پيامبر اخلاق.

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: در ميان ويژگي.هاي رسول خدا (ص.) هيچ چيزي مهمتر از اخلاق آن حضرت وجود ندارد. اين ويژگي .همان چيزي است كه خداوند، رسولش را بدان ستوده و فرموده است.: «انك لعلي خلق عظيم».، تو بهترين خلق و خو را داري.. و خود رسول (ص.) هم فرموده است كه براي احياي مكارم اخلاقي مبعوث گشته است «انما بعثت لاتمم صالحالا خلاق.». و تازه مسلمانان هم وقتي وصف آن حضرت را براي ديگران مي.گفتند، مهم.ترين ويژگي دعوتش را همين مي.دانستند كه.: «و يأمر بمكارم الاخلاق.». مفروق نامي هم وقتي مسلمان شده و با محتواي دعوت آن حضرت آشنا شد،خطاب به رسول گفت.: اي برادر قريشي.! تو مردم را به «مكارم الاخلاق و محاسن الاعمال.» دعوت مي.كني.. حضرت. بعدها هم در آموزه.هاي خود روي اخلاق تكيه زيادي داشت و مي.فرمود: خداوند كريم است.، كرامت و ارزشهاي اخلاقي (معالي الاخلاق.) را دوست دارد و از انجام كارهاي حقير و زشت كراهت دارد (مصنف عبدالرزاق.: 143.11) و جاي ديگر هم فرمود: سنگين.ترين چيز در ترازوي مؤمن در روز قيامت «حسن خلق.» است (مصنف.: 146.11) و فرمود: بهترين دوست من از ميان شما، كسي است كه بيشترين دوستي را با مردم دارد و به همين قياس رابطه غير دوستانه .(مصنف.: 145.11).

درباره اخلاق آن حضرت.، مناسباتش با مردم و خانواده مطالب زيادي در منابع گفته شده است.. در اينجا برآنيم تا برخي از اين برخوردها و نيز شماري از روشهاي تربيتي حضرت را در آموزش اسلام به مردم و تفهيم معاني آن به ايشان روشن كنيم..

برخورد با خشك مقدسي.

يك جنبه مهم تاريخ زندگي پيامبر(ص.) رعايت دقيق قوانين الهي و وحياني است.. پيامبر تابع قرآن .است و به هيچ روي مجاز به تخطي از آنها نيست.. در اين باره.، بسان قرآن.، از افراط و تفريط بيزار است و تلاش مي.كند، همان گونه كه به او دستور داده شده تا مستقيم حركت كند «و استقم كما امرت.» همين رويه را ميان مردم هم ترويج كند.

حضرت مي.كوشد تا احكام را به مردم ياد بدهد و حدود دين و احكام شرعي را مشخص كند. در اين.ميان.، يك اصل مهم.، تفهيم اين نكته به مردم است كه دين را بايد از خدا و رسول بگيرند و حلال و حرام را بر اساس قرآن و سنت بشناسند. در خود قرآن.، از يهود به خاطر اين كه بي.دليل برخي از حلالها را حرام.كرده.اند، چندين بار، گله شده است..

قرآن و رسول و امامان دين.، به همان اندازه كه از لاابالي.گري متنفرند از خشك مقدسي كه ناشي از ضعف قوه عقلاني و تمسك به ظواهر است.، هم بيزارند.

در خبري آمده است كه پيغمبر (ص.) به مسلمانان دستور دادند در سفر روزه نگيرند، ولي عده.اي از روي خشك مقدسي همچنان روزه مي.گرفتند. حضرت از اين رفتار مردم به خشم آمده.، همان طور كه روي.شترشان بودند، ظرف آب را سركشيده و فرمودند: اي خطاكاران.، افطار كنيد؟ افطروا يا معشر العصاة..(تهذيب الاثار مسند ابن عباس ج 1، ص 92).

