با دكتر سياوش شهشهاني چهره ماندگار كشور و پيشگام دامنه‌هاي ايراني هويت ‌ايراني ‌در‌ فضاي ‌اينترنت‌

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: با دكتر سياوش شهشهاني چهره ماندگار كشور و پيشگام دامنه‌هاي ايراني هويت ‌ايراني ‌در‌ فضاي ‌اينترنت‌
جام جم آنلاين: اگرچه از حضور اينترنت در كشور ما به عنوان يكي از فرآورده‌هاي مدرنيته كمتر از دو دهه نمي‌گذرد، اما همين مدت نه‌چندان طولاني كافي است تا به تك‌تك خانه‌هاي ايراني راه يابد و به جزئي ضروري تبديل شود. يكي از افرادي كه در فراهم آوردن حضور اين دستاورد مهم فناوري در ايران نقش داشته است، دكتر سياوش شهشهاني است.

او از استادان شناخته شده كشور در حوزه رياضيات است و نامش با دنياي فناوري اطلاعات و اينترنت هم درآميخته است. وي برگزيده سومين همايش چهره‌هاي ماندگار متولد خرداد 1321 است و تمام تحصيلات دانشگاهي خود را در سال‌هاي 1339 تا 1348 در معتبرترين دانشگاه‌هاي آمريكا گذرانده و از 1353 عضو هيات علمي دانشگاه صنعتي شريف بوده است.

پس از مدت‌ها تلاش براي گرفتن وقت مصاحبه، برگزاري جشن ثبت صدهزارمين دامنه.ir را بهانه‌اي براي گفتگو با دكتر شهشهاني ديديم.

شما از اولين نفراتي هستيد كه در كشور بحث اينترنت را مطرح كرده‌ايد. از چه زماني اينترنت مطرح شد و سوال مهم‌تر اين كه از چه زماني نشاني‌هاي ايراني در وب قرار گرفت؟

بيست سال پيش امكان دسترسي محققان پژوهشگاه دانش‌هاي بنيادي كه در آن زمان مركز تحقيقات فيزيك نظري و رياضيات ناميده مي‌شود به امكاناتي مشابه آنچه محققان كشورهاي پيشرفته از آن برخوردار بودند، هدف اصلي ما بود. بخصوص اين كه ارتباطات بين‌‌المللي در آن زمان بسيار سخت‌تر از حال بود. در آن زمان خيلي از افرادي كه براي ادامه تحصيل و فرصت مطالعاتي به خارج سفر كردند، مي‌دانستند كه امكاني به نام ايميل در آنجا وجـود دارد كـه مـحققان و دانشگاهيان به كمك آن مي‌توانند با هم در ارتباط باشند.

ما هم براي آن كه اين امكان را در كشورمان ايجاد كنيم، پرس‌وجو كرديم و به كمك مرحوم عبدالسلام، رئيس وقت مركز تحقيقات فيزيك نظري در تريست ايتاليا به شبكه تحقيقات اروپا EARN متصل شديم. اين درواقع بخشي از شبكه bit Net بود بعدا متوجه شديم كه شبكه ديگري به نام اينترنت درحال ربودن ميدان است و به آن نيز وارد شديم.

حضور رسمي ما در اينترنت از اواسط فروردين 1373 و همزمان با رسـمـيـت.ir و اعـطـاي امـتياز آن به پژوهشگاهIPM بود. هرچند از چند ماهي پيش از آن در اينترنت حـضـور داشـتـيـم، مـنـتـهـي بـا پـسـوند دانشگاه وين اتريش.
پس بنابراين از نظر زمان حضور اوليه در اينترنت تاخير زيادي نداشتيم.

