ویویان مایر؛ فصل گمشدهٔ تاریخ عکاسی؟

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: تالیف و ترجمه: کاوه بغدادچی

از منظر سرنوشت و فرجام، هنرمندان حرفه.ای را به سه دسته می.توان تقسیم کرد. دسته.ی اول کسانی هستند که در روزگار حیات.شان قدر می.بینند و در صدر می.نشینند. چشم و چراغ جامعه. و مردم.شان می.شوند. در مسیر تحول و تکامل تدریجی.شان با گالری.ها و آژانس.های هنری بزرگ و مشهور همکاری می.کنند و آثارشان با تورهای بین.المللی به تالارها و موزه.های مشهور دنیا سفر می.کند. جای ثابتی در رسانه.ها و تریبون.های همگانی می.یابند و شاید حتی زیر نور فلاش دوربین.ها ژست هم می.گیرند. مدام در بی.ینال.ها و رویدادهای هنری در گوشه و کنار جهان مدال و لوح افتخار نصیب.شان می.شود و روی سن با ردیفی از بزرگان که برای تقدیر و تجلیل آنها صف کشیده.اند، روبوسی می.کنند و عکسی به یادگار می.گیرند. و سرانجام هم نامشان پیوسته در رسانه.ها و سپس در کتاب.های تاریخ هنر تکرار می.شود و مجموعه.داران برای خرید آثارشان قیمت.های نجومی پیشنهاد می.کنند. دسته.ی دوم آنانی هستند که برعکس دسته.ی اولی.ها، از تمام حاشیه..ها و نتایج نبوغشان گریزان می.شوند و ترجیح می.دهند مانند جی..دی..سلینجر، سال.های باقیمانده.ی زندگی.شان را پشت دیوارهای بلند ملک خصوصی. خود در سکوت و آرامش و به دور از هیاهو و تاریخ.نگاری بگذرانند. تا حد امکان در مجامع هنری حضور نمی.یابند و از گفت.وگو با خبرنگاران بیزارند، سایه.ی رسانه.ها را با تیر می.زنند و خلاصه اصلا حاضر به پذیرش و رویارویی با پیامدهای کشف و در نتیجه عمومی شدن نبوغشان نیستند.

و نهایتا دسته.ی سوم هنرمندان شامل کسانی است که شاید شناخته.شده.ترینشان نقاش بزرگ هلندی ونسان ون.گوگ باشد. این گروه از هنرمندان در عین نبوغ آن.قدر دیر کشف می.شوند که در گمنامی و تنگدستی می.میرند و تازه پس از مرگ.شان است که آثارشان رکوردشکن بازار هنر و حراجی.های معتبر می.شود و زینت.بخش دیوار معروف.ترین موزه.های هنر دنیا. تازه پس از ترک دنیاست که راهی به تاریخ هنر می.یابند و نام.شان نقل زبان آکادمی.های هنر می.شود و هنرجویان تازه.کار چشم.شان از دریچه.ی آثار آنها به روی سبکی از دنیای هنر باز می.گردد. آنچه از قرائن پیداست عالم عکاسی و بخصوص ژانر «عکاسی خیابانی» اخیرا بطور کاملا تصادفی صاحب یکی از این ستاره.های ناپیدای دسته.ی سوم شده است. ستاره.ای که آرام. آرام دارد از پس یک زندگی سرشار از گمنامی درخشیدن آغاز می.کند. داستان پیچیده و غریبی هم دارد این کشف تازه.ی دنیای عکاسی. ماجرا از چه قرار است؟

