اقوام سرزمين كوه‌هاى زاگرس

واضح آرشیو وب فارسی:حيات نو: اقوام سرزمين كوه‌هاى زاگرس
سعيدكاكا آقازاده - در جريان ديدار جمعى از خبرنگاران داخلى و خارجى از استان‌هاى آذربايجان غربى و شرقى فرصتى پيش آمد تا از نزديك با اين استان‌ها بيشتر آشنا شويم گرچه هدف از چنين سفرى براى ديدن آثار ثبت شده جهانى ميراث فرهنگى كشورمان از جمله قره كليسا (آذربايجان غربى منطقه شهرستان چلدران)، كليساى سنت استيپانوس( آذربايجان شرقى در حاشيه رود ارس)بود ولى با اين حال در طى مسيرمان به سمت چالدران براى ديدن قره كليسا توانستيم ديدارى از شهرستان خوى و آرامگاه عارف بزرگ ايرانى شمس تبريزى داشته باشيم. استان سر سبز و زيباى آذربايجان غربى در شمال غربى ايران قرار دارد و از شمال به جمهورى آذربايجان و تركيه، از مغرب به كشورهاى تركيه و عراق، از شرق به استان آذربايجان شرقى و استان زنجان و از جنوب به استان كردستان محدود است. اين استان داراى شهرستان، بخش، شهر، دهستان و آبادى است و مركز آن شهر تاريخى اروميه است.اين استان به لحاظ جمعيتى پس از شهرهاى تهران، مشهد، اصفهان، تبريز، كرج، شيراز، اهواز، قم و كرمانشاه يكى از پر جمعيت ترين استان كشور و جزء مناطق كوهستانى نيزمحسوب مى‌شود. همچنين از نظر اكو سيستم داراى پوشش جنگلي، گياهي، جانورى و مراتع سر سبزى است كه وجود اين همه جنگل‌ها و تنوع گياهى مانند.رودخانه‌ها،چشمه‌ها،آبشارها،غارها و... در نوع خود بى‌نظير و بسيار زيباست.از سوى ديگر از دوران باستان اقوام مختلفى با تمدن‌هاى گوناگون در اين سرزمين زندگى مى‌كردند و در هر گوشه از اين استان بسيارى از آثار كهن اين تمدن‌ها مانند بناهاى تاريخي، كتيبه‌هاو سنگ نوشته‌ها، قلعه‌ها، دژها همچنين آثار شهر‌هاى باقى مانده از دوران‌هاى هزاره ششم وهفتم قبل از ميلاد(سايت تاريخى ربط در شهرستان سردشت)،دخمه سنگى فخريگاه يا فقره قا (مقبره شاهزادگان مادها درشهرستان مهاباد مربوط به هزاره سوم قبل ازميلاد )،تخت سليمان چهارمين اثر تاريخى به ثبت رسيده كشور و بسيارى از آثار ديگر اين منطقه همگى نشان دهنده اهميت موقعيت گردشگرى اين استان است.

مردم اين منطقه

اكثر ساكنان اين استان به طور عمده از كردها و ترك‌هاى آذرى تشكيل شده اند. بطورى كه شهرهاى مهاباد، پيرانشهر، سردشت، بوكان، اشنويه و همچنين بخشى از مردم ساكن مناطق مرزى با كشور تركيه نيز كرد زبان هستند.افزون براين اقليت آشورى و ارامنه هم درمركز اين استان مخصوصا در اروميه ساكن مى‌باشند.اين شهر از ديرباز به عنوان شهرى كه درآن گروه‌هاى قومي، زباني، نژادى و حتى مذهبى مختلف زندگى مى‌كنند شناخته‌شده‌است و در حال حاضر جمعيت شهر تشكيل شده از مردمان ترك، كرد، ارمني، آشورى و زرتشتى است.

تاريخ استان

از نظر تاريخي،اين منطقه با تاريخ قوم ماد در آميخته است. قوم ماد پس از مهاجرت به ايران قسمت‌هاى غربى ايران از جمله آذربايجان را تصرف كردند و در همان دوران دولت‌هايى در اطراف ‎آذربايجان وجود داشتند.ازجمله مى‌توان به دولت آشور در شمال بين النهرين، دولت هيق در آسياى صغير، دولت اورارتو در نواحى شمال و شمال غرب، اقوام كادوسى در شرق و كاسى‌ها در حوالى كوه‌هاى زاگرس اشاره كرد. بعد از تاسيس دولت ماد، آذربايجان به ماد كوچك معروف شد و بعدها وسعت تمدن مادها شامل شهرهاى قديمى‌همدان، ري، اصفهان و كرمانشاه نيز شده است.

