تجسمي - مرگ چنين خواجه نه كاري است خرد

واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: تجسمي - مرگ چنين خواجه نه كاري است خرد

تجسمي - مرگ چنين خواجه نه كاري است خرد

زهرا راد :روزها از پي هم مي‌آيند و مي‌روند و پاييز خاكستري جاري‌تر از هر فصل، بزرگي را با خود مي‌برد، بي‌اندك رحمي به ماندگان كه سال‌ها بايد به انتظار بمانند شايد كودكي به بلوغ برسد و جا‌هاي خالي كه روز به روز با دريغ بيشتر مي‌شوند، پر كند. روزها مي‌آيند و مي‌روند و قراري نيست به عادت نبودن خوب‌‌ترها و فقدان‌هايي كه به مثابه ضايعه‌هايي است از پي هم. داريم به سه سالگي روز سرد آذري مي‌رسيم كه خبري به سرعت دهان به دهان بچرخد تا تيتر يك ده‌ها روزنامه پايتخت ايران شود. از نيمه‌هاي شب مي‌دانستيم فردا چه روز سردي است. مرتضي مميز رفت، با كسوتي چون قافله‌سالاري هنر گرافيك ايران، با كوله‌باري از تجربه و تلاش. چهارم شهريورماه ۱۳۱۵ شمسي در خيابان مولوي تهران، بازار حضرتي، به دنيا آمده بود؛ مرتضي فرزند محمدعلي و خانم كوچك. در فاصله دهه 40 و 50 به ‌بلوغ حرفه‌اي رسيد؛ جهان را ديده و هرچه را كه لازم بوده، برگرفته براي ايران آورده است. هم‌دوره‌اي‌هايش مي‌گويند يك‌دهه طول كشيد كه دستاورد دهه گذشته‌اش را ببيند. از ميان مردم و ميدان مولوي آمده بود، هيچ‌گاه ريشه‌هاي مذهبي، معنوي و قومي خود را نشكست و دورشان نكرد؛ خوشنويسي، نقش‌مايه‌ها، هنر اسلامي و هرچيز ديگر را درست كشف كرد و در كارهايش به‌كار برد، آن وقت تماميت‌اش كامل شد. از همان ابتدا مميز مي‌دانست كه تحصيلات چقدر براي رشته گرافيك مهم است؛ تلاش كرد تا اين رشته را از سلطه نقاشي درآورد و به رسميت بشناساند و بهترين طراحان را به‌عنوان استاد دعوت كند؛ حالا نتيجه‌اش هويداست و گفته مي‌شود طراحي گرافيك ايران يكي از متحرك‌ترين و بااصالت‌ترين رشته‌هايي است كه به‌سرعت جايگاهي را در دنيا به‌خود اختصاص داده است. مي‌گويند هيچ‌كس مانند مميز اينچنين به كارش عشق نورزيد كه آن را تشكيلاتي و اجرايي كند. تا آخر عمرش معلمي كرد، انجمن‌هاي متعدد راه‌اندازي كرد. گرافيك جهان را به ايران و ايران را به جهان شناساند. به تعبيري هميشه نان سفره‌اش را به‌راحتي كه از او توقع مي‌رفت، با جهان تقسيم ‌كرد. با رفتنش، ده‌ها مراسم و بزرگداشت و يادمان خاطره و وعده‌هايي كه براي راه‌اندازي بنياد و جايزه‌هاي جهاني و... دادند؛ حضور هزاران نفر در مراسم تشييع مميز را متمايز مي‌كرد.

معاون هنري وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، گفته بود براي قدرشناسي از مرتضي مميز، هنرمندي كه علاوه بر جايگاه داخلي از رتبه بين‌المللي برخوردار است و يقينا جايگاه شاخص والايي در بنا نهادن ساختمان محكم گرافيك ايران داشته، كارهاي زيادي بايد صورت بگيرد، اگر بعد از درگذشت‌شان صرفا به يادبودي اكتفا كنيم دين‌مان را ادا نكرده‌ايم. قرار است با همكاري انجمن گرافيك ايران و مركز هنرهاي تجسمي جايزه‌اي به‌نام مميز در رشته‌هايي كه وي كار كرده،‌ در سطح بين‌المللي به‌صورت سالانه يا دوسالانه مطرح شود.