در سال ۲۰۰۷، جان مالوف که آن زمان ۲۶ ساله بود و به کار خرید و فروش املاک اشتغال داشت، روی کتابی درباره محله..ی زندگیش واقع در شمال.غرب شیکاگو کار می.کرد. او برای کتابش نیاز به عکس.هایی قدیمی و مستند درباره.ی معماری و ساختمان.های قدیمی آن قسمت از شهر داشت؛ بنابراین در حراج وسایل یک انباری متروک، بابت جعبه.ای که فکر می.کرد حاوی نگاتیو عکس.های مورد نظرش باشد ۴۰۰ دلار پرداخت کرد. اما پس از خرید و وارسی جعبه و نگاتیوهای درون آن، که مربوط به عکاس ناشناخته.ای بود، دریافت که هیچ کدام از ۳۰ هزار نگاتیو داخل جعبه، تصویری از معماری و ساختمان.های تاریخی نیست پس جعبه را به کناری نهاد. ولی حدود دو سال بعد که تازه به عکاسی علاقه.مند شده بود، از روی کنجکاوی بار دیگر سراغ آن جعبه رفت و این.بار شروع کرد به ظاهر کردن فیلم.ها و اسکن برخی نگاتیوهای آن و کم.کم فهمید که عکس.ها چیزی بیش از تصاویر معمولی و آماتوری هستند.

در آن زمان مالوف در عکاسی، تازه.کار بود و دانش چندانی نداشت و درباره.ی عقیده.اش در مورد عکس.ها زیاد مطمئن نبود. به همین دلیل تعدادی از عکس.ها را در سایت فلیکر، که یک سایت پرطرفدار عکاسی است، قرار داد تا نقدها و نظرهای دیگران را هم درباره.ی آنها بداند. واکنش.ها گسترده بود و عکس.ها در مدتی کم، تعداد زیادی بازدیدکننده یافتند و عکاسان زیادی که به شدت تحت تاثیر کارها قرار گرفته بودند نوشتند که عکاس نگاه زیرکانه و مهارت هنرمندانه.ای دارد و حتی او را با با عکاسان بزرگی چون «رابرت فرانک» و «واکر اوانز» مقایسه کردند. جان مالوف که دریافته بود دیگران هم معتقدند که بیشتر عکس.ها منحصر به فرد هستند، دست به کار یافتن هویت عکاس شد. روزی در بهار ۲۰۰۹ بطور تصادفی روی یکی از پاکت.های داخل جعبه، که مربوط به یک لابراتوار قدیمی بود، به اسمی برخورد که با گذشت زمان کم.رنگ شده بود و به زحمت خوانده می.شد؛ «ویویان مایر». او این اسم را در گوگل جستجو کرد و نتیجه آن یافتن آگهی ترحیمی در یک رسانه.ی محلی شیکاگو شد مبنی بر اینکه زنی به نام «ویویان مایر» ۳ روز پیش از آن در سن ۸۳ سالگی فوت کرده بود.

مالوف جوان با استفاده از سرنخ.هایی که از همان آگهی به دست آورده بود، شروع به کنکاش در زندگی گذشته.ی آن زن کرد و وقتی فهمید او برای سال.های زیادی در شیکاگو پرستار بچه بوده، خانواده.هایی را پیدا کرد که ویویان سال.ها برایشان کار .کرده بود. در گفت.وگو با آن افراد که ویویان را از نزدیک می.شناختند، کم.کم تصویری از زندگی این زن برایش شکل گرفت. اما هنوز هم جزئیات بسیاری از زندگی این زن گمنام آمریکایی که عکس.هایش مدتی.ست بحث روز دنیای عکاسی شده است، در پرده.ی ابهام قرار دارد و مقاطعی از زندگی او از جمله تاریخ دقیق و دلیل اصلی علاقه. و گرایش او به عکاسی ناشناخته مانده است.