مناطق ديدنى و گردشگرى

تپه حسنلو، سه گنبد،دره شهدا، تخت سليمان،قره‌كليسا،غار سهولان مهاباد، آبشار شلماش سردشت، فخريگاه مهاباد، سد بوكان، شهر باستانى موصا سير واقع در شهر ربط – سردشت، سلطان يعقوب نقده، درياچه اروميه، مسجد جامع اروميه،سنگ كاظم خان،كليساى ننه مريم،دره قاسملو ( گه ليه خان)،موزه اروميه،سه گنبد، آبشار سوله‌دوكل مرگور،جنگل‌هاى مرگور (واقع در دره باوان)،سد مهاباد، آب معدنى گراوان در نزديكى شهر ربط – سردشت، دامنه كوه قره داغ دربسر، رود خانه ارس، رودخانه زاب كوچك

آب‌هاى معدنى

ايستى سو « در نزديكى گردنه قوشچى »، آب گرم محال باراندوز « در نزديكى قريه هفت آباد اروميه »، آب معدنى كوه زنبيل « كنار درياچه اروميه »، آب معدنى دريك « كه بسيار گوارا بوده و در روستاى چهريق قرار دارد»، آب معدنى كانى گراوان در روستاى كانى گويز در فاصله 2 كيلومترى شهر ربط «شهرستان سردشت »

شهرستان خوي، مزار شمس تبريزى

شهر خوى در دشتى وسيع ودر بين كوه‌هاى سر به فلك كشيده واقع شده و به همين جهت نيز به «خوى چوخورو» مشهور گشته ‌است. بلندترين كوه آن «اورين» با ارتفاعى بيش از متر است. درضمن رودخانه‌ها و چشمه‌هاى جوشانش حيات و زندگى را در آنجا به جريان انداخته‌است.از مهم ترين رودخانه‌هاى اين منطقه ـ قوتور، آغ‌چاى و قودوق‌بوغان مى‌توان نام برد. همچنين وجود دشت‌هاى حاصلخيز در كنار آب وهواى مطلوب كوهستانى همه ساله گردشگران زيادى را به اين منطقه مى‌كشاند.

خوى در گذر زمان

به گفته باستان شناسان و براساس يافته‌هاى به دست آمده پيشينه سكونت انسان در دشت خوى را به ده هزار سال قبل مى‌رساند، افزون بر اين وجود آثار مكتوبى با قدمت سه هزار ساله مانند سنگ نوشته‌هاى مربوط به دوران تمدن‌هاى سومري،آشورى و اورارتوى نشان از تمدن كهن در اين منطقه دارد و به نظر تعدادى از پژوهشگران، منطقه « آرتنا» كه كتيبه‌هاى سومرى وآشورى در آن يافت شده است.از خوى به نام « سانگى بوتو » نام برده شده است. گرچه در دوران اسلامى‌اين سرزمين هميشه با نام «خوي» شناخته شده و نقش تاثير گذار در روند حوادث تاريخى داشته‌است.از جمله در جنگ سرنوشت ساز تركان سلجوقى با امپراتورى روم در ملازگرد، پايگاه مقاومت‌هاى سلطان شيردل جلال الدين خوارزمشاه در مقابل مغولان، ميدان جنگ مشهور چالدران مابين قزلباشان صفوى و امپراتورى عثماني، مركز سوق الجيشى شاهزاده عباس ميرزا در جنگ‌هاى ايران وروس در دورة قاجار، خنثى سازى نقشه استعمارگران در برافروختن فتنة ارامنه در جنگ جهانى اول و... مى‌توان نام برد.

آرامگاه عارف بزرگ ايران، شمس تبريزى

درسه كيلومترى غرب مركز شهرستان خوي، مناره‌اى به ارتفاى 15 متر، با داشتن چهل پله از سطح زمين وجود دارد كه در ساخت ديواره آن از شاخ قوچ تزئين شده است. ضمن آنكه منطقه اى كه اين منار در آن قرار دارد و همچنين خود منار در بين مردم به نام شمس تبريزى شهرت دارد. در كنار اين منار مقبره خود شمش قرار دارد كه در بين مردم اين شهرستان و ديگر مردم استان مكانى مقدس و يكى از زيارتگاه‌هاى مهم محسوب مى‌شود.نام اصلى اين عارف بزرگ شمس الدين محمدبن على بن ملك داد تبريزى بوده است كه در سال 582 هجرى ـ در شهر تبريز چشم به جهان گوشوده است.

