بسیاری از دراویش به انحراف رفته.اند

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: تاریخ انتشار: یکشنبه, 29 خرداد 1390

بسیاری از دراویش به انحراف رفته.اند

این روزها با دستگیری عناصرو سرشاخه.های چند فرقه انحرافی، مباحث پیرامون فعالیت این فرقه.ها نقل محافل و رسانه.های مختلف است.

ادیان نیوز/ این روزها با دستگیری عناصرو سرشاخه.های چند فرقه انحرافی، مباحث پیرامون فعالیت این فرقه.ها نقل محافل و رسانه.های مختلف است. به باور بسیاری ازکارشناسان ناآگاهی افراد و اطلاع نداشتن ازچگونگی فعالیت این فرقه.ها علت اصلی گرفتارشدن افراد در دام این گروه.هاست، به همین دلیل اطلاع.رسانی دقیق برای شفاف.سازی افکار عمومی درباره چگونگی فعالیت و عضوگیری این گروه می.تواند تا حد زیادی از بسط و گسترش فعالیت.های کاذب جلوگیری کند.

برای واکاوی چیستی و چرایی فعالیت عرفان.های نوظهور و فرقه.های انحرافی گفت.وگویی تفصیلی با حجت.الاسلام حمید مظاهری.سیف انجام داده.ایم که این گفت.وگو را در ادامه می.خوانید.

عرفان و مباحث مربوط به آن همیشه بحث.برانگیز و مناقشه.زا بوده است. لطفاً در ابتدا برای روشن شدن ابعاد کلی قضیه، تعریفی از عرفان را برای ما ارائه کنید؟

تعریف عرفان کار ساده.ای نیست به.خصوص اینکه بخواهیم جامع و مانع هم باشد. گذشته از اینکه اصلاً بر سر مصادیق عرفان هم مناقشه هست. پس بهتر است از تعریف چشم بپوشیم و به چند شاخص اکتفا کنیم و با توجه به این شاخص.ها احتمالاً به حریم عرفان وارد خواهیم شد. اولاً آنجایی که از معرفت شهودی سخن به میان بیاید، یعنی فراتر از حس و عقل ما با قلب خودمان در وجود خودمان یک ادراکی داشته باشیم، شخص در این صورت وارد مقوله عرفان شده است.

دوم اینکه شهود براساس وحدت رخ دهد یعنی شاهد و مشهود با هم یکی شوند. شاهد خودش را با مشهود یکی بداند و سوم اینکه در این وحدت شاهد یعنی تجربه.گر، کسی که عرفان را تجربه می.کند در آن مورد و سوژه.ای که به عنوان مشهود قرار داده فانی شده و ذوب شود. من خودم را فانی در خدا بدانم یا هرچه که تجربه می.شد، موضوع مورد تجربه اینها می.تواند تا حدودی قلمرو عرفان محسوب گردد، بنابراین امکان دارد که جریان.های معنویت.گرایی وجود داشته باشند اما عرفانی نباشند. مانند اینکه شهود دارند ولی وحدت نه. پس این سه باید یک جا جمع شوند تا عرفان اتفاق افتاده یا اینکه ما به حریم عرفان وارد شویم.

من ترجیح می.دهم جریان.های معنویت.گرای نوظهور را با عنوان جنبش.های معنوی نوین یاد کنم با کلمه اختصاری جمنها. الان ما دچار یک ابهامی در تعبیر هستیم یعنی خیلی.ها نمی.دانند چه اسمی روی این جریانات بگذارند.

عرفان.های کاذب، دروغین، انحرافی، نوظهور، ادیان جدید، معنویت.های نوین و خیلی چیزهای دیگر گفته می.شود. البته امروزه به تدریج اصطلاح «جنبش.های دینی نوین» (new religious movment) در ادبیات مطالعات ادیان در حال جاافتادن است. با توجه به اینکه در فرهنگ ما دین بار معنایی روشنی دارد و این جنبش.های متکثر و متنوع معمولاً با شاخص.های دین منطبق نیستند، بهتر است به جای جنبش.های دینی از عبارت جنبش.های معنوی استفاده شود، البته ممکن است بعضی از اینها دین باشند ولی برخی واقعاً دین نیستند، بنابراین اگر کلمه معنویت را به کار ببریم شامل خیلی از اینها خواهد شد. از بین اینها می.توانیم جنبش.های معنوی عرفانی را با قلمرو تعرف شده جدا کنیم. همچنین جنبش.های معنوی دینی که شاخص.شان مطرح کردن اعتقادات جزمی و ارائه شریعت است و جنبش.های معنوی روانشناختی نظیر گوردجیف که به اعتماد به نفس و خود.شناسی با رویکرد معنوی و روانشناختی می.پردازد.