محمدحسين ايماني‌خوشخو- همان سال- تاكيد كرده بود كه جايزه، مستقل از دوسالانه پوستر تهران خواهد بود و پيشنهاد اوليه موضوع‌دار بودن جايزه به مناسبتي مرتبط با اين هنرمند فقيد است. اما به‌جاي اين جايزه جهاني! به اختصاص بخشي در دوسالانه پوستر تهران به مرتضي مميز اكتفا شد. با اين حال خانواده و دوستان نزديك مميز طرحي اجرايي‌تر را آهسته پيش بردند و تا سه‌سالگي‌اش رساندند. آنها با اعتبار جهاني مميز دوستانش را به ايران آوردند. به بهانه تولد يا سالروز درگذشت. در نخستين جشن تولد ديپلمات فرهنگي ايران كه بدون حضور خودش برگزار مي‌شد، دوستان خارجي مميز، بن باس- گرافيست، بنيانگذار و رئيس آرشيو طراحان گرافيك هلند- و آلن لوكرنك- طراح گرافيك فرانسوي- به دعوت اهالي نشريه نشان با 40 پوستر و 40 نشان به ايران آمدند. در دومين سال هم آرماندو ميلاني، گرافيست سرشناس ايتاليايي. اكنون پير برنارد فرانسوي و شاگردانش در راهند.
گرافيست‌هاي نامدار جهان كه به‌خاطر مميز ما به ايران مي‌‌آيند
سال نخست: بن باس- دوست هلندي مرتضي مميز و بنيانگذار و رئيس آرشيو طراحان گرافيك هلند– بود كه به‌خاطر جشن تولد هفتاد سالگي پير گرافيك ما به ايران آمد. او از ديدن جمعيتي كه به‌خاطر مميز جمع شده بودند، شگفت‌زده بود. باس از مميز مي‌گفت و تعلقاتي كه هر كس در زندگي مادي درگير آن است. از گرايش به دنياي ماترياليستي، ثروت و قدرت در ميان مردم هم گفت و به تشريح تمايز و تفاوت مميز و زندگي معنوي و علاقه‌مندي‌هاي او پرداخت. مميز را طراح پركار و معلمي خواند كه مرگش خيلي‌ها را افسرده كرد؛ كسي كه وجود و توانايي‌اش را با ديگران براي بهتر شدن دنيا تقسيم كرد.
به‌گمان او چيزي كه ما را متحد مي‌كند، مسائل انحصاري‌مان نيستند، بلكه آن چيزهايي هستند كه با هم تقسيم مي‌كنيم و اين همان فرهنگ است كه دنيا را يكپارچه نگه‌ داريم و زندگي كنيم؛ در دنيايي كه زيبايي و انسانيت مطرح است. وقتي كسي از دنيا مي‌رود، ديگر اسمش به‌زبان نمي‌آيد، در مجالس نيست و خوابش را نمي‌بينيم، اما مرتضي با ماست و ما به‌عنوان طراحان جهان اينجاييم كه وجودش را گرامي داريم. مميز نه‌تنها در قلب، نوشته، داستان و گفت‌وگوهاي ماست، در گفته‌ها و زندگي ما هم هست؛ از مرتضي براي سهمش در زندگي خودمان تشكر مي‌كنيم.
آلن لوكرنك- طراح گرافيك فرانسوي- ميهمان ديگر، به همان بهانه تولد در ايران حاضر شده بود. او مميز را طراح بزرگ، جهاني و نيز طراحي كه به حقيقت و خرد جمعي و تقسيم مزاياي كار گرافيك با ديگران اعتقاد دارد، مي‌دانست و تاكيد مي‌كرد كه مميز ما، سهم بزرگي در معرفي طراحي گرافيك ايران داشته است. لوكرنك دوست صميمي مميز بود؛ مي‌گفت: مرتضي هم همچون همه ما با كاركردهايي كه در دنيا وجود دارد، توانست خود را بهتر بشناسد. مميز به‌عنوان يك ايراني در سال‌هاي 50 درحالي كه ايران از سنت خطاطي و تصويرسازي بهره‌مند بود، به گرافيك توجه نداشت، با هدفي كه داشت، متوجه شد كه اين هنر چقدر مهم است و ضروري است آن ‌را در كشورش توسعه دهد.
