تاریخچه ی کاربرد جنگ افزارهای شیمیایی

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: دمه
جنگ افزارهای شیمیایی، از لحاظ نظامی دارای اهمیت ویژه ای هستند؛ زیرا ضمن برخورداری از اهمیت استراتژیک، به علت داشتن توان انهدام جمعی، از لحاظ کاربرد تاکتیکی نیز در برخوردهای منطقه ای و موضعی کارساز می باشند. علاوه بر ویژگی های پیش گفته، رعب و وحشت ناشی از کاربرد این جنگ افزارها نیز می تواند از لحاظ روانی، در بین مردم عادی و کاهش توان رزمی نیروهای نظامی بسیار موثر باشد. تجربه ی کاربرد جنگ افزارهای شیمیایی در جنگ جهانی اول و استفاده ی محدود از این جنگ افزارها در سالهای بعد از جنگ جهانی اول و دوم و سرانجام، کاربرد گسترده و مداوم و نسبتا طولانی آن در جنگ عراق علیه ایران، نشان داده است که این جنگ افزار به شدت مورد تنفر و انزجار جهانیان است و در صورت کاربرد علیه انسانهایی بی حفاظ و فاقد اطلاع، فاجعه ای بس دردناک و مصیبت بار می آفریند.

مقدمه

جنگ افزارهای شیمیایی، از لحاظ نظامی دارای اهمیت ویژه ای هستند؛ زیرا ضمن برخورداری از اهمیت استراتژیک، به علت داشتن توان انهدام جمعی، از لحاظ کاربرد تاکتیکی نیز در برخوردهای منطقه ای و موضعی کارساز می باشند. علاوه بر ویژگی های پیش گفته، رعب و وحشت ناشی از کاربرد این جنگ افزارها نیز می تواند از لحاظ روانی، در بین مردم عادی و کاهش توان رزمی نیروهای نظامی بسیار موثر باشد. تجربه ی کاربرد جنگ افزارهای شیمیایی در جنگ جهانی اول و استفاده ی محدود از این جنگ افزارها در سالهای بعد از جنگ جهانی اول و دوم و سرانجام، کاربرد گسترده و مداوم و نسبتا طولانی آن در جنگ عراق علیه ایران، نشان داده است که این جنگ افزار به شدت مورد تنفر و انزجار جهانیان است و در صورت کاربرد علیه انسانهایی بی حفاظ و فاقد اطلاع، فاجعه ای بس دردناک و مصیبت بار می آفریند.

1. تاریخچه ی کاربرد جنگ افزارهای شیمیایی

بهره برداری از جنگ افزارهای شیمیایی در تاکتیک های نظامی به قدمت تاریخ بشر است. در واقع طبیعت نوعی از جنگ افزارهای شیمیایی را به برخی از جانوران برای حفظ جان خ.د به ودیعه گذاشته است. برخی ماهی ها، خزندگان، و دوزیستان دارای سیستم های پدافندی فلج کننده با پرتاب یا تزریق مواد سمی یا کشنده هستند، ولی هیچ یک به اندازه ی بشر در این زمینه پیش نرفته اند.
انسان برای اولین بار از نفت و قیر به عنوان یک عامل شیمیایی استفاده کرد، بدین ترتیب که صده سال قبل از میلاد مسیح، جنگاوران، دشمن را با افروختن آتش در پای دیوار قلعه ها وادار به تسلیم می کردند.
بهره گیری از مواد شیمیایی دودزا از زمانهای قدیم نیز مرسوم بوده است. پروکیپوس، مورخ روم شرقی، در مورد جنگ های ساسانیان و رومی ها می نویسد که سپاه ساسانی برای تسخیر دژهای رومی ها در زیر دیوار آنها نقب می زدند. در این نقب ها که گاه با نقب دشمن که برای مقابله حفر شده بود، برخورد می کرد، دو طرف می کوشیدند با سوزاندن گوگرد سربازان حریف را بیرون رانند و نقب را خراب کنند. همچنین در یونان قدیم با ترکیب قیر، گوگرد و مواد چسبناک، ماده ای می ساختند که هنگامی که در آب ریخته می شد، آتش می گرفت؛ این مادهرا «آتش یونانی» می خواندند.
در 1453م که ترکهای عثمانی به قسطنطنیه (استانبول) –آخرین سنگر روم شرقی (بیزانس)- حمله بردند، به کندن نقب پرداختند؛ مدافعان شهر برای مقابله با آنها در نقبها با پخش دود حاصل از سوزاندن گوگرد که همان So2 می باشد، ترک ها را دچار خفگی نمودند.
اما جنگ افزارهای شیمیایی در عصر جدید، دارای یک تاریخ هفتاد ساله است. در واقع، جنگ شیمیایی، نخستین بار زمانی که آلمانی ها در اکتبر 1914 در نوشاپل گلوله های حاوی گاز اشک آور یه سوی فرانسوی ها پرتاپ کردند، آغاز شد؛ اما به سبب پراکندگی سربازان و محدود بودن شمار گلوله ها این تاکتیک چندان کارساز نبود – حتی فرانسوی ها متوجه ی کاربرد آن نشدند. در سوم فوریه 1915 نیز آلمانی ها با گلوله های بزرگتری در منطقه ی یویسمف وارد کارزار شدند، ولی این بار نیز به خاطر سردی زیاد هوا، گازهای متصاعد شده از این گلوله ها، موثر واقع نگردید.
آلمانی ها به رغم تجربه های بی نتیجه، به ساختن گاز کلر ادامه دادند و سرانجام، موفق شدند گاز کلر را با فشار در سیلندرهایی جای دهند تا هنگامی که باد مساعد می وزد، آنها در مقابل سنگرهای دشمن قرار دهند. آلمانی ها گاز مزبور را برای اولین بار در 22 آوریل 1915 در یپرس بلژیک علیه سربازان مستعمراتی فرانسه و پیاده نظام کانادایی که هیچ ماسکی برای حفاظت نداشتند، به کار بردند. تلفات ناشی از کاربدر این گاز در حدود 20 تا 25 هزار نفر بود و شکافی که به طول 8 کیلومتر در جبهه ی جنگ ایجاد شد، موجب گردید که آلمانی ها به درون آن رخنه کنند. ولی دو روز بعد که آلمانی قصد داشتند با کاربرد گاز خردل به پیشروی تازه ای دست زنند، با سربازان ماسک داری که حوله های خیس به دست داشتند و ملحفه های مرطوب به خود پیچیده بودند، روبه رو شدند. در نتیجه، گاز فقط 25 درصد سپاهیان دشمن را از فعالیت جنگی بازداشت.
در جنگ جهانی اول، آلمانی ها در 6 مرحله ی عملیات نظامی در جبهه ی غربی، برابر جدول شماره ی یک از تک های شیمیایی استفاده کردند.