جنبش.های معنویت.گرای فلسفی که صرفاً یک نوع نگرش. جهان.بینانه را ارائه می.دهند. جنبش.های معنوی متافیزیکی که خیلی به تحولات خود و بینش و اینها کاری ندارند و بیشتر درصدد دستیابی به یک نیروی فوق.العاده هستند که مثلاً بتوانند پیشگویی کرده یا ذهن.خوانی کنند یا اشیا را بدون استفاده از نیروهای ظاهری و فیزیکی جابه.جا کند. همه این انواع قابل تقسیم.بندی تحت عنوان جنبش.های معنوی هستند.

فکر می.کنم همین اندازه تلاش برای تعریف عرفان و معنویت.های نوظهور کافی باشد، اما علت مناقشه.انگیز بودن عرفان از آغاز تا امروز چند چیز می.تواند باشد به.خصوص در اسلام، البته برخی از این علت.ها خصوصیتی در مورد اسلام ندارد مثلاً درگیری متشرعان با عارفان هم در یهودیت وجود داشته و هم در مسیحیت.

در ادیان غیرتوحیدی چطور؟

نه، مثلاً هندوئیسم، تائوئیسم و بودیسم دین.هایی هستند که خیلی درونمایه.های عرفانی دارند. من با برخی از رهبران اینها صحبت کردم می.گفتند ما دین نیستیم، عرفان هستیم، واژه misticism را به کار می.برند.

یعنی چیزی به نام فقه که ما داریم، آنها ندارند؟

البته دستور.العمل.هایی دارند چون شما بدون دستور.العمل نمی.توانید احساس کنید وارد جایی شده.اید.

دستور.العمل به معنای فقهی.اش، نه به معنای عرفانی که مثلاً بهانه بیاورند دست و پاگیر است؟

نه آنجا آزاد هستند افراد می.توانند آن دستور.العمل.ها را انجام دهند یا ندهند، توصیه.ای بوده و دستوری به معنای الزام.آور نیست. بودیسم دقیقاً به همین منوال عمل می.کند. می.گوید شما می.توانی این عمل را انجام بدهی یا نه در هر صورت تو همچنان می.توانی یک بودایی باشی.

پس می.توان گفت که فرق اساسی مابین ادیان توحیدی و غیرتوحیدی در همین است؟

تا حدودی بله. یکی از تفاوت.ها این است. چون در یهودیت، مسیحیت و اسلام فقه وجود دارد ولی در آیینی مانند بودیسم فقهی وجود ندارد که بعداً همان اصطکاک میان فقه و عرفان پیش بیاید؟ بله این ویژگی در ذات این ادیان است. اینها در ذات خود ماهیت عرفانی دارند که البته این میتسی.کالی که می.گویند حالا چقدر می.تواند معادل عرفان قرار گیرد، جای تأمل دارد. چون اینها در توهم رفتن، حتی استفاده کردن از مواد مخدر و تجربه یک عالم موهوم را هم میستی.کال می.نامند. در هر حال بر دین بودن خودشان اصراری ندارند. یکی از علل مناقشه.انگیز بودن عرفان همین است. واقعیت.هایی که عرفان به دنبال آنها می.رود جزو اصیل..ترین و عمیق..ترین واقعیات فطری بوده و در بین ملت.های مختلف سابقه آن وجود داشته است.

