نظر اجمالي. به. سير فلسفه. در عالم. اسلامي. و در ايران.

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: نام. و آثار ملاصدرا نزد اهل. فلسفه. در سيصد سال. اخير احترام. و اعتبار فوق.العاده. داشته. است.. البته. معدودي. از استادان. فلسفه. راه. اين. فيلسوف. بزرگ. را نپسنديده. و از او پيروي. نكرده.اند و چنان. كه. مي.دانيم. شاگرد بزرگ. او فياض. لاهيجي. در مواردي. كه. ميان. ملاصدرا و ابن.سينا اختلاف. بود، احياناً جانب. ابن.سينا را مي.گرفت. و استادان. ديگري. مانند ملا رجبعلي. تبريزي. با بعضي. آراي. صدرالدين. شيرازي. مخالف. بودند. يكي. دو استاد متأخر فلسفه.ي. اسلامي.، مثل. ميرزا ابوالحسن. جلوه. و علامه. مازندراني. نيز در صدد ردّ آراي. او - اگر نگوييم. نفي. مقام. بزرگ. او در فلسفه. - بر آمدند و حتي. جلوه. كتابي. به. نام. « سرقات. صدر » نوشت.. بعضي. از علماي. ظاهري. مخالف. با فلسفه. نيز با صدرا مخالفت. كردند. مع.هذا تاريخ. چهار صد سال. اخير فلسفه.ي. اسلامي. به. طور كلي. از اثر روح. فلسفه.ي. صدرايي. بركنار نمانده. است.. حتي. لاهيجي. كه. در ظاهر به. ابن.سينا و ميرداماد نزديك.تر است.، افكار و آراي. او جان. و روح. صدرايي. دارد.
اين. نفوذ و تأثير از كجا بود و چرا ملاصدرا به. اين. مرتبه. و مقام. نايل. شد؟ فلسفه.ي. اسلامي. برخلاف. آنچه. بعضي. از اهل. فضل. پنداشته.اند و مي.پندارند، مجموعه.ي. آراي. چند فيلسوف. كه. بر حسب. اتفاق. يا از روي. ذوق. و تفنن. به. فلسفه.رو كرده. باشند نيست.. فلسفه.ي. اسلامي. يك. تماميت. واحد است. كه. در طيّ تاريخ. هزار ساله. صورت. و تعيّن. خاص. پيدا كرده. است.. به. عبارت. ديگر، فلسفه. امري. متعلق. به. روان.شناسي. و نفسانيات. اشخاص. نيست.، بلكه. در وقت. تفكر پديد آمده. و بسط. يافته. است.. وحدت. فلسفه. را در تاريخ. بسط. آن. بايد ديد و شناخت..
مي.گويند فلسفه.ي. اسلامي. اخذ و اقتباس. و گزينشي. از آراي. استادان. يوناني. است.. اين. سخن. در حدّ خود راست. است.؛ نه. فقط. فيلسوفان. اسلامي. بلكه. همه.ي. فلاسفه. از دو هزار و پانصد سال. پيش. تاكنون. شاگردان. افلاطون. و ارسطو هستند. تاريخ. فلسفه.ي. اسلامي. گر چه. از ريشه.ي. تفكر يوناني. روييد، اما اين. ريشه. در زمين. عالم. اسلام. جا گرفت. و فلسفه.ي. اسلامي. در هماهنگي. و همخواني. با نظام. عالم. بسط. و گسترش. يافت.. اين. فلسفه.ي. اصولي. متفاوت. با فلسفه.ي. يوناني. دارد و اين. اصول. را فلاسفه.ي. اسلامي. و در صدر آنان. فارابي. يافته. و بر مبناي. آن. فلسفه.ي. اسلامي. را تأسيس. كرده.اند.