«ویویان مایر» در سال ۱۹۲۶ از پدری اتریشی و مادری فرانسوی در نیویورک به دنیا آمد. از کودکیش همین.قدر می.دانیم که در سن چهار سالگی، پدرش به دلایلی نامعلوم از زندگی او و مادرش بیرون رفته است و آن دو چند صباحی در خانه.ی یک زن عکاس فرانسوی.تبار به نام «Jeanne Bertrand» که در آن زمان در ژانر پرتره موفق و سرشناس بود، زندگی کرده.اند تا اینکه پس از مدتی مادر تصمیم می.گیرد همراه دختر خردسالش به فرانسه بازگردد. و این.گونه ویویان سال.های تاثیرگذار نوجوانی و جوانی را در فرانسه گذراند و حتی بعدها انگلیسی را با لهجه.ی فرانسوی صحبت می.کرد. از سال.های اقامت او در کشور زادگاه مادرش اطلاع چندانی در دست نیست. ویویان در بهار ۱۹۵۱ دوباره به نیویورک برمی.گردد و در مدت 5 سال مشاغل مختلفی را در این شهر تجربه می.کند تا اینکه سرانجام در سال ۱۹۵۶ به شیکاگو می.رود و تا سال ۱۹۷۲ در خانواده.ی «Gensburg» و پس از آن در خانه.های دیگری بعنوان پرستار بچه. استخدام می.شود. او بیشتر عکس.های درخشان خود را در همین دوران گرفته است یعنی در دو دهه.ی ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ میلادی.

طبق گفته.های خانواده.ی «Gensburg» ویویان زنی تنها بود و در تمام سال.های خدمتش در خانه.ی آنها حتی یک.بار هم کسی به او تلفن نکرد یا پیغامی برایش نفرستاد و متقابلا او نیز هرگز با کسی در ارتباط نبود. عاشق فیلم.های غیرآمریکایی بود، همیشه دور و برش پر از روزنامه و مجله بود، برای فقرا دل می.سوزاند، تجربه.های هیجان.انگیز را دوست داشت و بچه.ها را برای گردش به حومه.ی شهر یا دیدار از بناها و گورستان.های تاریخی می.برد. او همیشه به بچه.ها تاکید می.کرد که باید نسبت به وقایع دنیای اطراف.شان هوشیار باشند. اعضای این خانواده می.دانستند که او روزهای تعطیل و اوقات فراغتش را به عکاسی در خیابان.ها، محله.های قدیمی و کوچه.های فقیرنشین شیکاگو می.گذراند و سپس عکس.هایش را در حمام کوچک اتاقش، که برایش حکم تاریک.خانه را داشت، چاپ می.کند. ولی اعضای این خانواده در تمام آن سال.ها بسیار به ندرت عکس.هایی از او دیدند. آنها همچنین گفته.اند که ویویان، که سینما رفتن یکی از معدود تفریحاتش بوده است، گاهی با دوربین ۸ میلی.متری خود فیلم.برداری هم می.کرده است.

«ویویان مایر» در پاییز ۱۹۵۹ از خانواده.ی «Gensburg» مرخصی گرفت، سهم خود از مزرعه.ای را که به ارث برده بود فروخت و با پولش برای مدت بیش از شش ماه به نیویورک، لس.آنجلس، مانیل، پکن، ویتنام، اندونزی، بانکوک، مصر، ایتالیا و فرانسه سفر کرد. تعدادی از عکس.های یافته شده از او هم مربوط به همین سفر طول و دراز است. در سال ۱۹۷۲ سه فرزند خانواده.ی «Gensburg» آن.قدر بزرگ شده بودند که نیازی به پرستار نداشتند و در نتیجه ویویان خانه.ی آنها را ترک کرد. همان.طور که موقع آمدن از گذشته.اش چیز زیادی نگفته بود موقع رفتن هم در مورد شغل آینده.اش صحبتی نکرد. اما پس از آن نیز در خانه.های مختلفی بطور کوتاه.مدت بعنوان پرستار بچه مشغول کار شد. در سال ۱۹۸۷ وقتی برای کار به خانه.ی خانواده.ی «Usiskin» رفت همراهش ۲۰۰ جعبه.ی بزرگ و کوچک داشت که محتویات بیشترشان نگاتیو.، فیلم و آلبوم.های عکسی بود که حاصل حدود ۳۰ سال عکاسی او بود. او کم.کم از عکاسی سیاه و سفید به سمت عکاسی رنگی تمایل پیدا کرد و سبک کارش را هم تغییر داد و دیگر کمتر برای عکاسی به سفرهای درون.شهری می.رفت و بیشتر به عکاسی آبستره سرگرم بود. حتی برخی خانواده.ها به یاد دارند که او در آخرین ماه.های زندگی با آنها، از توده.ی زباله.های محله عکس می.گرفت.