پيامبر (ص.) بدون اجازه خداوند چيزي را حلال يا حرام نمي.كرد، حتي اگر خودش از چيزي بدش.مي.آمد. درباره سير، حضرت از آن متنفر بود و مي.فرمود هر كس سير خورده كنار من ننشيند با اين حال.، همان لحظه مي.فرمود: من حرام نمي.كنم.، زيرا اجازه تحريم آنچه را كه خداوند حلال كرده ندارم.، اما من از آن بدم مي.آيد.«يا ايها الناس انه ليس بي تحريم ما أحل الله و لكنها شجرة أكره ريحها». (امتاع 7.310)

رعايت حلال و حرام الهي.، جزو اصولي بود كه پيامبر به مردم آموزش مي.داد و بر آن تأكيد مي.كرد. اين.مطلب را قرآن هم مكرر فرمود بود كه اينها حدود الهي است و تخطي از آنها بر هيچ كس روا نيست..

آنچه هست.، اين كه قرآن و حديث بايد با درايت فهميده شود و ظاهرنگري.، انسان را به كج فهمي.مي.كشاند. نقل يك روايت در اين زمينه جالب است.. امام حسين (ع.) سر مسائل صفين با عبدالله پسر عمروبن عاص كه مانند پدرش در صفين بر ضد امام علي (ع.) جنگيد، حرف نمي.زد. ابوسعيد خدري بعدها در مدينه ميان آنان واسطه شد تا با يكديگر آشتي كنند. وقتي امام با او سخن گفت.، از عبدالله گلايه كرد كه تو بر طبق احاديثي كه از پيغمبر (ص.) نقل مي.كند، من را بهترين زمينيان نزد آسمانيان مي.داني.؛ پس چرا در صفين حاضر شدي و با پدر من كه از من بهتر بود جنگ كردي.. پسر عمرو بن عاص درباره دليل اين مطلب گفت.:من زمان پيامبر (ص.) زاهد بودم و زندگي را به خود سخت مي.گرفتم.. روزها روزه و شبها قيام الليل داشتم.. پدرم درباره افراط من به پيامبر (ص.) شكايت كرد. حضرت به من فرمود: از پدرت اطاعت كن.. وقتي پدرم. به صفين مي.رفت.، من هم از او اطاعت كردم.. حضرت فرمودند: اين با «لاطاعة لمخلوق في معصية الخالق.» (عدم جواز اطاعت از كسي وقت معصيت خالق مي.كند) سازگار نيست.؛ همينطور با آيه «و ان جاهداك ان.تشرك بي فلا تطعهما» اگر والدين تو، تو را به شرك فرا خواندند، از آنان اطاعت نكن..

بدين ترتيب عبدالله بن عمرو بن عاص نشان داد كه از جمله پيامبر (ص.) كه او را موظف به اطاعت از پدر كرده بوده.، تا چه اندازه بد برداشت كرده و ظاهر نگري كرده است..

نظافت شخصي و عطر زدن و..

پيامبر (ص.) زندگي اجتماعي و فردي خود را در شكل معمول و حتي خوب آن شكل مي.داد. لباس.سفيد مي.پوشيد، عطر مي.زد، موهاي سر را شانه مي.كرد و مرتب دندان.هايش را مسواك مي.كرد.

در ميان اين مسائل.، عطر زدن براي آن حضرت يك اصل بود. در روايت هست كه در خانه پيامبر، محلي.بود كه پيامبر هميشه از آنجا خود را عطر مي.زده است.: انس مي.گويد: كانت لرسول الله سُكّة يتطيّب منها(امتاع 7.101) در خبر ديگري آمده است كه حضرت مي.فرمود در اين دنيا عطر و زن و نماز را بسيار دوست مي.دارد، و البته درباره نماز ادامه مي.دادند كه قرة عيني في الصلاة.. روشني چشمان من در نماز است(مصنف.: 321.4).

شخصي روايت مي.كند كه من بچه بودم نزد پيامبر (ص.) مي.آمديم.، سر ما را مسح مي.كرد. من وقتي. دست پيامبر روي سرم كشيده شد چنان بوي معطري احساس كردم كه تا حال فراموش نكرده.ام.. و ادامه مي.دهد: اين قدر بوي عطر زياد بود كه گويي از كنار مغازه عطاري رد شده بودم.. (امتاع 7.102) كسي هم اگر عطر تعارفي براي پيغمبر مي.برد حضرت هيچ وقت آن را رد نمي.كرد.

