ورزش پهلونی (ورزش زورخانه ای )

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: جامع ترین تحقیقی كه درباره تاریخ ورزش زورخانه ای در ایران وجود دارد، قدمت این ورزش را دوران قبل از اسلام و حتی دوران مادها می دانند. ایرانیان از دیر باز به ورزش و مسائل نظامیگری علاقه مند بوده اند. ایرانیان دوران باستان قطعه زمینی داشتند كه آن را «چرتا» می خواندند و رقابت های میدانی مانند اسب دوانی، پرتاب نیزه، شمشیر زنی و انواع كشتی را در آن اجرا می كردند. شكل گیری و تهیه چنین میدانی از میادین جنگ الهام گرفته بود. ایرانیان قدیم هنگام جنگ قطعه زمینی گود كه در میان دو یا چند تپه قرار داشت را برای كارزار انتخاب می كردند و این بدان دلیل بوده كه سران سپاه بتوانند از فراز تپه ها نبردرا زیر نظر بگیرند. گود زورخانه نیز از آنجا گرفته شده است. ایرانیان در «چرتا» جمع شده و با ابزارآلات شبیه ابزار آلات جنگی ورزش می كردند تا بدن خود را آماده نگه دارند. «میل» صورت تغییر شكل یافته گرز است، «كباده» همان «كمان» است. «سنگ» یادآور «سپر» و «طبل زورخانه» همان «طبل جنگی» است. ضرباهنگ اشعار زورخانه نیز ضرباهنگ رزم است كه مرشدان اشعار حماسی را می خوانند و یكی از انگیزه های ایرانیان نیز در توجه به ورزش زورخانه ای دفاع از میهن و ایستادگی در برابر دشمن بوده است.
گفتنی است نام زورخانه نیز از آنجا وارد این ورزش شد كه هر شخص تازه واردی كه به جمع آنها می پیوسته، باید آبی آغشته به «نمك» به نام «آب زور» می نوشیده كه از آن به بعد ورزش زورخانه ای نام گرفته است. هدف این ورزش تنها زورمندی تن نبوده است، بلكه ساخته شدن روح و جسم توأم مد نظر بوده است. ورزشی كه در آن تواضع نیز حرف اول را می زند و با زنده كردن بیش از پیش این رشته می توان نه تنها سلامت جسم را در زمان كنونی به ارمغان آورد بلكه می توان فروتنی و توجه به روح را نیز در بین جوانان گسترش داد.
اصغر شیر خدا می گوید: تاكنون ۱۶ زورخانه به دلیل این كه حمایتی از آنها نشده، بسته شده است. زورخانه هایی كه می توانستند در صورت حمایت به كار خود ادامه دهند و این رشته باستانی را زنده نگه دارند. زورخانه های جم، پهلوان پور، طلاچی، ذوالفقار، تختی، طالقانی نیرویزدان، ۱۷ شهریور، چمران و فرحزاد و هنوز باز است ولی نمی توانند امورات خود را بگذرانند. شیر خدا كه به همراه برادرش «جعفر شیر خدا» علاوه بر این كه زورخانه ای داشتند، می نواختند و مرشدی می كردند، در رادیو نیز برنامه زنده داشته و از سال ۵۷ وارد این كار شده اند ولی اكنون بعد از فوت جعفر شیرخدا، در رادیو برنامه ندارند

آداب زورخانه

آلات و ادوات به کار رفته در ورزش ها شباهت های زیادی به وسایل جنگی گذشته دارند. میل و میل گیری همان گرز و نواختن و چرخش آن در دست به هنگام جنگ است. کباده که از نظر شکل شباهت بسیار زیاد به کمان و زه آن دارد، در واقع همان کمان بوده که در جنگ به کار می رفته و سنگ و سنگ گیری که در واقع سپر است برای محافظت از حمله دشمن در جنگ که برای داشتن قدرت در حمل این آلات و ادوات جنگی، در قرون گذشته تمرین جنگاوری در سردابه ها و زیرزمین انجام می شده و سپس به ورزش های زورخانه ای تغییریافته است.
آنچه ورزش باستانی را از سایر ورزش ها مجزا می کند آداب آن است که مهمترین آنها موارد ذیل است:
- میاندار قبل از شروع به ورزش از بزرگترها و حضار رخصت می گیرد.
- برداشتن و گذاشتن وسایل ورزشی از بزرگترها شروع می شود.
- ورزشکار باید موقع ورود به گود از نظر شرعی پاک باشد.
- قبل از اینکه ورزش و مراسم آن تمام شود اگر کسی گود را ترک کند باید از میاندار کسب اجازه
کند.