«به‌خوبي در كارهاي مميز وقتي در فرانسه تحصيل مي‌كرد، مشاهده مي‌شود، مثل هر طراحي تحت تاثير چند مكتب، حتي مكتب‌هاي در تضاد با هم، بود. از گرافيك سوئيس و پوسترهاي لهستاني تاثير مي‌گرفت. مميز دقت و ارتباط منظم و دقيق را از گرافيك سوئيس و آزادي را كه در پوسترهاي لهستان بود، كسب كرده بود. دستش را آزاد مي‌گذاشت؛ براي كارهاي خلاق تحت تاثير مكتبي بودن، لزوما كپي گرفتن نيست.»
اينها را دوست فرانسوي مميز ‌گفته بود. او تصريح مي‌كرد: مرتضي متعلق به ايران بود. سعي مي‌كرد با قوانيني كه در طراحي سوئيسي بود و با درك از گرافيك پوستر لهستاني كار كند، اما پيش از هر چيز گرافيست ايراني بود و خيلي زود كارهايش به‌خاطر تازگي، تفاوت و ايراني بودن در دنيا جا باز كرد؛ به‌خصوص تايپوگرافي كه قبلا كار نشده بود. بسيار زود به‌عنوان نخستين ايراني توانست به‌عضويت انجمن‌هاي طراحي بين‌المللي درآيد. بعد از انقلاب اسلامي، متاسفانه جنگ هشت‌ساله عراق عليه ايران اتفاق افتاد و ايران را از دنيا جدا كرد. من هم مثل بقيه فكر مي‌كردم اين هنر در ايران تمام شده باشد. وقتي سال 2001 دعوت شدم، با تعجب كشف كردم كه نه‌تنها تمام نشده، بلكه گرافيك ايراني تا چه‌حد خلاق، مدرن و تعليم يافته است.
اين هنرمند فرانسوي مي‌گفت كه هيچ جامعه‌اي را نمي‌شناسد كه چنين انجمن ارگانيكي داشته باشند و كارشان را هنر ببينند تا لباس قلابي تبليغات. مي‌دانم اين هم كار مميز بوده كه با تلاش سخت به‌تنهايي شروع كند و بتواند آن‌را در يك راستا، تبديل به سيل خروشان كند و اتحاد نيروي عظيمي را به‌وجود ‌آورد.
اين گرافيست بين‌المللي تصريح مي‌كرد كه هيچ چيز ابدي نيست؛ مثل مكتب‌ها؛ مكتب لهستان از بين رفت، حتي اگر نقش پررنگي را بازي كرده باشد. كسي چه‌مي‌داند كه اين اتفاقي كه در ايران افتاده، چقدر دوام پيدا كند، اما معتقدم از بين نمي‌رود چون خوب تعليم داد شده و اعضاي انجمن براي نگهداري آن مي‌كوشند و تاريخچه‌اي چون مميز پشت سرخود دارند.
لوكرنك به مميز به‌عنوان طراح گرافيك درجه يك و گرافيست مدرن احترام ‌گذاشت؛ احترام به‌خاطر پايه‌گذاري گرافيك در دانشگاه تهران، بيشتر از هر چيزي به‌عنوان يك انسان كه با هوش و ذكاوتش گرافيك ايران را جذاب و خاص كرد. مي‌گفت، بدون هوش، ذكاوت و قلب رئوف او اين امر امكان ندارد. كمتر كسي در قلبم به‌راحتي جا مي‌گيرد و افتخار مي‌كنم كه دوست او هستم.