نيز نوشته.اند كه رسول خدا (ص.) به بوي خوشش شناخته مي.شد: كان رسول الله يعرف بريح الطيب.(مصنف.: 319.4)

حضرت از خوردن چيزهاي بودار كه مردم را اذيت كند پرهيز مي.كرد. مخصوصا وقتي سير داشت و استدلالش هم اين بود كه.: أكرهه من أجل ريحه..

خضاب و رنگ كردن موي هم بر آن حضرت اهميت داشت.. حضرت به زنان دستور مي.داد تا موي.هاي خود را خضاب كنند، اگر شوهر دارند براي شوهر، و اگر ندارند براي آن كه خواستگاران بيشتري داشته.باشند (مصنف.: 319.4). حضرت زني را كه در دستانش اثري از خضاب يا حنا نبود، كراهت داشت نگاه كند(مصنف.: 488.7).

تصور عمومي چنان است كه گويي اگر كسي ثروتمند نباشد، نبايد از اين قبيل امور استفاده كند، درحالي كه چنين نيست.. حضرت خود زندگي ساده.اي.، روي همان حصيري كه شبها نماز شب مي.خواند، روز مي.نشست و با مردم گفتگو مي.كرد و ميهمانانش را پذيراي مي.نمود (امتاع.: 115.7). نوع غذا خوردن او هم در همان حد معمول بود، روي زمين مي.نشست و غذا مي.خورد: كان رسول الله يجلس علي الارض و يأكل علي الارض (امتاع.: 7.262) چنان كه در حديث آمده است تا رسول خدا (ص.) زنده بود، سه روز پشت سر هم آل محمد سير نبودند (امتاع.: 7.263).

پيامبر و شوخ طبعي.

پيامبر (ص.) فردي شوخ طبع بود و هيچ حالت خشم و عصبانيت در او ديده نشد. در حديث آمده است.: كان بالنبي دعابة.، يعني مزاحا. اما اين تبسم به معناي قهقهه زدن نبوده بلكه فقط متبسم بود: ما رأيت النبي. ضاحكا ما كان الا يتبسم..

اين شوخ طبعي هم خود او را سرحال نگاه مي.داشت و هم مردم را آرام و راضي نگاه مي.داشت.. آن حضرت به ديگران هم فرصت شوخ طبعي مي.داد، چنان كه يك اعرابي هديه آورده بود، بعد كه پيامبر استفاده كرد، آمد و پولش را مي خواست و مي.گفت.: پول هديه ما را بدهيد. بعدها هر وقت پيامبر دلگير مي.شد، مي.فرمود اين اعرابي كجاست بيايد و ما را از گرفتگي در آورد.

البته پيغمبر از شوخي بي.مورد خوشش نمي.آمد. يكي از شوخ طبع.هاي آن زمان عبدالله بن حذافه بود كه پيغمبر او را رهبر سريه.اي كرد. در آنجا از سپاهش خواست آتش روشن كنند. سپس گفت.: همه شما در آتش بپريد. آنها گفتند: ما ايمان به پيغمر آورديم تا از آتش مصون باشيم.. (در نقل ديگري دارد كه آنها خواستند خود را در آتش بيندازند كه او نگذاشت و گفت.: شوخي كردم..) وقتي نزد پيامبر آمدند و داستان را گفتند، حضرت كار آنها را تأييد كرد و فرمود: لاطاعة لمخلوق في مصعية الخالق (امتاع 10.63) در کارهايي که معصيت خالق است، نبايد از مخلوق پيروي کرد.