- ضمن ورزش اگر یکی از ورزشکاران حرکات میاندار را تقلید نکند به میاندار بی احترامی می شود(یک نوع بی ادبی است).ولو اینکه میاندار کوچکتر از اطرافیان باشد، هماهنگی با او برای حاضرین در گود الزامی است.
- چرخیدن از کوچکترها شروع و به بزرگترها ختم می شود(منظور از کوچکتر و بزرگتر در زورخانه صاحب کسوت است و با اینکه کهنسالان دارای احترام هستند ولی پیشکسوتی به سن و سال نیست).
- ختم ورزش را میاندار با اجازه بزرگترها و حضار اعلام می کند و برای دعا تعارف و پیشنهاد می کند تا یکی از پیشکسوتان حاضر در گود مراسم دعا را انجام دهد.
- هنگام مراسم دعا باید همه خاموش و ساکت باشند و هر کس هر کجا هست باید بی حرکت باشد و گوش به سخن دعا کننده بدهد(چه ورزشکار و چه تماشاگر).
- اگر ضمن دعا تماشاچیان از باشگاه خارج شوند به ورزشکاران داخل گود بی احترامی است.
- تشویق ورزشکاران خصوصاً هنگام چرخ و میل بازی از وظایف مرشد است که گاهی میاندار و یا یکی از پیشکسوتان داخل گود همکاری می کنند.
- جز مرشد کسی حق ندارد روی سردم بنشیند.
- ورود به گود با کفش و بدون بستن لنگ ممنوع است.
- داخل گود و روبه روی سردم محل ورود ورزشکاران به گود است که پایین ترین نقطه گود محسوب می شود و بالعکس بالاترین محل آن جنب سردم است.
- ورزشکاران در داخل گود به ترتیب سوابق از پایین به بالا می ایستند یعنی از کهتر شروع و به مهتر ختم می شود.غیر از سادات که آنها چنانچه تازه کار هم باشند بالا دست قرار می گیرند و بعد از همه می چرخند.
- به منظور احترام به پیشکسوتان و پهلوانان، موقع گرفتن و یا کباده کشیدن مرشد و یا یکی از حضار
با صدای بلند حرکات آنان را می شمارد.
وسایل ورزش در زورخانه

آلات و ادوات به کار رفته در ورزش ها شباهت های زیادی به وسایل جنگی گذشته دارند. میل و میل گیری همان گرز و نواختن و چرخش آن در دست به هنگام جنگ است. کباده که از نظر شکل شباهت بسیار زیاد به کمان و زه آن دارد، در واقع همان کمان بوده که در جنگ به کار می رفته و سنگ و سنگ گیری که در واقع سپر است برای محافظت از حمله دشمن در جنگ که برای داشتن قدرت در حمل این آلات و ادوات جنگی، در قرون گذشته تمرین جنگاوری در سردابه ها و زیرزمین انجام می شده و سپس به ورزش های زورخانه ای تغییریافته است. آنچه امروزه مرسوم است فقط سنگ، تخته شنا، میل و کباده می باشد و وسیله ای دیگر نیز به نام تخته شلنگ بود که تا حدود ۸۰ سال قبل رواج داشت. در سنگ گیری، ورزشکار به پشت می خوابد و قطعه سنگ را با غلتیدن به سمت های راست و چپ به سمت بالا حرکت می دهد.وزن سنگ بنا به درخواست سفارش دهنده ی آن متفاوت ولی بین ۲۰ تا ۴۰ کیلوگرم است.به هنگام ضرب گیری مرشد ضرب نمی گیرد بلکه با آداب خاصی حرکات او شمارش می شود.در سنگ گیری شمارش از یک آغاز و به ۵۰ می رسد و سپس معکوس شمارش می شود و بیش از ۱۱۷ شمارش نمی شود.درباره رقم ۱۱۷ نیز توافقی بین پژوهشگران ورزش های زورخانه ای وجود دارد که اعتقاد دارند رقم ۱۱۷ اشاره به ۱۷ سلسله فقراست اما درباره افزوده شدن رقم ۱۰۰ به ۱۷ دلیل خاصی ذکر نشده است.البته در کاشان و
اصفهان و برخی شهرهای جنوبی از رقم ۱۱۴ استفاده می شود که معادل ۱۱۴ سوره ی قرآن مجید است.
- نحوه شمارش اعداد
در شمارش سنگ، از روش های خاصی در خواندن استفاده می شود و شمارش براساس الفاظ و عبارات قرآنی و یا کنایه و استعاره و الفاظ مناسب مذهبی انجام می گیرد.در هر شهرستان و گاه نزد هر مرشد این عبارات و الفاظ متفاوت است.