شهرستان چالدران، قره كليسا (نهمين اثر ثبت شده ميراث جهاني)

شهرستان چالدران، يكى از شهرستان‌هاى استان آذربايجان غربى است كه در شمال غربى اين استان قرار گرفته است. مركز اين شهرستان، شهر سيه چشمه است. آواجيق ديگر شهر آن است. اين شهرستان در گذشته بخشى از شهرستان ماكو بود. زبان رايج در اين شهرستان تركى آذرى مى‌باشد. همانند ساير شهرستان‌هاى غرب و جنوب غربى آذربايجان، مهاجرت‌هاى صورت گرفته در دهه گذشته از شرق تركيه، شمال عراق و نيز برخى از روستاها توسط اكراد منجر به تشكيل كلونى‌هايى از كرد زبانان در اين شهرستان شده است. شهرستان چالدران بيش‌تر به خاطر جنگ چالدران شهرت دارد. در اين جنگ كه بين نيروهاى شاه اسماعيل اول صفوى و سلطان سليم اول عثمانى در سال ميلادى رخ داد، غرب ايران كه شامل آذربايجان، كردستان، و عراق بود از ايران جدا شد. بقاياى اين جنگ در شهرستان، به صورت مزار شهداى جنگ و چندين مجسمه در محل جنگ و داخل شهر موجود مى‌باشد. چالدران به دليل داشتن هواى سرد در فصل زمستان و خنك در فصل گرما، يكى از مناطق گردشگرى استان مى‌باشد. اين شهر يكى از مرتفع‌ترين شهرهاى كشور آن است. تالاب «ناور» در مرزى‌ترين منطقه قرار گرفته است. مرداب‌ها و تالاب‌هاى متنوع، از جلوه‌هاى طبيعى اين شهرستان است. از مناظر طبيعى و بناهاى تاريخى اين شهر به قره كليسا( كليساى طاطاووس)، روستاى دليك داش، روستاى قاشقا بلاغ، گيخ بلاغ و آبگرم اين منطقه مى‌توان اشاره نمود.

قره كليسا (كليساى تادئوس مقدس)