آقاي دكتر به عنوان مسوول ثبت دامنه.ir چه مزايا و ويژگي‌هايي براي اين دامنه نسبت به دامنه‌هاي عمومي قائل هستيد؟

همين كه نشاني ملي در نشاني ظاهر مي‌شود ايجاد غرور ملي مي‌كند و حضور كشورمان را در شبكه جهاني اينترنت نشان مي‌دهد. البته اين موضوع محاسن ديگري هم دارد؛ از جمله اين كه ارزي بابت ثبت دامنه از كشور خارج نمي‌شود. در حالي كه درباره دامنه‌هاي ديگري مثل.info, .org, .net, .com و.biz بخشي از هزينه آبونمان به شركت‌هاي متولي خارجي مي‌رسد.

البته هزينه آبونماني كه سالانه پرداخت مي‌شود، براي دامنه‌هاي مختلف تقريبا يكسان است؛ بنابراين شايد براي ثبت‌كننده غرور ملي يا عدم خروج ارز از كشور دلايل قانع‌كننده‌اي براي انتخاب.ir نباشد.

بله. اما مطلب سومي هم وجود دارد كه شايد از نظر عملي بيشتر اهميت دارد و آن امنيت قضايي است. در ايران به علت تحريم اقتصادي هيچ عامل ثبت رسمي براي دامنه‌هاي عمومي وجود ندارد. اين در حالي است كه هرچند دامنه‌هاي عمومي مانند .com و .net ثبت مي‌شود، به عاملي ثبتي در خارج از كشور وصل است بنابراين اين دامنه چند دست مي‌گردد تا در كارگزار مادر ثبت شود. در اين ميان، ممكن است مشكلاتي ايجاد شود.

به عنوان مثال، شايد در صورت بي‌دقتي به ريزقراردادها حقوق ثبت‌كننده به طور كامل رعايت نشود. در ضمن، در خيلي از موارد وقتي مساله حل اختلافي پيش مي‌آيد، اين حل اختلاف ممكن است در كشوري انجام شود كه ثبت‌كننده به دادگاه‌هاي آن دسترسي نداشته باشد. در حالي كه در شرايط مشابه براي دامنه‌هاي.ir دادگاه اصلح محاكم كشوري و هستند، بنابراين حقوق يك ايراني كه دامنه.ir را ثبت مي‌كند، حفظ مي‌شود و درنهايت اگر لا‌زم باشد شكايت او به اصلح‌‌ترين محكمه درباره حل اختلاف يعني دادگاه‌هاي كشوري خودمان ارجاع داده مي‌شود.

آيا ثبت دامنه براي فرد ثبت‌كننده مشروعيتي ايجاد مي‌كند؟ به بياني ديگر، آيا دامنه براي هر متقاضي ثبت مي‌شود؟

بيشتر كشورها براي دامنه حق مالكيت قائل نيستند و آن را به عنوان يك امتياز موقت قلمداد مي‌كند نه متضمن حق ثبتي و در واقع دامنه يك نشاني است كه هر كسي كه به اينترنت وصل باشد، مي‌تواند از اين طريق با مخاطب مربوط تماس بگيرد.

در زمينه دامنه.edu چطور؟ آيا هر نشاني كه به اين دامنه ختم مي‌شود، نشان‌دهنده يك مركز دانشگاهي معتبر است؟

در ابتدا.edu براي همه مراكز دانشگاهي ايجاد شد، اما بعد به دانشگاه‌هايي كه حداقل دوره‌هاي 4 ساله ليسانس را برگزار مي‌كند آن هم در كشور آمريكا، محدود شد. البته به مراكزي كه از قبل اين دامنه را ثبت كرده بودند، اجازه ادامه استفاده داده شد. در كلedu يك دامنه آمريكايي براي دانشگاه‌هاي آمريكاست.

پس نمي‌توان به صرف يك نشاني به اعتبار مركز دانشگاهي اطمينان داشت؟

پيش از محدود شدن اين دامنه حتي برخي دبيرستان‌ها هم آن را ثبت كرده‌ بودند. طبق مقررات جديد هم كسي كه از پيش اين دامنه را ثبت كرده، مي‌تواند بــه كــار خــود ادامــه دهـد. بـنـابـرايـن ثبت‌هاي جديد اين دامنه رسمي‌تر و مطمئن‌تر هستند.