سال دوم: مراسم دومين سال‌ نبود مرتضي مميز نهم آذرماه بر سر مزار وي در روستاي باغبان‌كلاي كردان برگزار شد؛ همان روزها برنامه‌هاي خانه هنرمندان ايران بسته شده و براي برگزاري اين نمايشگاه كه قرار بود در آستانه دومين سالروز درگذشت پير گرافيك ايران برگزار شود، زمان خالي نداشت. بنابراين گرافيست حدود 65 ساله ايتاليايي كه 20 سال گذشته را در آمريكا، فرانسه و ايتاليا گذرانده، با دو ماه تاخير به تهران وارد آمد.
آرماندو ميلاني با موهاي جو گندمي و به زبان تركيبي ايتاليايي و انگليسي گفته بود، مرتضي مميز را به‌خاطر طراحي خلاقانه و حس انسان‌دوستانه‌اش دوست داشته و گمان مي‌كند اين خصوصيات يك طراح خوب است.
به تعبيرآرماندو ميلاني، اگر مي‌خواهيد نجات پيدا كنيد، حرف زدن تنها راه‌حل است. يك طراح براي به‌دست آوردن يك زندگي خوب بايد بجنگد. اشاره او به مميز ايران بود. او سال‌ها پيش نام فاميلي خودش را روي يك اتومبيل قديمي ديده و با آن عكس يادگاري مي‌گيرد؛ از دوستانش هم در سراسر جهان مي‌خواهد كه اگر مورد مشابهي ديدند تصويري براي او ارسال كنند. تلفيق عكس مرتضي مميز و مرلين مونرو، ارسالي پير گرافيك ما بوده است. در نمايشگاه ميلاني آثار در دو بخش جداگانه تدارك ديده شده بودند؛ در يك بخش آثار طراحي‌ها- قلم فلزي‌- و در بخشي ديگر 40 لوگو و 40 پوستر ميلاني عرضه شدند.
سال سوم: حالا در آستانه سومين آذرماه سرد بدون پير گرافيك هستيم و در تدارك مراسم سومين سالروز درگذشت ديپلمات فرهنگي ايران‌زمين.
افسانه مميز- همسر مرتضي مميز- گفته بود اين نمايشگاه‌ها كه ان‌شاءالله هرساله از طرف بنياد مرتضي مميز با همكاري خانواده و دوستان مميز برگزار خواهد شد در جهت معرفي هرچه بيشتر گرافيك دنيا به ايران و بالعكس، آشنايي نسل جوان گرافيست با گرافيك جهان و ارتقاي سطح گرافيك در ايران كه از اهداف و خواسته‌هاي مرتضي مميز و نيز بنياد مرتضي مميز است، برگزار مي‌شود. او همكاري و مشاركت همه دوستان را در جهت هر چه بهتر شدن كيفيت كار در آينده موثر مي‌داند.
اكنون بنياد مميز نمايشگاهي از آثار طراح گرافيك برجسته فرانسوي پير برنارد را از دوم تا هشتم آذر ماه سال جاري برنامه‌ريزي كرده است. «فردا را امروز بسازيم» عنوان اين نمايشگاه است كه در گالري مميز خانه هنرمندان برگزار مي‌شود.