جدول یک- مراحل عملیات شیمیایی در جنگ جهانی اول تاریخنوع وسله ی پخشنوع عامل شیمیاییآوریل و مه 1915سیلندرهای گازیکلرمه 1915 تا جولای 1916گلوله های گازی زایلیل برومیددسمبر 1915 تا اوت 1915سیلندرهای گازیکلر و فسژنجولای 1916 تا جولای 1917گلوله های گازیفسژن، دی فسژن، کلروپیبکرین و گاز آشک آورجولای 1917گلوله های گازیگاز موستارد، فسژن، دی فسژن، کلروپیبکرین دسامبر 1917 تا مه 1918مهمات شیمیاییفسژن
ارزش تاکتیکی گاز شیمیایی در این صحنه ها با توجه به شرایط جوی، میزان پراکندگی یگان ها، چه در حرکت و چه در حالت سکون، حرکت های سریع جنگی، وسعت منطقه مورد دسترس برای مانور، طول خط جبهه و ارتباط، محدود شده بود.
علاوه بر آلمان، کشورهایی که در جنگ جهانی اول به کاربد جنگ افزارهای شیمیایی مبادرت ورزیدند، عبارت بودند از: مجارستان، بریتانیا، فرانسهف ایتالیا، روسیه و آمریکا. نیروهای ترکیه در این جنگ به جنگ افزارهای شیمیایی مجهز بودند؛ ولی ظاهرا از آنها استفاده نکردند.
آمار تلفات گازهای شیمیایی طی این جنگ چشمگیر بود و تعداد افرادی که بر اساس اطلاعات و آمار رسمی در معرض خطر شیمیایی قرار گرفته بودند، بیش از یک میلیون و سیصد هزار نفر آنها کشته شدند.
در جنگ ایتالیا و اتیوپی، ایتالیایی ها، ژاپنی ها در سال 1938 بر روی سربازان چینی، در جنگ های داخلی اسپانیا که روسها جمهوری خواهان اسپانیا را علیه ملی گرایان یاری می کردند. به فرمان استالین در دو منطقه اسپانیا، در جنگ جهانی دوم، در جنگ ویتنام، آمریکایی ها، در جنگهای یمن، مصر و در بالاخره در جنگ تحمیلی، عراق از گازهای سمی و شیمیایی استفاده کرده اند.
اما وحشیانه ترین مورد استفاده از جنگ افزارهای شیمیایی توسط عراق در حلبچه در اول مارس 1988 بوده است. این وخیم ترین مورد استفاده از جنگ افزارهای شیمیایی از زمان جنگ جهانی اول تاکنون بوده است که طی آن 5 هزار نفر از مردم غیرنظامی حلبچه در اثر عوامل شیمیایی جان باختند.