در جشن صدهزارمين ثبت دامنه .ir شما به پيشيگرفتن اين دامنه نسبت به دامنه‌هاي عمومي در كشور اشاره كرديد.

در حال حاضر مدتي است كه اين دامنه از دامنه‌هاي عمومي ثبت شده در ايـران پـيـشـي گرفته است و اميدوار هستيم از برخي دامنه‌هاي كشوري ديگر نيز پيشي بگيرد.

به اعتقاد شما علت اصلي اين رشد و استقبال دامنه.ir در چيست؟

غير از 3 ويژگي‌اي كه قبلا اشاره كردم، مدتي بود كه ثبت دامنه‌هاي عمومي با اشكالاتي مواجه مي‌شد. به اين ترتيب شركت‌هاي آمريكايي عامل ثبت حاضر به تمديد دامنه نبودند. در اين ميان مردم اين آگاهي را پيدا كردند كه دامنه.ir از نظر فني كاملا قابل اعتماد است و مزايايي را كه قبلا‌ اشاره شده داراست. اما از آنجايي كه ما يك دستگاه تحقيقاتي هستيم و كار تبليغات انجام نمي‌دهيم، فكر مي‌كنم وجود نمايندگان و كارگزاران كه از سال 83 همكاري با آنها را آغاز كرديم، بر روند افزايش ثبت تاثير مهمي داشته است.

خوشبختانه در حال حاضر بيش از يك سال است كه.ir از .com در ايران پيشي گرفته است و بتازگي هم دامنه كشوري ما از كل دامنه‌هاي عمومي جلو افتاده است.

آقاي دكتر! شما در عين حال به اين نكته اشاره كرده‌ايد كه در حال حاضر حدود دو سوم دامنه‌هاي ثبت شده غيرفعال هستند. اگر قرار است از اين دامنه‌ها استفاده نشود اصلا چرا ثبت مي‌شوند؟

درحدود دوسوم اين دامنه‌ها به سايت ذيربطي وصل نـمي‌شود. مهمترين محرك استفاده از دامنه تجارت الكترونيك است و ثبت‌كنندگان دامنه براساس اين نوع تجارت محصولات خود را به فروش مي‌رسانند، در حالي كه در كشور ما تجارت الكترونيك بسيار نامناسب و در عمل عقب مانده است، در نتيجه استفاده عملي محدود است. اما مردم اميدوارند كه بالاخره اين مساله در كشور ما هم راه بيفتد و از آنجا كه با راه‌ افتادن تجارت الكترونيك هجوم در ثبت دامنه خواهيم داشت، عده‌اي اين پيش‌بيني را كرده و جلوتر ثبت كرده‌اند.

پس براي آن كه در آينده در فهرست انتظار نباشند زودتر اقدام به ثبت دامنه مي‌كنند، اما آيا اين روند در جاهاي ديگر دنيا هم سابقه دارد؟

در دنيا اين چنين سيستمي وجود دارد؛ هرچند ممكن است نسبتش به اين زيادي نباشد. اين بيشتر به آگاهي نسل جوانمان برمي‌گردد و از آنجا كه وضعيت و شرايط تجارت الكترونيك در دنيا را پيگيري مي‌كنند مي‌دانند كشور ما هم دير يا زود وارد اين مقوله خواهد شد، بنابراين در اين حوزه سرمايه‌گذاري مي‌كنند.