تخته شنا و شنا رفتن
یکی از ورزش ها و حرکاتی که ورزشکاران در زورخانه درون گود به آن می پردازند «شنا رفتن» است.ورزشکاران با استفاده از «تخته شنا» که چوبی است به طول ۷۵ و عرض ۸ و قطر ۲ و دو پایه به ارتفاع ۶ سانتی متر به این ورزش می پردازند. این ورزش با استفاده از میاندار که نظم و ترتیب
دهنده ی حرکات تمام ورزشکاران با یکدیگر است انجام می شود.به گونه ای که دستها با فاصله روی تخته شنا قرار می گیرد و پاها با فاصله ای بیش از عرض شانه، آنگاه با قدرت دستها و بازوان و پاها به سمت بالا و سپس بر روی تخته شنا خم می شود.شنا معمولاً برای تقویت عضلات دستها و شانه ها است و میاندار با تنظیم حرکات ورزشکاران و مرشد با نواختن ضرب و خواندن اشعار پهلوانی، آنان را ترغیب به انجام حرکات می کنند.شنا در زورخانه چهار نوع است:
شنای کرسی، شنای دست و پا مقابل، شنای دو شلاقه و شنای پیچ
میل گیری و گورگه یکی دیگر از حرکات ورزش باستانی، میل گیری یا میل گرفتن است.میل همان گرز بوده که پس از قرن ها تبدیل به میل شده و برای قوی شدن عضلات بازو و کتف همچنین تمرکز فکری و دقت و تنظیم در حرکات دست و پا بسیار اهمیت دارد. به هنگام میل گیری ورزشکار میل ها را که به شکل
استوانه ای چوبی و بر روی دسته ای سوار هستند جلوی خود به صورت عمودی نگاه داشته، سپس یکی از دستان میل را از بالای شانه گذرانده و با گردشی دایره وار آن را از پشت به سمت جلو بازمی گرداند، سپس با دست دیگر میل دوم را با همین روش به حرکت درمی آورد.وزن میل ها ثابت نیست و بنا به نیاز درخواست کننده در اوزان مختلف ساخته می شوند. پس از آغاز میل گیری که همراه با ضرب مرشد است و پس از رسیدن سرعت حرکات به اوج خود، اصطلاحاً این بخش گورگه (بر وزن فسرده) خوانده می شود.در این حالت میل گیر، میل ها را سرمچ گرفته و همراه با ضرب تند مرشد آن را به حرکت درمی آورد.سپس عملیات شیرین کاری که با میل انجام می شود توسط میل گیران آغاز می شود.وزن میل های بازی، بین ۱۰ تا ۳۰ کیلوگرم است اما وزن میلهای خاص شیرین کاری از جفتی حدود پنج تا شش کیلوگرم بیشتر نیست.معمولاً برای میل گرفتن از شمارش استفاده
نمی شود و فقط مرشد اشعار یا کلماتی را پس از حرکات ادا می کند و گاه صلوات می طلبد. در میل گیری رسم است که پس از برداشتن میل ها و قرارگرفتن ورزشکاران در جای خود- داخل گود- با رخصت میاندار از همه، پیشکسوت میل ها را بلند کرده و سپس سایر ورزشکاران پس از او شروع به حرکات میل گیری می کنند.یکی از نکات مهم در میل گیری تماس پیدا نکردن میل با بدن است.
چرخ و گل چرخ
چرخ در کف گود زورخانه که اشکال گوناگون دارد یکی دیگر از حرکات زیبا، دیدنی و نمایشی است که گذشته از تقویت عضلات پاها و ران به تمرکز و دقت بسیار زیادنیاز دارد.چرخیدن فقط در ایران رواج دارد عملی بسیار دشوار است که تعداد چرخ ها شمارش می شود.
پس از خاتمه ورزش و خالی شدن گود «گل چرخ» انجام می شده است که البته اکنون تقریباً دیگر متداول نیست.این چرخ مخصوص پهلوانان و کشتی گیران بوده و اگر هم اکنون انجام می شود مخصوص همان اشخاص است.«گل چرخ» بدین ترتیب انجام می شده است که یکی از ورزشکاران با در دست گرفتن یک لنگ وارد گود خالی شده و شروع به چرخی آرام نموده و از لنگ برای زیبا شدن حرکات استفاده می کرده و گاه آن را به دورگردن، کمرو یا دست می بسته و مرشد نیز با آوایی ملایم او را همراهی می کرده است.آنگاه با انجام گفت و گوی خاص بین ورزشکار چرخ زننده و پیشکسوت خارج گود و تند و کند شدن به روش خاص نواخت ضرب، حرکات وی سرعت گرفته و یا کند می شده و پس از خوانده شدن اشعاری، صلوات طلب می شده است و گاه این گل چرخ حدود یک ساعت به طول می انجامیده است.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 6201]