رفتن به سمت توحید، یگانگی، رفتن به سمت یک حقیقت متعالی، نزدیک شدن به آن، تجربه یگانگی با آن، خود را در آن فانی دیدن، محو شدن، سرمست شدن از یک فهم، یک معرفت، یک هیجان عمیق و بزرگ، اینها چیزهایی است که انسان.ها به دلیل انسان بودن تشنه آنند، بنابراین در همه ادیان و سنت.های معنوی این داستان وجود داشته و علت مناقشه.انگیز بودنش در اسلام هم همین است که وقتی یک نفر بلند می.شود و حرفی می.زند که شبیه آن در دیگر ادیان هم دیده می.شود، عده.ای می.گویند شما التقاط به وجود آورده.اید.

اعتراض می.کنند مبنی بر اینکه عشق به خدایی که تو می.گویی هم مسیحیان آن را می.گویند و هم هندوها. عشق به خدا یعنی چه، اصلاً ما در قرآن عشق به خدا نداریم، اشد حباً لله داریم و از دم همه این احساسات و تجارب را زیر سؤال می.برند.

این مخالفان همان فقها نیستند؟

نه به.صورت کلی، چون ما بسیاری فقهای عارف داریم ولی تقریباً شایع است و فقها زیاد با این مسئله مشکل پیدا می.کنند، البته من نمی..خواهم با اولین علت نتیجه بگیرم فقها مقصرند، چون علل مختلف بوده و بعضی جا.ها حق با فقهاست.

پس ما یک گرایش عمیق و فطری و عامی بین انسان.ها داریم که همه انسان.ها با هر دین و مذهبی دنبال این تجربه بوده و حرف.هایی در رابطه با این میل و راه.های برآورده کردن این گرایش.های فطری زده و برنامه.های عملی را چیده.اند. حالا ما بین اینها مشابهت.هایی هم وجود دارد ولی چون اصل. گرایش یکی بوده، آن تمنا و نیاز درونی یکی بوده است. حالا اگر کسی شروع به صحبت کند و مطالبش هم مشابه باشد و نتواند مرزحرف خودش را با حرف دیگری خوب مشخص کند و از بقیه سنت.های معنوی عبور انتقادی داشته باشد، محکوم به التقاط می.شود و نکته مهم این است که ما واقعاً گاهی اوقات با التقاط مواجه هستیم. امروز برخی چیزهایی که در عرفان اسلامی وجود دارد باید بازبینی .گردد. بالاخره یک حرفی از مسیحیت، حرفی از فضای شرقی یعنی ادیان هندویی و بودایی آمده و با معارف اسلامی آمیخته شده است.

گاهی اوقات مبانی نظری درست است ولی در برنامه.های عملی از الگوهایی تبعیت می.شود که در سنت رسول.الله و اهل بیت نبوده است ولی مثلاً در سنت پیروان بودایی وجود دارد و همین.هاست که گاهی اوقات فقها را برمی.انگیزد تا با این بدعت.ها مبارزه کنند و حق هم همین است. دومین علت مناقشه.انگیز بودن در فضای اسلامی این است که عرفا از یک لایه.های عمیق.تر معارف دینی صحبت می.کنند.
اگر منطق. ما، فهم. عرفی. ما، ما را به سمت ظاهر آیات و روایات می..برد، عرفا به سوی باطن می.روند و اینجاست که فهم.های شخصی وارد می.شود، برخی اوقات یافته.ها قابل انتقال نبوده یا قابل تعبیر نیست. تعبیر از آنها خیلی سخت می.شود و همین.جا معرکه.ای است که مناقشات گسترده.ای به وجود می.آورد، مانند اینکه شخصی تجربه.ای از خدا دارد برای لحظه.ای، ساعتی، دقایقی، تمام وجودش را محو در خدا دیده و همه عالم را پر از جلوه.های خدا احساس کرده، حالا در مقام سخن گفتن می.تواند بگوید: الله نور السموات و الارض و با ادبیات قرانی صحبت کند یا در توصیف خدا فریاد بکشد: مع.کل شی لا بممازجه و فارق عن الاشیاء لا بمزایله. می.تواند بگوید خدا با همه چیز است ولی آمیخته نشده، از همه چیز جداست ولی از آنها کناره نگرفته است، ولی گاهی اوقات برخی از عرفا در اینطور تجربه.ها، قواعد را درست رعایت نکرده و حرف.های بی.ربطی زده.اند که صددرصد محکوم است.
أنا الحق نداریم، به تعبیر حضرت امام(ره) اگر مکاشفه.اش تام بود و خدا را به درستی دیده دیگر «أنا» در کار نیست، اگر حق حق می.گفت، هیچ کس با او کاری نداشت و نگاه درست هم همان است که جز خدا چیزی نیست و هرچه هست جلوه.های خداست بنابراین تعبیر کردن از آن یافته.ها و مواجید، عرصه لغزش.هاست. لیس فی جبتی الا الله یا سبحانی ما اعظم شأنی، اینها لغزندگی.هایی است که به کشف و شهود نادرست یا تعبیر نادرست از کشف و شهود بازمی.گردد.