از محاسن دامنه .ir گفتيد، اما بد نيست به اين نكته هم بپردازيم كه چه تهديدها و محدوديت‌هايي اين دامنه را تهديد مي‌كنند؟

تهديدي كه نيست، اما برخي عوامل كار را مشكل كرده‌اند. آگاهي نسبت به مسائل قانوني كم است. گاهي با دستگاه‌هايي دولتي مواجه مي‌شويم كه تصور مي‌كند صـرفـا بـه دلـيـل دولـتـي بودن مي‌تواند دستور لغو يا جابه‌جايي، دامنه‌ها را بدهد يا اطلا‌عاتي از ما مي‌خواهند كه دراختيار نداريم مثلا‌ ما نام افراد را داريم و هيچ اطلاعاتي از اين كه چه كسي مسوول سايت خاصي است، نداريم. ما تنها مشخصات فردي كه دامنه را ثبت كرده داريم و اين مشخصات در سايت ما براي همه قابل دسترسي است. تنها برخي اطلاعات مثل تاريخ ثبت در سايت موجود نيست كه آنها را هم با اجازه مرجع قانوني مي‌توانيم در اختيار شخص متقاضي قرار دهيم.

مساله ديگر اين كه ما 2 نوع دامنه داريم. يكي ثبت مستقيم زير.ir است يكي ثبت زير پسوندهايي است كه زير.ir‌ هستند مثلco.ir براي شركت‌هاي تجاري،ac.ir براي دانشگاه‌ها و.... آنها كه مي‌خواهند زيرco.ir ياac.ir ثبت كنند، بايد مدارك بيشتر ارائه كنند كه در واقع حق خود را نسبت به آن دامنه اثبات كنند كه البته تعداد كمي را شامل مي‌شود و در حدود 3 تا 4 درصد دامنه‌هاي ما به اين شكل هستند.

بـراي ايـن افـراد، مـرحله ثبت كمي طولاني‌تر و پيچيده‌تر است، اما براي دسته اول ما بايد با سرعت و راحتي‌اي كه دامنه‌هاي ديگر در دنيا ثبت مي‌شوند، كار را انجام دهيم و در نتيجه مانند جاهاي ديگر دنيا احراز هويت انـجـام نـمـي‌‌شود و درخواست از نظر شكلي بررسي مي‌شود، يعني متقاضي بايد يك كدپستي داشته بـاشـد كـه بـا نـشـانـي ارائه شده تطابق داشته و فرم درخواست را پر كرده باشد، ولي ممكن است كسي نشاني شخصي ديگر يا حتي آدرس كاذب ارائه كند، اما هيچ راهي براي آن نداريم و در واقع براي ثبت دامنه نمي‌توانيم احراز هويت فردي كنيم. يكي از دلايلي كه.ir خيلي موفق عمل كرد و با دامنه‌هاي بين‌المللي همگام شد، كنار گذاشتن اين محدوديت‌ها بود. فرض را بر برائت گذاشتيم و در صورتي كه كسي مدعي شد، مي‌تواند به روش حل اختلاف مراجعه كند. همين مطلب و ترس از اين كه مبادا دامنه‌اي ثبت شود كه به نوعي اشكال‌هاي مملكتي ايجاد نكند، باعث كندتر شدن روند كار شده است. در واقع ما تمام دامنه‌هاي ثبت شده را مرور مي‌كنيم، در حالي كه به طور قانوني نيازي به اين كار نيست، اما از آنجا كه اگر اين كار را انجام ندهيم به علت ناآگاهي برخي مراجع كار مختل مي‌شود و هجوم معترضان به سمت ما زياد خواهد بود، اين زحمت اضافي را تفعل كرده‌ايم. اين مطلب، هم كار ما را كند كرده و هم كار كارگزاران را. اگر كارگزاران بدانند راحت مي‌توانند دامنه‌اي را ثبت كنند، خيلي سريع‌تر كار انجام مي‌شود. من مطمئن هستم وقتي سـرعـت ثـبـت بـالا برود، مردم راحت‌تر دامنه ثبت مي‌كنند، ولي ما هنوز به علت اين ناآگاهي با اين مشكلات روبه‌رو هستيم.