بعد از رسيدن رسول خدا (ص.) از بدر مردم به استقبال آمدند. سلمة بن سلامه كه پيامبر به خاطر يك.شوخي نادرست.، سبب قهر آن حضرت با خود شده بود، خطاب به مردم گفت.: اين كه تبريك ندارد، ما مشتي پير و كچل را كشتيم.. رسول.خدا(ص.) از سخن او خنديد و فرمود: آنان ملاء قريش بودند، كساني كه. با ديدنشان وحشت پديد مي.آمد و اگر دستوري مي.دادند، به سختي اطاعت مي.كرديد. در اين وقت سلمه از فرصت استفاده كرده علت قهر پيامبر را پرسيد. حضرت فرمودند زماني كه در «روحاء» عازم بدر بوديم.، يك اعرابي نزد من آمد و پرسيد: اگر پيامبري.، بگو بدانم كه شتر حامله من.، چه مي.زايد؟ تو گفتي كه.، خودت .با او جماع كردي و از تو حامله شده.؛ و تو البته برخورد زشتي كردي.! سلمه از رسول خدا (ص) عذر خواست و پيامبر عذرش را پذيرفت..

عبادت حضرت.

عبادت حضرت هم استثنايي بود. نماز شب كه بر پيغمبر واجب بوده و خدا از او خواست كه «نِصْفه اوانقص منه الا قليلا» كه نيمي از شب يا اندکي کمتر از آن را قرآن و نماز بخواند. خداوند در قرآن مي.فرمايد: «ان ربك يعلم أنك تقوم .ادني من ثلثي الليل و نصفه و ثلثه و طائفة من الذين معك» (مزمّل 20).

حضرت علي (ع.) در يكي از جنگها مي.گويد كه همه خوابيده بودند اما پيغمبر مشغول عبادت بود: لقدر أيتنا و ما فينا قائم الا رسول الله ص تحت الشجرة يصلّي و يبكي حتي اصبح.. در ميان ما تنها كسي كه ايستاده و زير يك درخت نماز مي.خواند و تا صبح گريه مي.كرد، پيامبر بود.

ابوذر هم كه خود آيتي در زهد و عبادت بود مي.گويد: صليت مع النبي في بعض الليل فقام يصلي فقمت معه حتي .جعلت اضرب رأسي الجُدُرات من طول صلاته.. يك شبي با آن حضرت نماز مي.خواندم.، آن قدر ايستاد و نماز خواند كه .من خسته شده سرم را به ديوار گذاشتم..

همين نماز شب بود كه پيامبر را به مقام محمود، يعني مقام شفاعت رساند و اين سفارش حق تعالي بودكه.: و من الليل فتهجد به نافلة لك عسي أن يبعثك مقاما محمودا. نافله شب را به جاي آر باشد که خداوند تو را به مقام محمود برساند.

پيامبر رحمت.

خداوند در قرآن مي.فرمايد: و ما أرسلناك الا رحمة للعالمين.. پيامبر رحمت بدين معناست كه آن.حضرت هيچ گاه از مردم خشمگين نمي.شد، به ويژه در اموري كه مربوط به آموزش دين به آنان بود. در نقلها دارد كه فكان لايبغضه شي.ء و لايستفزه.. و دارد كه كان اوسع الناس صدرا. و نيز دارد كه قد وسع .الناس منه بَسْطه و خُلْقه فصار لهم أبا. همه اين عبارات به معناي آن است كه حضرت سعه صدر كامل براي دريافت سخنان مردم داشت و سر فرصت به هدايت آنان مي.پرداخت..

پيامبر رحمت بدان معنا بود كه بت پرستان را هم كه آزارش مي.دادند نفرين نمي.كرد و مي.فرمود: خداوندا! قوم مرا هدايت كن.. وقتي به حضرت گفتند مشركين را نفرين كنيد، حضرت فرمود: اني لم.أُبْعَث. لعّانا و انما بُعِثْت رحمة.ً (جنة النعيم.، 454.1)

تأثير پيامبر تنها در مسلمانان نبوده و نيست.. بعثت حضرت ختمي مرتبت.، براي همه عالم رحمت بوده .و اين رحمت همچنان مستدام است..

مردم.داري.