البته. مراد اين. نيست. كه. فلسفه. چيزي. نظير اديسه.ي. هگل. بود كه. ناگهان. ظاهر شد و به. استقلال. راه. بسط. را پيمود، زيرا فلسفه.ي. اسلامي. مي.بايست. در عالم. اسلامي. جايي. براي. خود بيابد. بسط. فلسفه.ي. اسلامي. نيز از طريق. احراز جايگاه. و شأني. در اين. عالم. بود. در هزار سال. اخير تاريخ. اسلام.، تنها فلسفه. طريق. وصول. به. حقيقت. نبوده. است.، بلكه. كلام. و عرفان. هم. با حكمت. مشّاء و حكمت. اشراق. راههاي. وصول. به. حقيقت. بوده.اند. اينها در آغاز با هم. موافق. و يگانه. نبوده.اند، اما به. تدريج. چندان. به. هم. نزديك. شده.اند كه. همه. در يكي. جمع. شده. است.. ملاصدرا كه. در پي. فارابي. و ابن.سينا و غزالي. و فخر رازي. و سهروردي. و نصيرالدين. طوسي. ... و بالاخره. ميرداماد آمده. بود، در مقام. و جايگاهي. قرار گرفت. كه. همه.ي. راههاي. چهارگانه.ي.
غزالي. به. فارابي. و ابن.سينا اعتراض. كرده. بود اما ابن.رشد به. اعتراضهايي. كه. غزالي. به. دو فيلسوف. بزرگ.، سلف. داشت. پاسخ. نگفت.، بلكه. او هم. با نفي. صبغه.ي. اسلامي. فلسفه.ي.آن. دو بزرگ.، در كشف. ارسطوي. واقعي. كوشيد و سعي. كرد فلسفه. را به. اصل. يوناني.اش. باز گرداند. او حتي. فلسفه.ي. اسلامي. را امري. بي.وجه. خواند

تحقيق. به. آنجا ختم. مي.شد.
برخلاف. آنچه. بسيار گفته.اند و كمتر درباره.ي. آن. انديشيده.اند. فلسفه.ي. اسلامي. با نقّاديهاي. غزالي. به. پايان. نرسيد. شايد اجمالاً بتوان. پذيرفت. كه. دوره.ي. حكمت. مشأ با اين. نقدها تمام. شد، اما اين. پايان. فلسفه.ي. اسلامي. نبود. تا اين. اواخر مورخان. فلسفه.ي. اسلامي. (شايد به. استثناي. انري. كُربن. ) كه. معمولاً شرق.شناس. بودند، پنداشته.اند كه. فلسفه.ي. اسلامي. با حمله.هاي. غزالي. از پا در آمده. است.. اما اين. قول. بسيار عجيب. است. و عجيب.تر اينكه. تقريباً در همه. جا مقبول. افتاده. است..
اين. قول. اگر وجهي. داشته. باشد، آن. وجه. با شناخت. ماهيت. شرق.شناسي. معلوم. و روشن. مي.شود واِلاّ قاعدتاً كسي. كه. با بينش. شرق.شناسي. آشنا نيست.، بايد متعجب. شود كه. چگونه. يك. مورخ. فلسفه.ي. اسلامي. با اينكه. مي.بيند و مي.داند كه. بعد از غزالي.، سهروردي. آمده. و نصيرالدين. طوسي. به. بحث. با فخر رازي. برخاسته. است. و بعد از اينها نيز امثال. صدرالدين. دشتكي. و جلال.الدين. دواني. و ميرداماد استرآبادي. و ملاصدرا آمده.اند، چگونه. كار فلسفه. را بر اثر انتشار كتاب. « تهافة.الفلاسفه. » تمام. شده. يافته. است.. و مگر فلسفه. با نقد و نقّادي. از ميان. مي.رود؟ فلسفه. با نقّادي. جان. مي.گيرد، چنان. كه. اگر درست. تأمل. كنيم. غزالي. با نقّاديهاي. خود اهل. فلسفه. و صاحب.نظران. را به. تأمل. وا داشته. و به. ايشان. نشان. داده. است. كه. فلسفه. براي. اينكه. در عالم. اسلامي. صاحب. جايگاه. شايسته. باشد و لايق. احراز صفت. اسلامي. شود. (1) چه. دشواريها دارد.