البته جشن صدهزارمين ثبت دامنه .ir نشان داد در اين مسير موفق عمل كرده‌ايد و خوشبختانه اين دامنه جايگاه مناسب خود را پيدا كرده است. حالا با توجه به اقبال عمومي كه نسبت به اين دامنه وجود دارد و با توجه به شناساندن آن در ميان جامعه، چه ضرورتي براي ايجاد دامنه .ايران وجود داشت؟

اين حركت در واقع از كشورهايي شروع شد كه سيستم عامل مورد استفاده‌شان به خط و زبان محلي است، مثل كشورهاي خاور دور و بعضي كشورهاي عربي، البته مايكروسافت چنين سيستمي را به فارسي به‌دليل تـحـريم اقتصادي ندارد، كشورهاي خاور دور اولين جاهايي بودند كه به دنبال اين مساله بودند كه نشاني هم به خط محلي درج شود، چون تمام كارهايشان را با خط محلي انجام مي‌دادند، دليلي نمي‌ديدند كه وقتي نشانه را وارد كنند، سيستم را به زبان ديگر برگردانند.

دامنه‌هاي محلي به نظر مي‌رسد بيشتر براي اينترانت كاربرد داشته باشند.

البته طبعا وقتي دنبال نشاني محلي باشيم، استفاده از آن در كاربردهاي داخل كشور گسترش پيدا مي‌كند، بنابراين حدود 10 سال پيش اين جريان راه افتاد.

اوايل كار ICANN نسبت به اين موضوع خيلي مقاومت نشان مي‌داد؛ اما بعدها بر اثر عوامل مختلف موافقت كرد و قرار شد تعدادي از دامنه‌هاي عمومي و كشوري وارد كارگزار ريشه شود؛ البته ما ثبت دامنه .ايران را از مهر‌84‌‌شروع كرديم؛ اما در تمام اين مدت حتي به صورت نامرئي هم كه شد، نشاني‌ها.ir ‌ مي‌گيرد كه در واقع هنوز جزو.ir هستند و در كارگزار ريشه جهاني مستقل نيستند. كارگزار ريشه جهاني فقط از الفباي لاتين استفاده مي‌كند؛ ولي با اين سيستم جديد كه در آن الفباي مختلف به كمك UNICODE به سيستم لاتين تبديل مي‌شود، مي‌توان دامنه‌ها را با نشاني محلي در كارگزار ريشه هم داشت.

برنامه‌اي كه در سطح جهاني در حال اجراست و حدس زده مي‌شود طي 6 ماه آينده به نتيجه برسد، 2 گروه اصلي را دربر مي‌گيرد. يكي دامنه‌هاي عمومي است كه قـرار اسـت فراخواني براي دامنه‌هاي عمومي جديد توسط ICANN اعلام شود. متولي دامنه‌هاي عمومي در واقع ICANN است و در اين فراخوان قرار است دامنه‌هايي به خط محلي هم پيشنهاد شود؛ اما درمورد دامنه‌هاي كشوري به خط محلي چون هنوز آيين‌نامه رسمي تدوين نشده بود قرار شده كشورهايي كه نياز مبرم احساس مي‌كنند درخواست بدهند، موضوع بررسي شود و براي هر خط رسمي يك دامنه كه مورد توافق همه اقشار كشور باشد، ايجاد شود. براي ايران هم درخواست. ايران را داده‌ايم و فكر مي‌كنم وزارت ارتباطات هم از اين موضوع حمايت كرده است. اميدواريم اين درخواست طي 6 تا 7 ماه آينده وارد كارگزار ريشه شود.

فكر كنم اين موضوع بيشتر به مساله ايجاد اينترنت ملي باز مي‌گردد.

نمي‌دانم مقصود از اينترنت ملي چيست.