ویویان در اواخر دهه.ی ۹۰ در آپارتمان محقری در محلات فقیرنشین شیکاگو زندگی می.کرد تا اینکه فرزندان خانواده.ی «Gensburg» دوباره او را یافتند و برایش آپارتمان بهتری خریدند و از آن پس مورد حمایت آنها قرار گرفت. «ویویان مایر» در زمستان ۲۰۰۸ در اثر زمین.خوردگی روی برف در یک پیاده.روی شبانه، که عادت همیشگی.اش بود، نیاز به مراقبت پیدا کرد و به یک خانه.ی سالمندان در حومه.ی شیکاگو منتقل شد تا اینکه سرانجام در آوریل ۲۰۰۹ در همان محل درگذشت. فرزندان خانواده.ی «Gensburg» جنازه.ی او را سوزاندند و خاکسترش را در جنگلی پراکندند که ویویان در دوران بچه.گی.شان آنها را برای گردش به آنجا می.برد تا توت.فرنگی و تمشک وحشی بخورند و با طبیعت از نزدیک آشنا شوند.

در عکس.هایی که تاکنون از «ویویان مایر» دیده شده، بسیاری از سوژه.ها زندگی حاشیه.نشینی است و در عکس.های او حقیقت اطراف عکاس به تصویر .کشیده شده است؛ چیزهایی که لزوما زیبا نیستند. عکس.هایی که گاهی حتی خنده.دارند و طنزی تلخ از زندگی روزمره دارند. در عکس.های سیاه و سفیدی که بسیاری از آنها را در دو دهه..ی ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ گرفته است، انرژی و احساس خاصی که مایر به جهان داشته، ثبت شده است. جان مالوف تاکنون فقط یک.دهم نگاتیو.های کشف.شده از «ویویان مایر» را اسکن کرده است و بنابراین عکس.هایی که تا به امروز از مجموعه کارهای این عکاس گمنام دیده شده و این همه با استقبال مجامع هنری روبرو گشته بطور تصادفی و تنها از میان یک.دهم کارهای او انتخاب شده است. «Colin Westerbeck» که سابقا بعنوان کیوریتور عکس برای بنیاد هنر شیکاگو کار می.کرد و از کارشناسان مشهور عکاسی خیابانی در آمریکاست، در مورد عکس.های «ویویان مایر» معتقد است که او با درک بالایی از زندگی خیابانی در شیکاگو، عکاسی می.کرده و آثار او کاراکتر محلی و مردمی این شهر را نشان می.دهند و کارهایش با عکس.های عکاسان شناخته.شده.ای که همزمان با او در همان شهر کار می.کردند مانند «هری کالاهان» و «یاسوهیرو ایشی.موتو» متفاوت است.

تاکنون نمایشگاه.هایی از برخی عکس.های «ویویان مایر» به میزبانی موزه.هایی در نروژ، دانمارک، ایتالیا و آرژانتین برگزار شده و از ۱۸ دی.ماه امسال هم نمایشگاه بزرگی از کارهای او در محل «مرکز هنر شیکاگو» برپاست که تا ۱۴ فروردین. ۹۰ ادامه خواهد داشت. در این نمایشگاه ۸۰ قطعه از عکس.های «ویویان مایر» از جمله تعدادی از عکس.های رنگی او به نمایش درآمده است. همچنین از هم.اکنون برای برگزاری یک سری نمایشگاه از آثار او در کانادا، مکزیک، بریتانیا، فرانسه و سایر شهرهای آمریکا برنامه.ریزی شده و درخواست.های زیادی نیز برای خرید عکس.های او با قیمت.های بالا ارائه شده است. جان مالوف، که این روزها بعنوان کارشناس برای سایت اینترنتی eBay کار می.کند، می.گوید مصمم است تا آثار و حتی لوازم شخصی «ویویان مایر» را حفظ و نگهداری کند. وی تخمین می.زند که در حال حاضر بیشتر آثار مایر را از مجموعه.داران، حراجی.ها و خانواده.های شیکاگو گردآوری کرده است. او اکنون تعدادی از دوربین.های عکاسی ویویان، حدود ۱۰۰ فیلم ۸ میلی.متری، ۳ هزار عکس چاپ.شده، نزدیک به ۲ هزار حلقه فیلم ظاهرنشده که ۶۰۰ تایش رنگی است و نیز ۱۰۰ هزار نگاتیو از آثار ویویان را نگهداری می.کند. وی در حال حاضر با دقت و تلاش زیادی مشغول ظهور و اسکن کردن بقیه آثار مایر است و هرگاه به عکس جالب و چشمگیری بر.می.خورد آن را در وبلاگی که مخصوص عکس.های این عکاس گمنام درست کرده قرار می.دهد.