اين كليسا در جنوب ماكو ودر حدودكيلومترى شمال شرقى شهرستان چالدران در كنار روستايى به همين نام واقع شده‌است. افزون براين مجموعه قره‌كليسا،كه شامل سه كليساى اصلى با نام‌هاى قره‌كليسا يا سنت تادئوس (طاطاوس)،سن استيانوس، و زور زور در فهرست ميراث جهانى يونسكو به ثبت رسيد. قره كليسا كه در بين ارامنه جهان به «تاده مقدس» معروف است. يكى از بناهاى مذهبى متعلق به ارامنه مى‌باشد، قره در زبان آذرى به معناى سياه است و وجه تسميه اين نام به دليل سياه بودن قسمتى از كليسا است.همچنين اين كليسا در دوره‌هاى مختلف به دلايلى ويران و بعدها مجددا بازسازى شده است. در سال 1230 ميلادى (616 هجرى قمري) هنگام حمله چنگيز، قسمت بزرگى از اين كليسا ويران شد، ولى در زمان اقامت هلاكوخان مغول در آذربايجان، خواجه نصيرالدين طوسى به مرمت آن همت گماشت.اما به مرور زمان قسمت‌هايى از آن تخريب شدكه دوباره در سال 644 يا 645 هجرى قمرى تجديد بناشدو هم اكنون كتيبه‌اى سنگى كه فرمان شاه عباس اول صفوى در حمايت از ارمنيان نوشته است روى سر در آن ديده مى‌شود. اين كليسا يك بار نيز در زلزله اى كه در سال 1319 ميلادى اتفاق افتاد، ويران شد و به گفته بعضى از كارشناسان اين كليسا در سال 1691 ميلادى با سنگ‌هاى سياه، در سال 1810 به وسيله اسقف ماكو، بنام سيمون بزنونى با نصب سنگ‌هاى سفيد بازسازى شد. اين بنا در زمان قاجار به وسيله عباس ميرزا ساماندهي، تعمير و تزئيناتى بر آن افزوده شده است. قره كليسا داراى ويژگى خاص معمارى ارمنى بوده و از نظر حجم و تكنيك يكى از با ارزش ترين آثار تاريخى كشور محسوب مى‌شود.كليساى طاطائوس از دو گنبد زيبا در اندازه 24 و 18/5متر تشكيل شده و قسمت خارجى آن نيز داراى طرح‌هاى معمارى جالب و زيبا از جمله نقش‌هاى گل و بوته، تصاوير انسان و اشكال حيوانات است.اين بنا شامل بخش‌هاى قديمى‌با سنگ‌هاى تراشيده و سياه و بخشى جديد با رنگ‌هاى سفيد است. به استناد منابع تاريخى ارمنيان،در دوره ساسانيان بخشى از مردم منطقه آذربايجان پيرو دين زرتشت بوده‌اند و بخشى نيز آئين مهرپرستى داشته‌اند.همچنين براى نخستين بار در سال 43 ميلادى دو نفر از مبشرين مسيحى به نام‌هاى طاطاوس و باتيلموس از شمال بين النهرين گذشته و براى رساندن پيام مسيح به آذربايجان وارد مى‌شوند. تادئوس يا طاطائوس (طاطاوس) يكى از حواريون مسيح است كه به ارمنستان آمد و به تبليغ مسيحيت پرداخت. گروه زيادى به آئين مسيح روى آوردند كه از آن جمله ساناتروك پادشاه ارمنستان و دخترش ساندخت بود. ولى سلطان كمى‌بعد پشيمان شد و به مخالفت با آئين جديد پرداخت و دستور داد تا تادئوس، ساندخت (دخترش) و گروهى ديگر كه به مسيحيت گرويده بودند (حدود 3500 نفر) را به قتل برسانند.به همين منظور هر سال در روزهاى آخر تيرماه و هفته اول مرداد ماه كه مصادف با قتل تادى مقدس و پيروان مسيحى او است در قره كليسا مراسم خاصى بر پا مى‌شود و بسيارى از ارامنه داخل و خارج كشور براى انجام مراسم مذهبى به اين كليسا مى‌آيند.به همين منظور اين كليسا امروزه به مناسبت‌هاى مختلف سالانه ميعادگاه ارمنيان ايران و حتى كشورهاى همسايه است.به طورى كه در هفته اول مرداد ماه، ارمنيان از شهرهاى تبريز، اروميه، تهران، اصفهان، قزوين و... به صورت گروهى و خانوادگى به قره كليسا مى‌آيند.

درياچه اروميه، گذر از اولين پلميان دو استان

اين درياچه در شمال غربى كشورمان و در ميان دو استان آذربايجان غربى وشرقى واقع شده است وهمچنين يكى از بزرگ‌ترين درياچه‌هاى ايران و دومين درياچه آب شور دنيا محسوب مى‌شود. آب اين درياچه عمدتا از رودخانه‌هاى زرينه رود،سيمينه رود،گدار،باراندوز،شهرچاي،نازلو و زولا تامين مى‌شود. درياچه اروميه بزرگ‌ترين آبگير دائمى‌آسياى غربى است و داراى 120 جزيره است كه همه آنها از سوى سازمان يونسكو به ثبت رسيده است.همچنين پارك ملى آن پس از مرداب انزلى از جالب‌ترين زيستگاه‌هاى طبيعى جانوران در ايران بشمار مى‌رود. اين درياچه در حال حاضر گونه پستاندار ـ گونه پرنده ـ گونه خزنده ـ گونه دوزيست ـ گونه ماهى حيات وحش اين دريچه را تشكيل داده‌است.همچنين با احداث پل ميانگذر اروميه به تبريز و متصل شدن اين دو استان به يك ديگر گروه خبرنگاران داخلى و خارجى براى اولين بار از اين پل گذر كردند.اين پل يك هزارو 709 متر طول دارد كه يك هزارو 276 متر آن در داخل درياچه اروميه ساخته شده است و در حال حاضر با احداث اين پل مسافت زمينى 260 كيلومترى بين اروميه ـ تبريز به نصف كاهش مى‌يابد.اين پل شامل دو باند رفت و دو باند برگشت و يك باند به منظور عبور قطار بين شهرى اروميه ـ تبريز و دو باند پياده رو است و به گفته مسؤلين ميراث فرهنگى اروميه اين پل در توسعه و مبادلات تجارى و فرهنگى بين دو استان نقش بسزاى را ايفا خواهد كرد.
يکشنبه 3 آذر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: حيات نو]

[مشاهده در: www.hayateno.ws]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 81]