بررسي خسارتهاي زيست محيطي خشك كردن دريا در منطقه خليج‌‌فارس ساخت جزاير مصنوعي؛ تجارت با محيط زيست

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: بررسي خسارتهاي زيست محيطي خشك كردن دريا در منطقه خليج‌‌فارس ساخت جزاير مصنوعي؛ تجارت با محيط زيست
جام جم آنلاين: اگر با هواپيما از روي آب‌هاي خليج‌فارس بگذريد و نگاهي به اين پهنه بي‌نظير آبي بيندازيد، با نزديك شدن به آب‌هاي ديگر كشورهاي ساحلي اين منطقه سازه‌هاي نخل مانندي را خواهيد ديد كه در حال پيشروي روي بستر دريا هستند. خشك كردن دريا در آب‌هاي خليج‌فارس و درياي عمان از سوي كشورهاي عربي پديده‌اي است كه امروزه بر محيط ‌زيست درياي جنوب سايه انداخته و هر روز با پيشرفت برنامه‌هاي جديدي روبه‌روست.

خشك كردن دريا و ساخت جزاير مصنوعي بي‌شك اثراتي گسترده در آب‌هاي منطقه دارد، اين كشورها كه با اجراي برنامه‌هاي توسعه‌اي خود به دنبال منافع اقتصادي و رشد توريست هستند؛ شايد هرگز اثرات بلندمدت و كوتاه‌مدت زيست ‌محيطي تجاوز به سواحل درياها را بررسي نكرده‌اند كه ايران نيز از اين تبعات مصون نيست.

در اين ميان، شايد بهترين مرجع براي جلوگيري از پيشرفت چنين طرح‌‌هايي برنامه محيط‌زيست درياي عمان و خليج‌فارس راپمي باشد كه بايد از حقوق محيط‌زيست اين منطقه حفاظت كند و به عنوان يك مرجع حقوقي حامي منافع همه كشورها باشد.

بررسي‌ها نشان داده است كه كشور امارات در سال‌هاي اخير به عنوان كشور پيشرو به ساخت جزاير مصنوعي در بخش جنوبي خليج‌فارس اقدام كرده است.

ساخت اين جزاير مشابه هر سازه دريايي تاثيرات خاصي روي حوضه رسوبگذاري از لحاظ ته نشست‌ها و فرسايش‌هاي غيرعادي خواهد گذاشت.

فرهاد عرب‌ها، كارشناس معاونت محيط‌زيست دريايي سازمان حفاظت محيط ‌زيست در اين باره گفت: در پي ساخت جزاير مصنوعي از سوي كشور امارات كشورهاي ديگر نيز اخيرا مانند كشور عمان به تبعيت از امارات درصدد ساخت جزاير مصنوعي در سواحل خود يعني در سواحل جنوبي درياي عمان برآمده‌اند كه به منظور مستند كردن آشفتگي بر اثر ورود و ساخت اين جزاير به اين پهنه آبي در سيستم رسوبگذاري خليج پژوهش‌هايي شكل گرفته است.

وي گفت: در سال 2003 سازه‌هاي كم عمق و ساحلي امارات (دبي) منحصر به اسكله‌ها و موج‌شكن‌هايي است كه نياز‌هاي اقتصادي و بازرگاني آن كشور را مرتفع مي‌كند. با گذشت 4سال طرح‌‌هايي در آب‌هاي كم عمق ساحلي اجرا شده كه فراتر از نيازهاي يك كشور است و با هدف ايجاد مناطق تفريحي و جذب توريست سعي در رشد اقتصادي كشور كرده است كه البته در اين خصوص موفق نيز بوده‌اند.

اما ساخت اين جزاير تاثيرات منفي بر سيستم رسوبگذاري خليج‌فارس گذاشته است كه اين اثرات بر سرتاسر محيط‌ زيست منطقه تاثيرگذار است.

اين كارشناس با اشاره به اين اثرات زيست ‌محيطي ادامه داد: اين تغييرات اثرات زيست‌ محيطي مخربي به اكوسيستم خليج‌فارس وارد مي‌كند. به دنبال ساخت اين جزاير، محدوده رشد مرجان‌هاي ريف ساز تغيير كرده است؛ چرا كه ساخت سازه‌هاي دريايي سبب مرگ مرجان‌ها مي‌شودِ اين در حالي است كه ريف‌ها از ارزش زيستي بالايي برخوردارند و پناهگاه ديگر آبزيان محسوب مي‌شوند.

