«جان رالز» و نقد عدالت ليبرالي

واضح آرشیو وب فارسی:قدس: «جان رالز» و نقد عدالت ليبرالي
نظريه عدالت«جان رالز» دو اصل مهم دارد. اصل اول تصريح مي كند، هر كس حق دارد از آزاديهاي بنيادين و برابر با ديگران تا آنجا كه با حقوق ديگران سازگار باشد، برخوردار باشد. اصل دوم هم نابرابريهاي اجتماعي و اقتصادي را در صورتي مجاز مي داند كه برآيند آنها به نفع همه افراد جامعه باشد.
به اين دو رويكرد از منظرهاي مختلف نقد وارد شده است. جمع گراياني مانند«السدير مك اينتاير» و «چارلز تيلور»، رالز را به جانبداري از«ليبراليسم» متهم و تصريح مي كنند كه وي انسانها را به مانند ذره ها و اتمهاي مجزا از هم در نظر مي گيرد، اين در حالي است كه هر انسان با يك رشته علايق و دلبستگيهاي ذاتي چون خانواده، فرهنگ و زبان به دنيا مي آيد. در اين منظومه، دولت صرفاً نهادي حقوقي كه موجوديت آن پيشاپيش مفروض است- آنگونه كه ليبرالها مي گويند- نيست، بلكه دولت نهادي است كه سراسر اجتماع از آن تغذيه مي كند.نقد جمع گرايان از نظريه«عدالت» رالز در حالي صورت مي گيرد كه خود ليبرالها با رالز در بسياري از وجوه اختلاف نظر دارند. مي دانيم ليبرالها اصولاً از نظريه«دولت حداقلي» حمايت مي كنند. هر چند ليبرالها در بين خود هم اختلاف نظر دارند، اما عموماًَ مي پذيرند كه دولت كاري جز تسهيل روابط افراد با يكديگر ندارد و دولت چارچوبي كلي ايجاد مي كند تا افراد در ذيل اين چارچوب، هر شيوه زندگي را كه مي خواهند، برگزينند. به قول«جان استوارت ميل»، دولت گويي سكاندار كشتي است كه مقصد خاصي را ندارد.
با توجه به اين مباني، ليبرالها به نظريه رالز انتقادهايي وارد مي كنند. به نظر آنها، عدالت اجتماعي، آرماني واهي و بيهوده است و طرفداران آن خواهان آن هستند كه وظايف دولت را تغيير دهند و دولت را به يك بنگاه خيريه تبديل كنند. بر طبق اين رويكرد، هيچ امري عادلانه تر از آن نيست كه ما فضايي آزاد ايجاد كنيم كه ذيل اين فضا، افراد بتوانند به رقابت سالم و سودمند پرداخته و از اين فضا همه افراد جامعه بهره خواهند برد. به تعبير ديگر، نظم خودجوش بازار به همه سود مي رساند و هرگونه دخالت در اين نظم با هر بهانه اي، به زيان آزادي و به تبع از آن عدالت است. از آنجا كه نظم خودجوش قابل پيش بيني نيست، نه تنها نمي توان گفت ناعادلانه است، بلكه بهترين نوع عدالت را با تأكيد بر آزادي فراهم مي كند. در اين منظومه، عدالت معناي مستقلي از آزادي ندارد، زيرا عدالت در اينجا به معناي برابري نيست.
ليبرالها معمولاً درميان انواع و اقسام برابري، برابري در مقابل قانون را مي پذيرند و نابرابريهاي ديگر را امري طبيعي مي دانند كه برافكندن آنها نه مقدور است و نه مطلوب. ليبرالها عموماً به اصل«فايده حداكثري» براي بيشترين افراد جامعه معتقدند. بر طبق نظر ليبرالها، اگر همه افراد بايد در برابر قانون برابر باشند، به اين خاطر است كه اين برابري، سود حداكثري براي جامعه به همراه دارد. آنها تصريح مي كنند، برابريهاي ديگر معمولاً سود حداكثري براي اكثريت افراد جامعه را به دنبال ندارد و اين جايي است كه ديدگاه رالز در باب عدالت از موضع ليبرالي جدا مي شود؛ هرچند اين دو موضوع در بسياري از مباني با يكديگر مشتركند.
گفتيم كه يكي از انتقادهاي عمده جمع گرايان به رالز اين بود كه وي از مباني ليبرالي براي دفاع از نظريه خود استفاده مي كند، يعني اولاً حق را بر خير مرجح مي داند و ثانياً براي انسان به صورت پيشيني، حقوقي قايل است. اين در حالي است كه به نظر جمع گرايان، ليبراليسم با تكيه بسيار بر حقوق اولاً جنگي را آغاز كرده كه سلاح آن ابزارهاي حقوقي است و ثانياً، نتوانسته نسبت ميان فرد و دولت را مبتني بر خيري اعلا تعريف نمايد. به نظر منتقدان ليبراليسم، عدالت از جايگاه رفيع و سترگ خود فروافتاده و به پاره اي اصول خشك و عبوس و توخالي حقوقي تبديل شده و كارآيي اساسي خود را از دست داده است. ليبرالها هم در جواب به اين نقد، اذعان مي كنند اصول و رويكرد آنها هر چند ممكن است كاملاً صائب و متقن نباشد، اما بهترين و كم هزينه ترين راه براي پاسداري از حقوق اساسي انسان كه مهمترين آنها همان آزادي است، قلمداد مي شود. بي ترديد، دولت حداقلي از ضعفهايي رنج مي برد، اما اگر به تاريخ بشر و مبارزه اي كه براي به دست آوردن حقوق بنيادين انساني صورت گرفته- كه آزادي از جمله آنهاست- نظر بيفكنيم، در مي يابيم دولتهاي ليبرال مطمئن ترين و كم خطرترين نوع دولتها براي تحقق حق اساسي يعني آزادي هستند. البته اين بدان معنا نيست كه اين نحوه حكومت عاري از خلل باشد. به تعبير ديگر، اصل«فايده حداكثري» براي حداكثر افراد كه در همه موارد قابل اعمال است، در زمينه خود حكومتداري و ساماندهي امور بر اساس اصول ليبراليسم هم صائب است. ليبرالها تصريح مي كنند، اگر به تاريخ بشر رجوع كنيم، اين نوع نگاه به انسان، جهان و زندگي بشر، سودمندترين نوع نگاه است.
شنبه 25 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: قدس]

[مشاهده در: www.qudsdaily.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 97]