فيلسوفان. شرق. عالم. اسلام. به. جاي. پاسخگويي. به. غزالي. و معارضه. با او به. مشكلها و اشكالها انديشيدند و شايد به. همين. جهت. بود كه. در اين. منطقه. هيچ. فيلسوفي. به. اعتراض. و اشكالهاي. غزالي. پاسخ. مستقيم. نداد. اما در مغرب. اسلامي. ابن. رشد كتابي. به. نام. « تهافة. التهافه. » در ردّ كتاب. « تهافة.الفلاسفه. » غزالي. نوشت.. كتاب. ابن.رشد در حدّ خود اهميت. دارد، اما اين. كتاب. را فلاسفه.ي. عالم. اسلام. نخواندند و به. اين. جهت. نمي.توان. گفت. كه. در زنده. نگاه. داشتن. فلسفه.ي. اسلامي. اثري. داشته. است.. اين. كتاب. نه. فقط. در دوام. و نحوه.ي. سير فلسفه.ي. اسلامي. اثري. نداشت.، بلكه. در عداد آخرين. آثار فلسفي. در مغرب. عالم. اسلام. بود. اگر مقصود كساني. كه. گفته.اند بعد از غزالي. فلسفه.ي. اسلامي. لطمه.ي. كلي. ديد و ديگر نتوانست. قد علم. كند اين. باشد كه. در مقابله. با غزالي. چراغ. انديشه.ي. ابن. رشد كورسويي. زد و خاموش. شد، سخنشان. درست. است..
نكته.ي. ديگري. كه. كمتر به. آن. توجه. كرده.اند اين. است. كه. غزالي. به. فارابي. و ابن.سينا اعتراض. كرده. بود اما ابن.رشد به. اعتراضهايي. كه. غزالي. به. دو فيلسوف. بزرگ.، سلف. داشت. پاسخ. نگفت.، بلكه. او هم. با نفي. صبغه.ي. اسلامي. فلسفه.ي.آن. دو بزرگ.، در كشف. ارسطوي. واقعي. كوشيد و سعي. كرد فلسفه. را به. اصل. يوناني.اش. باز گرداند. او حتي. فلسفه.ي. اسلامي. را امري. بي.وجه. خواند - مطلبي. كه. اكنون. در كليت. آن. مي.تواند بسيار مهم. تلقي. شود - ولي. نظر او نزد فلاسفه.ي. بعد از او مورد استقبال. و توجه. قرار نگرفت.. (2) حتي. قرون. وسطي. نيز نتوانست. فلسفه.ي. ابن.رشد، يعني. فلسفه.ي. اسلاميِ بازگشته. به. صورت. يوناني. را تحمل. كند و ديديم. كه. بر سر بزرگ.ترين. نماينده.ي. فلسفه.ي. ابن.رشدي.، يعني. سيژر دوبرابان. چه. آمد.
اگر بخواهيم. مسئله.ي. غزالي. و ابن.رشد را درست. مطرح. كنيم.، شايد بتوانيم. بگوييم. كه. اين. دو، مظاهرِ دو مرحله.ي. بحراني. در تفكر فلسفي. عالم. اسلامند. تفاوت. غزالي. و ابن. رشد در اين. بود كه. غزالي. بيشتر به. تاريخ. اسلام. تعلق. داشت. و ابن.رشد بيشتر فيلسوف. بود و به. فلسفه. انتساب. داشت.. اهل. فلسفه. نيز از كاري. كه. غزالي. كرد
اگر بخواهيم. مسئله.ي. غزالي. و ابن.رشد را درست. مطرح. كنيم.، شايد بتوانيم. بگوييم. كه. اين. دو، مظاهرِ دو مرحله.ي. بحراني. در تفكر فلسفي. عالم. اسلامند. تفاوت. غزالي. و ابن. رشد در اين. بود كه. غزالي. بيشتر به. تاريخ. اسلام. تعلق. داشت. و ابن.رشد بيشتر فيلسوف. بود و به. فلسفه. انتساب. داشت..

راضي. نبودند، اما به. عكسل.العمل. ابن.رشد وقعي. ننهادند و در صدد پاسخگويي. برنيامدند، بلكه. گفتند غزالي. ظاهر فلسفه.ي. فارابي. و ابن.سينا را ديده. و با نظر به. ظاهر حكم. كرده. است.. آنها كوشيدند كه. باطن. و ظاهر را هماهنگ. سازند.