از این گذشته یک گروه حرفه.ای فیلمسازی اکنون در حال ساخت فیلم مستندی درباره زندگی و آثار «ویویان مایر» می.باشند و برخی شبکه.های تلویزیونی و روزنامه.های بین.المللی گزارش.هایی درباره.ی این کشف تازه.ی دنیا عکاسی داشته.اند. نخستین کتاب حاوی منتخبی از عکس.های او هم قرار است در پاییز ۲۰۱۱ به چاپ برسد. مسلم است که آثار ویویان هر روز بیش از گذشته در معرض دید و نقد عکاسان و عموم علاقه.مندان قرار می.گیرند. جان مالوف در گفت.وگویی .گفته است: "من این گنجینه را در یک لحظه کشف نکردم. بلکه به مرور زمان، خود ویویان به من یاد داد که کارهاش چقدر خوب هستند. اوایل وقتی به عکس.های او نگاه می.کردم، فهمیدم که گرفتن یک عکس خوب چقدر سخت است... شاید «ویویان مایر» از عکاسی برای پر کردن خلاء عاطفی زندگیش استفاده می.کرده، شاید هم برای راضی کردن خودش. ولی هر چه باشد عکس.هایش سرشار از زندگی.اند و مردم زیادی مشتاقند که این کارها را ببینند."

خلاصه اینکه حاصل زندگی یک پرستار بچه در شیکاگو. صدها هزار قطعه عکس سیاه و سفید و رنگی است با کادربندی.های جالب و هنرمندانه از خیابان.ها و کوچه.وپس.کوچه.های نیویورک، شیکاگو و شهرهای دیگری که زندگی را با همه تقلا و تکاپویش در آنها به تصویر کشیده است. نمی.توان ادعا کرد که او تغییرات جامعه.ی اطراف و معاصرش را ذره به ذره ثبت کرده ولی بدون شک حاصل عکاسی این زن تنها در پرسه.زنی.هایش میان کوچه.ها، خیابان.ها و محلات شیکاگوی نیم قرن پیش، دریچه.ای برروی.مان گشوده است برای سرک کشیدن در زندگی. روزمره.ی مردم آن دوره. اکنون، چند سال بعد از درگذشت بی.سروصدای او در یک خانه.ی سالمندان و پس از سال.ها زیستن در گمنامی، سرانجام استعدادش شناخته شده و مورد تقدیر قرار گرفته است و شاید ستاره.ای در تاریخ عکاسی و بخصوص «عکاسی خیابانی» آرام.آرام درخشیدن آغاز می.کند. باید منتظر ماند و دید آیا «ویویان مایر» می.تواند اکنون و پس از مرگش، جایی برای خود در کتاب.های تاریخ عکاسی دست و پا کند یا اینکه نه ستاره بلکه تنها شهابی زودگذر در آسمان عکاسی خواهد بود. اما ورای همه.ی اینها، شاید شاهکار ویویان این باشد که بار دیگر ثابت کرد ارزش و اصالت عکس خوب هرگز با گذشت زمان از بین نمی.رود و بالاخره جایی و زمانی دیده خواهد شد؛ حتی عمری فراتر از آفرینشگر خود می.یابد و روزگاری درازتر می.زید.

عکس.های دیگر از «ویویان مایر» را می.توانید در اینجا و اینجا ببینید.