مردم.داري براي هر قشري به گونه.اي خاص معنا دارد براي يك رهبر، براي يك خطيب.، براي يك امام.جماعت مسجد يا كاسب.، رفتارهاي خاصي مي.تواند سبب جذب مردم شود. پيامبر حتي در عبادت هم مردم را خسته نمي.كرد. شنيده نشده است كه پيامبر نماز جماعتش طولاني باشد. البته از اين كه كسي هم تندتند نماز بخواند بدش مي.آمد و تذكر مي.داد. درباره حضرت دارد كه.: يكثر الذكر، يقل.ّ اللعن.، يطيلالصلاة.، يقصر الخطبة و كان لايأنف و لايستكبر. يمشي مع الارملة والمسكين فيقضي له حاجته.. فراوان. ياد خدا مي.كرد، لعنت كمتر مي.كرد، نمازش را با آرامش مي.خواند، خطبه نمازش كوتاه بود، تكبر نداشت.، با فقرا و يتيمان مي.نشست و نياز آنها را برآورده مي.كرد.

در همين حال.، انتظار احترام هم از مردم نداشت.. خدا البته از مردم مي.خواست حرمت پيامبر را نگهدارند. اما خود پيامبر پايبند احترامات رسمي نبود. از اين كه كسي جلوي پايش بلند شود، كراهت. داشت.. اين خودش محبت بيشتري در مردم ايجاد كرده بود. در نقلي دارد: انه لم يكن شخص أحب اليهم. من رسول الله (ص.) فكانوا اذا رأوه لم.يقوموا اليه لما يعرفون من كراهيته له.. هيچ كس براي مردم دوست.داشتني.تر از پيامبر (ص.) نبود، با اين حال.، مي.دانستند كه او خوش ندارد كسي جلويش بلند شود، و آنها بلند نمي.شدند.

يك نمونه جالب از مردم.داري همين است كه وقتي نماز مي.خواند و صداي گريه بچه.اي مي.آمد، سوره.هاي كوچك را مي.خواند تا نماز تمام شود. وقتي علت را پرسيدند، فرمود اگر نماز را طول مي.دادم .حواس مادرش پرت مي.شد: فخشيت أن يشق ذلك علي ابويه..

حضرت حتي سراغ ضعيف.ترين آدمها را مي.گرفت.: زن سياهپوستي در مدينه بود كه كارهاي مسجد را مي.كرد. چند روزي خبري از او نشد. حضرت سراغ گرفت.، گفتند: مرد. حضرت فرمودند شما با اينكارتان مرا آزار نداديد كه خبر نكرديد. در اصل مردم تصور كرده بودند اين شخص اين اندازه ارزش .ندارد كه پيامبر (ص.) براي او خبر كنند. حضرت فرمود اكنون قبر او را به من نشان دهيد. قبر را نشان دادند.حضرت به سراغ قبر او رفت و بر او درود فرستاد و فرمود اين قبور گرفتار ظلمت هستند و با درود و صلات ما بر آنها، نوراني مي.شود. أن امرأة سوداء كانت تقم.ّ المسجد أو شابا، فقدها رسول الله (ص.)فسأل عنها أو عنه.. فقالوا: مات.. قال.: أفلا كنتم آذنتموني.؟ فكأنهم صغّروا امرها أو أمره.. فقال.: دلّوني.علي قبره.. فدلّوه فصلّي عليه.. ثم قال.: ان هذه القبور مملوءة.ٌ ظُلْمة علي أهلها، و ان الله تعالي ينوّرها لهم.بصلاتي عليهم. ( (فتح الباري. 1337.3)

رفع سوء ظن از مردم در ارتباط با خود، نكته بسيار مهمي است.. پيامبر در آخرين روزها از مردم.خواستند تا اگر تصور مي.كنند حقي از آنان را ضايع كرده بيايند و حقشان را بگيرند. اين رفع سوء ظن ازمردم است.. نمونه ديگر آن است كه صفيه مي.گويد كه رسول خدا (ص.) معتكف بود من شبي نزد او آمدم و بعد از صحبت خواستم بروم.. آن حضرت در حجره اسامة بن زيد بود و حضرت با من برخاست تا«ليقلبني.». به دو نفر از انصار برخورد. آنها وقتي پيامبر (ص.) را ديدند، بر سرعتشان افزودند. پيامبر فرمود:علي رسلكما آنها صفية بنت حيي.، قالا: سبحان الله يا رسول الله.. فقال رسول الله.: ان الشيطان يجري .من الانسان مجري الدم.. و اني خشيت أن يقذف في قلوبكما شيئا. (مصنف.: 360.4). پيامبر به آنها فرمود اين صفيه دختر حيي بن اخطب همسر من است. آنها گفتند سبحان الله. حضرت فرمود: نفوذ شيطان در بدن مانند خون در رگهاست. من ترسيدم که چيزي به دل شما رسيده باشد و تصور ناشايستي کرده باشيد.