گاهی سیر و سلوک درستی انجام نشده که نتیجه.اش یافته.ها و مکاشفات ناتمام و ناقص است و گاهی هم سیر و سلوک صحیح است ولی در مقام بیان مطالب در هم آمیخته شده و اشتباه پیش می.آید و باعث گفتن مطالب فاسدی می.شود که عرفا از آن به شطحیات تعبیر می.کنند. مطلب بعدی که خیلی مهم است و دوست دارم به آن توجه شود و از جهاتی هم ما را به عرفای کاذب نزدیک می.کند این است که ببینید اهل بیت در جامعه اسلامی نفوذ گسترده.ای داشته.اند حتی بعد از اینکه از نظر ظاهری به قدرت سیاسی- اجتماعی که شایسته.شان بود نرسیدند به ویژه در زمان امامان باقر و صادق و بقیه ائمه(ع)، جذبه معنوی آنها مخالفانشان را نگران می.کرد مثلاً در مورد امام سجاد(ع) نقل است که برای اسلام حجرالاسود به سمت حجر شریف بردند و آن ازدحام دور خانه خدا شکافته شد آنطور که دریا در برابر حضرت موسی شکافته شد و مردم هم شاید بی.اراده کنار رفته و مسیر کاملاً باز شد برای استعلام نمودن حجر توسط ایشان.
این ابهت و جذبه.های عظیم معنوی که قلب.های مسلمانان را تحت تأثیر قرار داده و مردم را مجذوب می.کرد اگر چه موقعیت ظاهری نداشته ولی باعث می.شد تا مخالفان به فکر بیفتند و بخواهند این موقعیت را از ایشان بگیرند بنابراین افرادی پیدا شدند که دم از معنویت و عرفان زدند. از جمله آنها که می.توان قطعاً به آن اشاره کرد سفیان ثوری است که نامش در کتب سلسله.های صوفی آورده می.شد.

این آدم همان شخصی است که مقابل امام صادق(ع) ایستاده و با لحن بی.ادبانه و اهانت..آمیزی از ظاهر و لباس آراسته و نظافت و زیبایی ایشان ایراد می.گیرد که مثلاً این چه طرز لباس پوشیدن است چرا اینقدر شیک می.گردید و از این حرف.ها. امام صادق(ع) در جواب او می.فرمایند: من مانند تو ریاکار نیستم و دست او را می.گیرند و لباس ظاهری خود را که آراسته است کنارزده و روی لباس زیرین خود که لباس خشنی است می.گذارند و می.فرمایند: من زیر این لباس آراسته، این لباس سخت و خشن را پوشیده.ام تا بدنم به راحتی و لذت دنیا انس نگیرد اما تو زیر این صوف و لباس پشمینی که پوشیدی و مشغول زهدفروشی هستی، لباس نرم و لطیفی پوشیدی و تن خود را به لذت و آسایش دنیا عادت داده.ای.
این سفیان ثوری درست کردن.ها در زمان بقیه ائمه اطهار هم ادامه پیدا کرد و کلاً یک جریان معنویت.گرای نادرست، انحرافی و ریاکار و معرکه.گیر را در جامعه اسلامی پایه.گذاری کرد، البته باید به این نکته هم توجه کنیم اهل.بیت(ع) از زمان رسول.الله(ص) با وجود افرادی مانند سلمان فارسی و مقداد و دیگران و بعد در زمان حضرت امیر اشخاصی مانند کمیل، مالک.اشتر و همچنین بقیه ائمه اطهار(ع) افرادی درمیان یارانشان داشتندکه به اصطلاح جزو اصحاب سرَ بودند و اسرار عرفانی را سینه به سینه به آنها منتقل می.کردند. بنابراین ما یک جریان نیمه.پنهان معنوی ناب و زلال که سینه به سینه توسط شاگردان ائمه اطهار(ع) انتقال پیدا می.کرد هم داریم.

