حالت مطلوب فاصله زيادي دارد. چه كسي مالك فضاست؟ چه كسي درباره استفاده.كنندگان از آن تصميم.گيري مي.كند؟ و براي چه مقاصدي؟ اينها تنها بخشي از سوال.هاي بي.پاسخ درباره فضاست كه در نهايت باعث مي.شود برنامه.ريزي شركت.ها و دولت.ها براي انجام فعاليت.هاي فضايي با مشكل مواجه شود. افزون بر اين قواعد، سياست.هاي مناسب نيز بايد تدوين شود و كشورها داراي قوانين و استراتژي ملي ويژه براي فعاليت.هاي فضايي خود باشند.

مانع ديگر توسعه فعاليت.هاي فضايي اين است كه آگاهي عمومي كافي نسبت به اهميت فضا و نقشي كه مي.تواند در پيشرفت جامعه ايفا كند، وجود ندارد. اين امر موجب مي.شود تخصيص بودجه به فعاليت.هاي فضايي به لحاظ سياسي با مشكل مواجه شود.

اگر قرار است نقش فضا در جامعه گسترش يابد، بايد طيف وسيعي از بازيگران را شامل شود. اما 3 حوزه اصلي وجود دارد كه مي.تواند كمك شاياني به اين پيشرفت كند: زيرساخت.هاي فضايي پايدار، استفاده بيشتر بخش دولتي از خدمات فضايي و مشاركت بيشتر بخش خصوصي.

وجود زيرساخت.هاي مناسب، قوي و پايدار مانند شبكه.هاي برق يا مخابرات براي عملكرد مناسب اقتصاد ضروري است. در مورد زيرساخت.هاي فضايي غيرنظامي نيز همين.گونه است، زيرا اين زيرساخت.ها نقشي روزافزون در زندگي روزانه شهروندان ايفا مي.كنند. از زيرساخت.هاي فضايي كه به طور مستقيم در زندگي شهروندان نقش دارند و به اصطلاح كاربرمحور هستند، مي.توان به ارتباطات، سامانه..هاي هدايت و مشاهده زمين (مانند پيش.بيني وضع آب و هوا) اشاره كرد. دولت.ها مي.توانند با استفاده از اين تاسيسات، هزينه خدمات را كاهش دهند. به طور مثال از ماهواره مي.توان براي ارائه خدمات دولت الكترونيك به مناطق روستايي و دورافتاده استفاده كرد. همچنين همكاري ميان دولت و شركت.هاي خصوصي مي.تواند به كاهش هزينه تهيه زيرساخت.هاي فضايي كمك كند.

دولت.ها عمده.ترين استفاده.كنندگان از زيرساخت.ها هستند؛. به طوري كه از زيرساخت.هاي عمومي براي ارائه خدمات به شهروندان و از زيرساخت.هاي خصوصي براي انجام فعاليت.هاي خود استفاده مي.كنند. زيرساخت.هاي فضايي پايدار مي.توانند فرصت.هاي ويژه.اي را براي انجام ماموريت.هاي دولت فراهم كنند، به گونه.اي كه از نظر هزينه ـ فايده نيز كاملا موثر باشد.

در سطح ملي، دولت.ها بايد همكاري ميان آژانس.هاي فضايي و سازمان.هاي دولتي را براي استفاده از خدمات مبتني بر فضا، تقويت كنند. به طور مثال براساس تجارب جديد طغيان رودخانه.ها در اروپا، مشخص شده است كه سازمان.هاي حفاظت شهري مي.توانند استفاده زيادي از اطلاعات فضايي كنند. در سطح بين.المللي نيز براي مقابله با بلاياي طبيعي بايد همكاري ميان دولت.ها تقويت شود.

اما همانند هر خدمت دولتي با مقياس بزرگ، اينجا نيز برخورداري از بنيه مالي مناسب، نقشي كليدي دارد، زيرا بخش خصوصي قادر به سرمايه.گذاري گسترده براي پاسخگويي به استفاده روزافزون از سامانه.هاي فضايي نيست.

با اين كه فعاليت.هاي فضايي در ابتدا كاملا دولتي بودند، امروزه نقش بخش خصوصي نيز در حال افزايش است. مشاركت بخش خصوصي مي.تواند با خود منافع اقتصادي و اجتماعي زيادي را به دنبال بياورد. براي انجام اين مهم، دولت.ها بايد در قوانين مربوط به فضا بازنگري كنند تا محيط را براي فعاليت شفاف و سودآور بخش خصوصي مهيا كنند.

شواهد تجربي نشان مي.دهد كشورهايي كه توليد خدمات و كالاهاي فضايي را به عهده بخش خصوصي گذارده.اند، در مقايسه با ساير كشورها به نتايج بهتري رسيده.اند. واگذاري توليد به بخش خصوصي، به دولت.ها اين امكان را مي.دهد كه بر آن كاري كه به بهترين نحو انجام مي.دهند، تمركز كنند؛ يعني ارائه كالاهاي عمومي و خدمات مورد نياز مردم به صورت موثر و گسترده. بر پايه درس.هايي كه از ساير بخش.ها آموخته.ايم، دولت.ها بايد تا آنجا كه ممكن است فعاليت.ها را به بخش خصوصي بسپارند، ضمن اين. كه بايد ساز و كاري طراحي شود كه از مشاركت بنگاه.هاي كوچك و نوآور نيز استفاده شود.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 323]