اتفاقا همين موضوع را مي‌خواستم از شما بپرسم، چرا كه براي بسياري از صاحبنظران هم مانند شما ايـنترنت ملي بي‌معناست. سوال ديگري كه مطرح مي‌شود، اين است كه در ارتباطات بين‌المللي هم .ايران كاربرد دارد؟

در حال حاضر هم .ايران استفاده مي‌شود، در خارج اگر كسي بخواهد .ايران را بزند، در كنارش نشاني«.ir» را هم بايد وارد كند. بعد از اين‌كه وارد كارگزار ريشه شود لازم نيست.

كساني كه فونت فارسي ندارند،‌چگونه مي‌توانند اين نشاني را تايپ كنند؟

بعضي نرم‌افزارها تبديل فونت را دارند. البته اگر فونت فارسي اصلا نداشته باشد و يك جدول داشته باشد كه در آن تبديل فونت فارسي به PUNYCODE امكان‌پذير باشد، مي‌تواند با اين كدها هم كار كند.

اما آيا اين فرآيند ايجاد محدوديت نمي‌كند؟

در حال حاضر، كه با اضافه كردن.ir مثل گذشته عمل مي‌كند، در آينده هم هيچ محدوديتي ايجاد نمي‌كند. چون بلافاصله در كارگزار ريشه شناخته مي‌شود.

آقـاي دكـتـر از ابـتـداي كـار ايـنـترنت در ايران تلاش‌هاي زيادي توسط شما و همكارانتان انجام شد و اين تلاش‌ها باعث شد تا ما با دنياي اطرافمان در ارتباط باشيم و از همه مهمتر اين‌كه با پلاك و نشانه‌اي ايراني در دهكده جهاني حاضر شويم. اما حالا كه اينترنت به اين مرحله رسيده چه عواملي به رشد آن لـطـمـه مـي‌زنـد؟ انـحصارطلبي سرعت اينترنت يا مخابرات ؟

ترجيح مي‌دهم وارد خيلي مسائل نشوم. هر جاي دنيا كه تجربه موفقي در حوزه اينترنت به دست آمده، دست بخش خصوصي را خيلي باز گذاشته است. در كشور ما بخصوص جوان‌ها توجه ويژه‌اي به اينترنت دارند و در ايـن زمـيـنـه خلاقيت‌هاي خيلي بالايي دارند. فرقي نمي‌كند چه دولتي باشد و چه دستگاه انحصاري ديگر. چـنـيـــن مـــراجــعـــي بــا مـحــدوديــت‌هــايــي كــه بــراي مسووليت‌هايي كه متوجهشان است دارند، هيچ‌‌وقت نمي‌توانند بستر طبيعي رشد اينترنت باشند، بلكه بهترين كار ايجاد بستر مناسب براي فعاليت ذهن‌هاي خلاق جوان و بخش خصوصي است.

پس چرا ما از تجارب ديگران استفاده نمي‌كنيم؟

فكر مي‌كنم بتدريج اين موضوع در مملكت ما هم ايجاد مي‌شود. اگر وضعيت فعلي را با 10 يا 20 سال پيش مقايسه كنيد، قطعا پيشرفت‌هايي در اين زمينه داشته‌ايم. منتهي هنوز خيلي راه داريم.

البته درست است كه نسبت به گذشته پيشرفت قابل ملاحظه اي كرده‌ايم، اما به اعتقاد من بايد خود را با ديگران مقايسه كنيم و در عين حال سرعت رشد اينترنت در دنيا را هم مدنظر داشته باشيم.

البته در خود اروپا هم ابتدا مقاومت‌هاي زيادي از طرف Telecom ‌هاي اروپا بود، اما بعدا كه قانون كلي در جامعه اقتصادي اروپا براي خصوصي‌سازي ايجاد شد، آنها هم تغيير ماهيت دادند و الان مي‌بينيم كه اينترنت رشد خيلي سريعي در اروپا داشته است.

بهاره صفوي
پنجشنبه 30 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 1914]