عرب‌ها افزود:‌ ته نشست ذرات رسوبي كربناته در اطراف جزاير مصنوعي در مدت زمان بسيار كوتاه يعني حدود 5 سال كه بخوبي از مقايسه تصاوير و كنترل زميني پيداست، حاكي از آن است كه جزاير در حال رشد هستند و در آينده عرض خليجفارس در اين بخش‌ها رو به كاهش است.

وي ادامه داد: ساخت جزاير باريك و در امتداد ساحل شبيه بريرهاي مناطق كم عمق كه طبيعت در اثر جريانات موازي ساحلي ايجاد مي‌كند، با گذشت زمان سبب رشد آنها مي‌شود و در نتيجه در پشت آنها محيط‌لاگوني ايجاد كرده كه بسرعت به محيط‌خشكي تبديل مي‌شود.

اين كارشناس در بخش محيط‌زيست دريايي سازمان حفاظت محيط‌زيست گفت: ‌توسعه جزاير مصنوعي كشور امارات با سرعت زيادي آغاز شده است و اگر برنامه‌هاي آتي آنها را بنگريم، تا 10 سال آينده تمامي نوار كم عمق ساحلي با جزاير مصنوعي تبديل به محيط‌تقريبا خشكي مي‌شود و در نتيجه بخش‌هاي دورتر از ساحل نيز كم عمق شده و مورفولوژي خليج‌فارس تغيير مي‌كند.

عرب‌ها تاكيد كرد:‌ اين امر سبب مي‌شود جريان‌هاي دريايي كنوني در خلاف جهت عقربه‌هاي ساعت در خليج‌فارس كه از سمت غرب به شرق هستند و سبب تبادل آب و رسوب خليج‌فارس و درياي عمان مي‌شود، دچار اختلال شود و در نتيجه آلاينده‌هاي خليج‌فارس براحتي خارج نشوند.

وي با اشاره به ديگر اثرات ساخت جزاير مصنوعي در خليج‌فارس و درياي عمان ادامه داد: ‌پيشروي سواحل كشور امارات در خليج‌فارس سبب مي‌شود بر اساس قوانين حقوق دريا سهم ايران از خليج‌فارس كمتر از مرز كنوني شود.

كارشناس معاونت محيط‌زيست دريايي سازمان حفاظت محيط‌زيست گفت: ‌كشورهاي ديگر منطقه خليج‌فارس و درياي عمان از جمله كشور عمان با الگو گرفتن از كشور امارات درصدد ساخت جزاير مصنوعي برآمده‌اند. در همين رابطه در رسانه‌ها نيز اعلام شده است كه اكنون امارات در حال ساخت سومين جزيره مصنوعي از سري جزاير موسوم به نخل با ظرفيت اسكان يك ميليون نفر است كه معادل تقريبي 25 درصد جمعيت كل كشورهاي امارات متحد عربي است.

ساخت اين جزاير مشكلات عمده‌اي از جمله آلودگي‌هاي شديد زيست‌محيطي بويژه بر محيط‌زيست بسته خليج‌فارس را در بر دارد، اما باوجود اين مشكلات گويا جاذبه اقتصادي و توريستي ساخت جزاير مصنوعي اكنون كشورهاي ديگر خليج‌فارس را نيز به فكر ساخت چنين جزايري انداخته است.

عرب‌ها گفت:‌ كشور قطر و عمان نيز درصدد ساخت چنين جزايري برآمده‌اند تا عملا از مزاياي بيشتري از خطوط ساحلي بهره‌مند شوند.

وي ادامه داد:‌ دراين صورت قطعا مشكلات عمده‌اي در خليج‌فارس و درياي عمان ايجاد خواهد شد كه سكوت كشوري همچون ايران كه مرز دريايي وسيعي در خليج‌فارس و درياي عمان را داراست، ‌منطقي به نظر نمي‌رسد.

اين كارشناس با اشاره به نقش سازمان منطقه‌اي راپمي به عنوان يك مرجع قانوني براي جلوگيري از اثرات زيست‌محيطي اين فعاليت‌ها، ‌گفت: ‌سازمان منطقه‌اي حفاظت از محيط‌زيست درياي عمان و خليج‌فارس راپمي بايد از طريق ايجاد يك دستورالعمل و يا آيين‌نامه اجرايي واحدي كشورهاي عضو را وادار به رعايت حد و حدودي مشخص براي اجراي برنامه‌هاي خود با رعايت ملاحظات زيست‌محيطي كند. وي تاكيد كرد: استفاده از ابزارهايي نظير فشار دولتمردان و جرايم زيست‌محيطي از جمله مواردي است كه مي‌توان از آنها به منظور حفظ اين منطقه دريايي بهره گرفت.