البته. اكنون. در عصر ما قضيه. صورت. ديگري. پيدا كرده. است.. امروز كساني. ابن.رشد را مثال. عقلانيت. عالم. اسلام. مي.دانند و او را فيلسوفي. كه. بيش. از ديگران. به. آينده. نظر داشته. است. مي.شناسد. (3) اين. سخن. كه. فلسفه.ي. ارسطو را با مطالب. ديني. و كلامي. نبايد آميخت. در حدّ خود درست. و موجه. است. و مخصوصاً گوشهاي. عصر ما بيشتر مستعد شنيدن. آن. است. و اگر بعضي. از درس.خواندگان. و صاحب.نظران. مسلمان. نيز اين. سخن. را بپذيرند و حتي. ابن.رشد را اسوه.ي. خود در بحث. و تحقيق. قرار دهند وجهي. براي. آن. مي.توان. تصور كرد، اما اگر اين. تلقي. زودتر يا لااقل. از زماني. كه. ارنست. رنان. كتاب. مهّم. خود را در باب. ابن.رشد نوشت. پديد آمده. بود ، شايد منشأ تحولي. در تفكر مسلمانان. مي.شد، اما به. نظر مي.رسد كه. صاحب.نظران. مسلمان. قدري. دير ابن.رشد را كشف. كرده.اند.
اكنون. كه. حيث. عقلي. و عقلانيت. غربي. درصدد جستجوي. بنيادهاي. خود برآمده. است.، رجوع. به. عقلانيتي. كه. گمان. مي.كنند به. عقلانيت. غربي. جديد شباهت. دارد گره. از كار فروبسته.ي. تفكر مسلمانان. نمي.گشايد. ابن.رشد حق. داشت. كه. فلسفه. را نبايد با مطالب. دين. در آميخت.، اما كار فارابي. و ابن.سينا وراي. خلط. مطالب. ديني. و فلسفي. بود. ابن.رشد حقيقت. كارِ اين. دو بزرگ. را شناخت. و به. اين. جهت. از مسير تاريخي. كه. آنان. آغاز كرده. بودند دور افتاد. مع.ذلك. در جهت. پژوهش. و تتبع. به. كار بزرگي. دست. زد كه. سن. توماس. آكوييني. با سعي. و جهد بسيار خود نتوانست. و نمي.توانست. در آن. كار موفق. شود. ابن.رشد كوشيد تا ارسطوي. حقيقي. را از وراي. تفسيرها و شرحها - و به. نظر كساني. تحريفها - بار شناسد، اما چه. كنيم. كه. اهل. نظر در صدد تحقيق. بودند و كاري. به. تتبع. و شناخت. ارسطوي. واقعي. نداشتند. ابن.رشد به. ارسطو بازگشت. و شايد جز اين. كار كه. در حدّ خود بزرگ. است. گام. مهمي. در بسط. فلسفه.ي. اسلامي. بر نداشت.. او كار فارابي. و ابن.سينا را انحراف. از فلسفه.ي. حقيقي. دانست.. البته. اين. هم. در حدّ خود مهم. است. كه. كسي. در نزاع. ميان. ارسطو و ابن.سينا جانب. يكي. را بگيرد، اما فلسفه. با ارسطو تمام. نشده. است. و تفكر فلسفي. را هم. با تتبع. تاريخي. اشتباه. نبايد كرد. مختصر آنكه. ابن.رشد توجه. نكرده. است. كه. جمع. علم. كلام. و فلسفه. - كه. البته. در اين. جمع. فلسفه. غلبه. داشت. - مرحله.اي. از تاريخ. فلسفه.ي. اسلامي. است. و نه. اشتباه. و خَلطي. كه. يك. شخص. يا چند شخص. مرتكب. شده. باشند.
اكنون. كه. ما اطلاعات. تاريخي. بيشتري. داريم. و مي.توانيم. مستقيماً به. آثار افلاطون. و ارسطو رجوع. كنيم. و مخصوصاً در آميختن. دين. و كلام. و فلسفه. را موجه. نمي.دانيم.، ابن.رشد در نظرمان. بزرگ.تر يا لااقل. امروزي.تر مي.نمايد. در اين. باب. چون. و چراهاي. بسيار مي.توان. كرد و از جمله. مي.توان. گفت. كه. اگر صاحب.نظري. در زمان. خود سخنگوي. زمان. نبوده. است.، بعدها هم. آموزگار تفكر نمي.شود. ابن.رشد تا وقتي. كه. ارنست. رنان. كتاب. مهمي. درباره.ي. او ننوشت. چندان. مورد توجه. نبود و چون. كتابهاي. او را نيز سوزانده. بودند. (4) دسترسي. به. آرا و اقوال. او به. آساني. ميسر نمي.شد. اما اهل.طلب. داوطلب. كار دشوارند و اگر طالب. آثار ابن.رشد بودند آن. آثار را مي.يافتند. به. اين. جهت. گمان. مي.كنم. اين. فيلسوف. در تاريخ. فلسفه.ي. اسلامي. و به. طور كلي. در تاريخ. فلسفه. چندان. طالب. نداشته. است.، چنان. كه. در ايران. اصلاً او را نمي.شناخته.اند.