اما اين همه داستان نيست. نمايشگاهي هم از گزيده پروژه‌هاي دانشجويان فرانسوي همزمان در گالري ميرميران خانه هنرمندان هم تدارك ديده شده است. اين دو نمايشگاه با همكاري و حمايت مديريت هنرهاي تجسمي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، نشر خط و ربط، نشر مشكي، انجمن صنفي طراحان گرافيك ايران، خانه هنرمندان ايران، بخش فرهنگي سفارت فرانسه در تهران، آموزشگاه ويژه و چاپ نباتي برگزار خواهد شد. برگزاركنندگان مي‌خواهند كتابي با عنوان «فردا را امروز بسازيم» شامل گزيده آثار طراح فرانسوي پير برنارد به بهانه اين نمايشگاه منتشر كنند. كتاب يادشده توسط انتشارات هيرمند و با مديريت هنري ساعد مشكي تهيه و تدوين شده است. مرتضي مميز، به‌دليل ابتلا به بيماري سرطان پروستات و عوارض ناشي از آن، دقايقي پيش از نيمه‌شب شنبه پنجم آذر 84 در بيمارستان آبان- تهران- درگذشت. 45 سال تلاش بي‌وقفه در عرصه گرافيك معاصر ايران، ايجاد تشكل حرفه‌اي طراحان گرافيك، خلق فضاهاي جديد طراحي، مديريت هنري و گرافيكي بسياري از نشريات معتبر ايران، طراحي صحنه و مطرح ساختن گرافيك ايران در صحنه‌هاي بين‌المللي و بالاخره تدريس و... از مميز چهره‌اي منحصربه‌فرد و فراتر از مرزهاي ايران ساخت. مرتضي مميز فارغ‌التحصيل رشته نقاشي از دانشكده هنرهاي زيباي دانشگاه تهران بود. گواهينامه طراحي غرفه و ويترين و معماري داخلي از مدرسه عالي هنرهاي تزئيني پاريس گرفته بود. او مدير هنري و طراح گرافيك نشرياتي چون ايران آباد، كتاب هفته، كيهان هفته، فرهنگ كاوش نگين، فرهنگ و زندگي، رودكي، فصلنامه خاورميانه، گفت‌وگو و پيام امروز بوده و مسووليت طراحي صحنه و لباس 14 تئاتر و دو فيلم سينمايي را به‌عهده داشت. بسياري از پوسترهاي رويدادها و بيلبوردهاي فيلم‌هاي سينمايي مطرح را او طراحي كرده بود.
مميز كارگردان و طراح سه فيلم كوتاه نيز بود و طراحي و نقاشي، طراحي روي جلد، طراحي اعلان و نشانه‌ها، حرف‌هاي تجربه و ساير مقاله‌ها، ازجمله تاليفات وي به‌شمار مي‌رود. سينما و تئاتر ايران وامدار تلاش‌هاي استاد مميز در عرصه‌ها و مراحل مختلف توليد و پخش فيلم‌هاي سينمايي، متحرك و... بوده و از ذهن خلاقه وي بهره برده‌اند: خاك، ملكوت، طبيعت بي‌جان، غزل، شايد وقتي ديگر، ستارخان، دايره مينا، غريبه و مه، ناخدا خورشيد، اجاره‌نشين‌ها و... با هنرمندي مميز نقش ماندگار يافت و در خاطره فرهنگي اين ديار در قالب پوستر و نشانه خواهند ماند. جايزه و نشان رتبه اول دانشگاه هنرهاي زيبا، ديپلم بينال پوستر ورشو، جايزه طراح شاعر از فستيوال فيلم كن، ديپلم براي فيلم يك نقطه سبز از فستيوال مسكو، فيلم برگزيده جشنواره سينمايي بيروت و جايزه ممتاز نمايشگاه طراحي امروز از نشان درجه يك دولتي جمله افتخارهايي است كه در كارنامه اين چهره ماندگار هنر ايران ثبت شده است. به‌زعم بزرگان هنر نقاشي و گرافيك، گرافيك ايران اگر در هر بخش نه، اما در يك بخش بسيار مديون او است كه آن جدي گرفته شدن گرافيك و اعتبار خاص محكم و مستقل گرافيست است.
همه چيز از ياد مي‌رود، ولي مردم اصيل و فرهنگ‌دوست در ياد مي‌دارند كه وامدار چه كسي و چه كساني هستند. آدم‌ها، مكتب‌ها، سبك‌ها، شيوه‌ها پديدار مي‌شوند، قد مي‌افرازند و از ميان مي‌روند و آنچه باقي مي‌ماند، معنا و مفهوم تداوم زندگي هنرمند يا فرهنگ در طول تاريخ معاصر است. شايد به حق ما هم بخش عمده‌اي از اين فرهنگ باشيم. تا وقتي مي‌ايستيم، مي‌شنويم و مي‌گذريم و چيزي در خاطره ما مي‌ماند، معنايش اين است كه تكه‌هاي متعدد و متنوع اين فرهنگ درخشانيم.
«مرگ چنين خواجه نه كاري است خرد»
دوشنبه 4 آذر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 600]