محيط ‌زيست خليج‌فارس

خليج‌فارس داراي زيستگاه‌هاي عمده‌اي با تنوع بسيار بالاست به طوري كه در ميان علف‌هاي دريايي آن بيش از 600 گونه جانوران آبزي زندگي مي‌كنند.

آبسنگ‌هاي مرجاني، جوامع جلبكي، درختان حرا و مانگرو، 500 گونه ماهي، 15 گونه ميگو و 5 گونه نادر لاك‌پشت دريايي از ديدني‌هاي منحصر به فرد اين درياست.

اما كارشناسان بين‌المللي به دنبال ساخت و ساز در حريم دريا، از بين رفتن تنها ساحل مرجاني شناخته شده در دبي، ويران شدن آشيانه‌هاي ساحلي لاك‌پشت‌هاي دريايي و تبديل آب شفاف دريا به لجنزار را از جمله اثرات اين فعاليت‌ها اعلام كرده‌اند.

دسترسي و بهره‌برداري از منابع خليج‌فارس، با مساحتي بيش از 233 هزار كيلومترمربع به عنوان يكي از بزرگ‌ترين خليج‌هاي كره زمين، ميان 8 كشور تقسيم شده است.

اين آبراهه بزرگ هم‌اكنون با مشكلات و ضايعات زيست محيطي فراواني روبه‌روست كه بخش عمده و اصلي آن به فعاليت‌هاي انساني باز مي‌گردد. اين تهديدات ابعاد مختلفي دارند و از آلودگي‌هاي نفتي تا صيد بي‌رويه و ايجاد ساختارهاي مصنوعي و خشك كردن برخي قسمت‌هاي اين آبراهه بزرگ را شامل مي‌شود.

ساخت اين جزاير كه اثرات زيست محيطي فراواني را بر محيط‌زيست منطقه وارد خواهد كرد، به شيوه خاصي است؛ شيوه ساخت جزاير به اين صورت است كه شن و ماسه از بستر خليج‌فارس استخراج مي‌شود و سپس براي ايجاد سطوح مورد نياز توسط كشتي‌هاي مخصوص با فشار اسپري يا افشانده ‌مي‌شود.

هم‌اكنون پروژه ديگري در سواحل امارات در دست احداث است به نام «جهان يك جزيره بسيار بزرگ است» كه به شكل نقشه كره زمين ساخته مي‌شود و خشكي‌هاي آن به شكل قاره‌هاي زمين خواهد بود. مجمع الجزاير «جهان» شامل 300 جزيره مصنوعي است كه در فاصله 4 كيلومتري خط ساحلي شهر دبي در خليج‌فارس ساخته مي‌شود. كل محدوده جزيره جهان 9 كيلومتر در 6 كيلومتر خواهد بود كه توسط يك موج شكن عظيم بيضي شكل احاطه مي‌شود.

گرچه اين پروژه‌ها در نوع خود از نظر كار مهندسي و خلاقيت و همچنين سرمايه‌گذاري‌هاي انجام شده بسيار جالب توجه است، اما سوال اصلي اينجاست كه چنين دستكاري بزرگي در طبيعت آيا اثراتي بر محيط‌زيست و زيست بوم خليج‌فارس نخواهد داشت؟ و چه كسي در مقابل تمام اين اتقافات پاسخگو خواهد بود؟

ايجاد اين جزيره‌هاي بزرگ همراه با تغييرات زيادي در بستر و سطح دريا خواهد بود. تغييراتي كه به طور قطع زندگي جاندارن و اكوسيستم منطقه را دستخوش تغييرات ناخواسته مي‌كند و باعث از ميان رفتن سواحل مرجاني مي‌شود. همچنين استخراج شن و ماسه از بستر دريا آب‌هاي اين منطقه را به لجنزار تبديل مي‌كند. بنابر اظهارات مسوولان سازمان حفاظت محيط‌زيست ايران، ساخت و سازهاي درون خليج‌فارس براي آب‌هاي ساحلي و براي حمل و نقل دريايي مشكل‌ساز خواهد بود.