اینها مربوط به صوفیه است؟

الان صوفیه و عرفان عملاً یکی شده است، البته شهید مطهری یک تعریف لفظی ارائه می.دهد اما امروزه اینها دیگر در عمل یکی هستند. شما ببینید علامه طباطبایی از تصوف نام می.برد و از تصوف درست هم یاد می.کند. اصطلاحات به هم آمیخته شده چون افراد به هم.آمیخته شده.اند.

دو فاکتور مهمی که می.تواند در تفکر اسلامی حق را از باطل جدا کند عبارتند است از: ولایت و شریعت. یکی از علل مناقشه.انگیز بودن همین دکانداری زهدفروشانی است که تابلوی عرفان را از زمان اهل بیت بالا برده و همچنان هم در جامعه اسلامی هستند.

الان هم هستند؟

صددرصد و خیلی زیاد. رگ و ریشه خیلی از این دراویش به همین گروه.های انحرافی می.رسد. اینها وقتی سلسله خودشان را معرفی می.کنند به راحتی می.توان افراد مشکوک را در این سلسله.ها دید.

اینها در زمان امام رضا(ع) کسی غیر از امام را به عنوان قطب خودشان معرفی می.کنند، خب معلوم است که این فرقه منحرف است. فقها هم بحق در تقابل اعمال ضد.شریعت اینها موضع گرفتند. در زمان ما هم همه اینها با هم جمع شده و علاوه بر اینها عرفان.هایی از سراسر جهان با انحرافات بسیار با افراد کاملاً مدعی، افرادی که مطامع مادی داشته و درصدد قدرت هستند آمده با یک مقدار مسائل متافیزیکی و سحر و جادو مردم را جذب خودشان می.کنند.

ظاهراً مسئله عرفان.های کاذب مبدل به یک مسئله جهانی شده است؟

اصلاً قبل از اینکه در ایران مسئله.ساز شود در جهان این مسائل مطرح بوده است.

تأثیر جهانی بودن این فرقه.ها در کشور ما چگونه بوده است؟

وقتی یک موضوعی جهانی شود، رسانه.های جهانی به آن دامن می.زنند. شما در اینترنت این مطالب را زیاد می.توانید ببینید. به این صورت عرضه.اش بالا می.رود. اگر ما در داخل یک جریانی داشته باشیم و هر روز هم یک کتاب در موردش منتشر شود تازه می.شود 365 تا ولی وقتی جهانی شد، هزاران قلم مشغول نوشتن می.شوند. صدها و هزاران نفر در موردش صحبت کرده و حجم اطلاعاتی که در مورد آن تولید می.شود خیلی بالا می.رود و همین باعث می.شود که ذهن مردم بیشتر متوجه آنها شود. ما الان با این موضوع مواجه هستیم که دیگر اینکه بیاییم مثلاً فهرستی از کتاب.های معنویت.گرای انحرافی بدهیم تا برای عموم عرضه نشود، گذشته است.
شما الان یک لیست بدهید 3 ماه بعد به همان اندازه کتاب جدید ارائه می.شود، همین طور 6 ماه بعد و. . . جهانی بودن یعنی گسترده. بودن. گذشته از اینکه یک قضیه..ای جهانی می.شد با بقیه نهادهای بین.المللی هم پیوند می.خورد. شما می.بینید حقوق.بشر، سازمان.ها و نهادهای مختلف حتی خودسازمان.ملل از اینها حمایت می.کند. به یکباره بانک جهانی وام.های خاصی در اختیار این جریان.ها قرار می.دهد. پشتیبانی.های اقتصادی- سیاسی، رسانه.ای و ارتباطاتی این قضیه را ریشه.دار می.کند./جوان

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 336]