آيا اگر اخلاف. فارابي. و ابن.سينا در ايران. و در شرق. عالم. اسلام.، ابن.رشد و كتاب. « تهافة.
ابن.رشد به. ارسطو بازگشت. و شايد جز اين. كار كه. در حدّ خود بزرگ. است. گام. مهمي. در بسط. فلسفه.ي. اسلامي. بر نداشت.. او كار فارابي. و ابن.سينا را انحراف. از فلسفه.ي. حقيقي. دانست..

التهافه. » او را مي.شناختند و مي.خواندند، لطمات. فرضي. غزالي. به. فلسفه.ي. اسلامي. تدارك. مي.شد؟ از آنجا كه. ابن.رشد در ردّ «تهافة. الفلاسفه.» غزالي. از فارابي. و ابن.سينا دفاع. نكرده. است.، موجّه. آن. است. كه. بگوييم. اگر نظر ابن.رشد در عالم. اسلام. پذيرفته. مي.شد شايد مسير فلسفه.ي. اسلامي. تغيير مي.كرد. ولي. تأمل. در باب. اين. فرض. اگر عبث. نباشد نوعي. تفنن. فكري. است.. ابن.رشد در عالم. اسلام. تأثير فكري. چنداني. نگذاشت.، يعني. انديشه.ي. او در عالم. اسلام. جايي. مهم. پيدا نكرد. البته. اگر آراي. او مقبول. مي.افتاد مسلماً مسير تاريخ. ما هم. قدري. تغيير مي.كرد، ولي. در زمينه.ي. تاريخ. و گذشته. قضاياي. شرطيه. مورد ندارد و به. كار نمي.رود.
ابن.رشد را مي.توان. دوباره. خواند و آراي. او را با فكر امروزي. تفسير كرد و حتي. او را مثال. عقلانيت. در عالم. اسلام. دانست.، اما هيچ. كس. نمي.تواند بگويد كه. براي. گذشتگان. هم. مثال. عقلانيت. بوده. است.. اگر بعضي. از صاحب.نظران. معاصر ميان. عقل. ابن.رشدي. و عقل. عالم. جديد خويشاوندي. مي.بينند و فكر مي.كنند كه. توسل. به. آرا و اقوال. ابن.رشد مي.تواند ضامن. ارتباط. با گذشته. و تعلق. به. آينده. باشد، اين. تلقي. و نظر قابل. تأمل. است.. اما ممكن. است. صاحب. تأمل. بگويد كه. اين. تلقي.، فلسفي. نيست.، بلكه. كوششي. است. براي. حل. مسئله.ي. پيوند دادن. ميان. سنن. و مآثر تاريخي. و اوضاع. عصر كنوني.. مع.هذا اين. واقعيت. را نمي.توان. انكار كرد كه. ابن.رشد در نظر مردي. مثل. ارنست. رنان. بزرگ. جلوه. كرد و بعد از ارنست. رنان. كساني. به. او توجه. كردند و اكنون. در مغرب. عربي. اين. توجه. بيشتر شده. است. و مسلماً آثار فرهنگي. بر اين. توجه. مترتب. خواهد شد.
انديشه.ي. غالب. و شايع. در هيچ. جاي. جهان.، حتي. در كشورهاي. توسعه.
نيافته.، با به. هم. آميختن. فلسفه. با دين. و كلام. و عرفان. چندان. ميانه.اي. ندارد و چون. ابن.رشد هم. با اين. آميختگي. مخالف. بوده. است.، تا حدّي. طبيعي. است. كه. او را تحسين. كنند. اما فلسفه.ي. اسلامي. بي.اعتنا به. رأيي. كه. ابن.رشد پيشنهاد كرده. بود در مسير خاص. خود سير كرد.