به اعتقاد اين كارشناسان پيش از احداث اين جزاير بزرگ مي‌بايست ارزيابي‌هاي محيط‌زيستي كاملي از سوي راپمي يا سازمان حفاظت محيط‌زيست خليج‌فارس و درياي عمان صورت مي‌گرفت. سال گذشته فراكسيون محيط‌زيست مجلس ايران از ارسال نامه‌ اعتراض‌آميزي به سازمان ملل خبر داد كه تاكنون پاسخي دربرنداشته است. از آ‌نجا كه خليج‌فارس داراي اكوسيستم نيمه بسته و بسيار حساسي است، هرگونه تغييرات بزرگ در بستر و سطح آن مي‌تواند عوارض برگشت‌ناپذيري را برجاي بگذارد كه شايد جبران آنها هرگز امكان‌پذير نباشد.

مركز پژوهش‌هاي مجلس شوراي اسلامي نيز در گزارشي ابعاد و پيامدهاي احداث جزاير مصنوعي در خليج‌فارس براي ايران را مورد بررسي و ارزيابي كارشناسي قرار داد.

به گزارش دفتر اطلاع رساني مركز پژوهش‌ها، دفتر مطالعات سياسي اين مركز در پاسخ به درخواست يكي از نمايندگان مجلس ضمن بررسي ابعاد و پيامدهاي حقوقي، اقتصادي، سياسي و نظامي امنيتي ناشي از احداث جزاير مصنوعي در خليج‌فارس تاكيد كرد كه از نظر حقوقي هر چند هر كدام از دولت‌هاي ساحلي خليج‌فارس مي‌توانند در محدوده آب‌هاي سرزميني خود اقدام به ساخت جزاير مصنوعي كنند، اما با توجه به ماده 123 كنوانسيون 1982 سازمان ملل درخصوص حقوق درياها، راجع به درياهاي بسته يا نيمه بسته (خليج‌فارس يك درياي نيمه بسته به شمار مي‌آيد)‌ دولت‌هاي ساحلي بايد در امور مختلف مربوط به بهره‌برداري از حقوق و انجام تكاليف خود با يكديگر همكاري كنند و به همين سبب مي‌توان گفت اقدام هر كدام از دولت‌هاي ساحلي براي ايجاد جزاير مصنوعي بايد با اطلاع و هماهنگي ساير دولت‌هاي ساحلي و با توجه به تمام آثار زيست‌محيطي آن انجام شود. همچنين اين گزارش مي‌افزايد: از نظر اقتصادي اگر احداث جزاير مصنوعي به رونق اقتصادي بيشتر منطقه كمك كند و به رفت و آمد بيشتر مردم، سرمايه‌ها، كالاها و خدمات ميان كشورها بينجامد، به احتمال زياد به وابستگي متقابل اقتصادي ميان كشورهاي منطقه منجر خواهد شد.

مركز پژوهش‌ها در بخش ديگري از اين ارزيابي پيشنهادهايي مطرح و از جمله اعلام كرد ايران نيز بايد توسعه جزاير خود در جنوب و نيز استان‌هاي جنوبي را در دستور كار قرار دهد و برخي از جزاير ايران در خليج‌فارس نظير ابوموسي را مسكوني و تبديل به مركز جذب گردشكر كند.

در اين بررسي احداث جزاير مصنوعي همانند بسياري از ديگر پديده‌هاي بشري داراي پيامدهاي مثبت و منفي عنوان شده و آمده است: همچنان كه برخي از كشورهاي حاشيه جنوبي خليج‌فارس با مطرح‌ كردن دغدغه‌هاي زيست‌محيطي درصدد سنگ‌‌اندازي در مسير توسعه صنعت هسته‌اي ايران هستند، ايران نيز مي‌تواند ضمن طرح ادعاي حقوقي در عرصه ديپلماتيك پيرامون ضرورت هماهنگي درخصوص احداث جزاير مصنوعي با تمام كشورهاي ساحلي خليج‌فارس، از طريق سازمان‌هاي غيردولتي زيست‌محيطي امارات را در زمينه پذيرش رسمي مسووليت پيامدهاي منفي زيست ‌محيطي ناشي از احداث جزاير مصنوعي متقاعد كند.

كارشناسان معتقدند اين حلقه پيچيده كه هم اكنون بر محيط‌ زيست درياي عمان و خليج‌فارس سايه انداخته است، نيازمند تدوين يك سياست همه‌جانبه‌گراست تا نتيجه آن در مجموع فوايد اقتصادي، سياسي و زيست محيطي فراگيري را براي كشور به همراه داشته باشد.

حميده سادات هاشمي
يکشنبه 3 آذر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 62]