فلسفه.ي. اسلامي. در صورت. اوليه.اش. بيشتر رنگ. يوناني. داشت. و هر چند فارابي. سخت. كوشيد تا فلسفه. را عين. دين. جلوه. دهد، كساني. مثل. غزالي. و فخر رازي.، عناصر بيگانه. و حتي. مخالف. با ديانت. در فلسفه. ديدند. ولي. آنها نگفتند كه. ذات. فلسفه. با ديانت. جمع. نمي.شود، و به. اين. جهت. آنان. را بايد نقّاد فلسفه. خواند و نه. دشمن. آن.. غزالي. و فخر رازي. در يك. دستگاه.، سير به. مرحله.ي. ديگري. از فلسفه. در عالم. اسلام. را ممكن. كردند. در اين. مرحله. فلسفه.ي. اشراقي. پديد آمد و زمينه. براي. جمع. فلسفه. با علم. كلام. و عرفان. مهيا شد. اين. جمع. را با التقاط. به. معني. متداول. اشتباه. نبايد كرد. اگر دوران. علم. كلام. معتزلي. از قرون. پنجم. و ششم. پايان. يافت. و كلام. اشعري. نيز فقط. دو سه. قرن. بيشتر عمر كرد و از قرن. نهم. هجري. به. اين. سو بيشتر آثار عرفاني. را فيلسوفان. نوشتند، نبايد نتيجه. گرفت. كه. كلام. و عرفان. به. بن.بست. رسيده. است.. عارفان. و متكلمان. هر چه. بوده.اند. ملتزم. به. وحي. بوده.اند. چگونه. علم. ايشان. با فلسفه. كه. از اين. التزام. آزاد است. يگانه. شده. است.؟
فلسفه.ي. اسلامي. در آغاز به. تلويح. و اشاره. و از قرون. ششم. و هفتم. به. صراحت. اصول. اعتقادي. دين. را تصديق. كرده. است.. اين. تصديق. صرفاً به. روان.شناسي. و اعتقادات. فيلسوف. باز نمي.گردد، بلكه. تحولي. در فلسفه. است.؛ تحولي. كه.
جمع. علم. كلام. و فلسفه. - كه. البته. در اين. جمع. فلسفه. غلبه. داشت. - مرحله.اي. از تاريخ. فلسفه.ي. اسلامي. است. و نه. اشتباه. و خَلطي. كه. يك. شخص. يا چند شخص. مرتكب. شده. باشند.

با آن. فلسفه. در عالم. اسلام. شأن. و جايگاه. خاص. پيدا كرده. و در خانه.ي. خود مستقر شده. است.. مي.گويند. اگر راه. ابن.رشد در عالم. اسلام. گشوده. مي.شد و تاريخ. عقل. اسلامي. در آن. راه. قرار مي.گرفت.، رنسانسي. كه. در اروپا اتفاق. افتاد در عالم. اسلام. پيش. مي.آمد؛ ولي. با انديشه.ي. ابن.رشد هيچ. راهي. در عالم. اسلام. گشوده. نشد. آيا بايد صاحب.نظران. مسلمان. را ملامت. كنيم. كه. چرا از او پيروي. نكرده.اند يا بگوييم. كه. او براي. گوشهاي. آنان. سخن. نگفته. است.؟ آنچه. فعلاً مي.دانيم. اين. است. كه. ابن.رشد اثر مهمي. در فلسفه.ي. اسلامي. بعد از خود نداشت. و تأثيري. كه. در اروپا كرد و البته. در ظاهر كوچك. نبود بيشتر در مخالفت. با تفكر قرون. وسطايي. بود و كمتر شأن. و صفت. تأسيس. داشت.. يعني. ابن.رشد گر چه. از حيث. مخالفت. با فلسفه.ي. قرون. وسطي. با متفكران. و نويسندگان. دوران. رنسانس. قابل. قياس. است.، در تفكر و بينش. نسبت. به. وجود و عالم. و آدم. با آنها حتي. قرابت. نداشت. و به. اين. جهت. او نمي.توانست. مبشر تاريخ. جديد غربي. باشد. به. گمان. من. كساني. كه. در اين. اواخر چنين. حسن. ظني. نسبت. به. او اظهار كرده.اند مخالفت. با قرون. وسطي. يا اعراض. از تفكر قرون. وسطايي. را با فكر جديد يوناني. يكي. دانسته.اند؛ گويي. رنسانس. و تجدد نقيض. قرون. وسطي. بوده. و صرف. نفي. قرون. وسطي. اثبات. تجدد را ايجاب. مي.كرده. است..
مع.هذا اعتنايي. كه. به. ابن.رشد مي.شود دليل. بر اهميت. اوست.. شايد اگر او براي. اهل. فلسفه.ي. قرون. هفتم. و هشتم. مطلب. قابل. تأملي. نداشت.، براي. معاصران. سخنان. خوب. داشته. باشد. ولي. فلسفه.ي. اسلامي. فارغ. از آنچه. او تعليم. كرد، سيرش. را تا ظهور ملاصدرا ادامه. داد و در فلسفه.ي. ملاصدرا عرفان. و كلام. و فلسفه.ي. مشّاء و حكمت. اشراق. چنان. يگانه. شد كه. صاحبان. ذوق. عرفاني. و كلامي. و مشّائي. و اشراقي. مطلوب. خود را در آثار اين. فيلسوف. مي.يابند. در حقيقت. فلسفه. كه. از قرنها پيش. به. عالم. اسلام. رو كرده. بود، با انحاء ديگر تحقيق. و طرق. وصول. به. حقيقت. نزديك. شد و ملاصدرا داعيه.ي. فارابي. مشعر بر يكي. بودن. فلسفه. و ديانت. را تفصيل. داد و در اثبات. آن. كوشيد.
در اينجا به. اين. بحث. نمي.پردازم. كه. آيا فلسفه. و دين. از يك. سنخند و اصولاً فلسفه.ي. ديني. وجود و معني. دارد يا ندارد قصد من. اين. است. كه. بگوييم. فلسفه.ي. اسلامي. تقليد فلسفه.ي. يوناني. نيست. و در عالم. اسلام.، فلسفه. جايي. براي. خود پيدا كرده. است.. هر چند كه. بر اثر مطالعات. يكي. دو دهه.ي. اخير و به. خصوص. بر اثر تحقيقات. استاد سيدجلال.الدين. آشتياني. و هانري. كُربن. مواد و معلومات. نسبتاً خوبي. در اختيار داريم.، اما به. دشواري. مي.توانيم. در باب. فلسفه.ي. اسلامي. پس. از ملاصدرا كه. بيشترشان. صدرايي. بوده.اند چه. آورده.اند و غير صدراييان. چه. مخالفتي. با ملاصدرا داشته. و بر چه. مبنايي. با او مخالفت. كرده.اند، اما مهم.تر اين. است. كه. اين. فلاسفه. چه.ها نگفته.اند.
مي.دانيم. كه. در همان. زمان. كه. ملاصدرا آثار مهّم. خود را تأليف. مي.كرد، در اروپا فلسفه.ي. جديد قوام. مي.يافت.. اروپاييان. كم. و بيش. از فلسفه.ي. اسلامي. اطلاع. داشتند. اما فلسفه.ي. جديد با گذشت. از فلسفه.ي. قرون. وسطي. تأسيس. شد (5) و راه. ديگر پيش. گرفت.. فلاسفه.ي. ما به. اين. پيشامد اعتنا نكردند، يعني. تا وقتي. كه. شرق. شناسان. به. مطالعه.ي. تاريخ. فلسفه.ي. اسلامي. نپرداختند هيچ. نسبتي. ميان. فلاسفه.ي. اسلامي. نپرداختند هيچ. نسبتي. ميان. فلاسفه.ي. جديد و فيلسوفان. عالم. اسلام. نبود. در حقيقت. آنان.
ابن.رشد تا وقتي. كه. ارنست. رنان. كتاب. مهمي. درباره.ي. او ننوشت. چندان. مورد توجه. نبود و چون. كتابهاي. او را نيز سوزانده. بودند. (4) دسترسي. به. آرا و اقوال. او به. آساني. ميسر نمي.شد.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 248]