برخورد با بدوي.ها

پيامبر(ص.) با يك جامعه اعرابي سروكار داشت نه جامعه عربي و بنابراين برخوردها در سطح بسيار نازلي بود كه پيامبر(ص.) بايد تحمل مي.كرد. در روايتي آمده است كه يك اعرابي از راه رسيده بود و نمي.دانست مسجد چيست.. رفت در يك گوشه مسجد بول كرد. اصحاب ناراحت شدند و قصد تندي به او داشتند. حضرت فرمود: آزارش ندهيد؛ سپس او را صدا زدند و به او حالي كردند كه مسجد جاي ذكر و عبادت است نه جاي اين قبيل كارها.

معاوية بن حكم مي.گويد: من در نماز بودم كسي عطسه كرد. يرحمك الله گفتم.. همه متوجه من شدند. دوباره آن شخص عطسه كرد. باز تكرار كردم.. وقتي نگاه مردم را ديدم در وسط نماز گفتم.: مادرتان به.سوگتان بنشيند، چرا به من نگاه مي.كنيد. مردم با دست روي ران خود زدند. من ساكت شدم.. وقتي نماز حضرت تمام شد، مرا صدا زدند. به خدا سوگند هيچ معلمي را پيش و پس از آن نديده بودم كه اينچنين .تعليم دهد. حضرت نه مرا آزار دادند نه تندي كردند، تنها فرمودند: اين نمازي كه خواندي چون بين آن .حرف زدي فايده ندارد، نماز تسبيح و تكبير و تلاوت قرآن است.. (فسكت فلما سلم رسول الله منصلاته.، دعاني فبأبي و امي ما رأيت معلما قبله و لابعده أحسن تعليما منه.. والله ما ضربني و لا نهرني ولكن قال.: ان صلاتك هذه لايصلح فيها شي من كلام الناس انما هي التسبيح و التكبير و تلاوة القرآن.(سبل الهدي 7.19)

نوع آموزش دادن دين توسط آن حضرت در روايت ديگري هم آمده است.: شخصي سؤال مي.كند: يارسول الله.، وقت نماز مي.رسد و من جنب هست.، چه كنم.. حضرت فرمود من هم گاهي همين طور برايم. پيش مي.آيد. آن شخص گفت.: شما مثل ما نيستيد و بخشوده شده.ايد. حضرت فرمودند: به خدا سوگند من .هم دوست دارم خاشع.ترين باشم و آگاه.ترين به موارد تقوا «يا رسول الله تدركني الصلوة و أنا جنب .أفأصوم.؟ حضرت فرمودند: و أنا تدركني الصلاة و أنا جنب فأصوم.. فقال.: لست مثلنا يا رسول الله.! قدغفر الله لك ما تقدم من ذنبك و ما تأخر. فقال.: والله اني لا¤رجو أن أكون أخشاكم لله و أعلمكم بمااتّقي.». (مسلم 1110)

پيامبر (ص.) به معاذ بن جبل و ابوموسي اشعري كه به يمن مي.رفتند فرمودند: يَسّرا و لا تُعَسّرا، بشّرا ولا تنفرّا (بخاري ـ فتح الباري 6124.10) آسان بگيريد و سخت نگيريد، بشارت دهيد و تنفر ايجاد نكنيد.

عده.اي به مدينه آمدند و سؤال كردند كه پيامبر چطور عبادت مي.كند. وقتي شنيدند، احساس كردند عبادت آن حضرت خيلي زياد نيست.. گفتند: بسيار خوب.؛ او پيغمبر است و خداوند از همه چيز او گذشته .است.. يكي از آن افراد گفت.: من هر شب تا صبح عبادت مي.كنم.. ديگري گفت.: من هميشه روزه خواهم بود. ديگري گفت من اصلا ازدواج نمي.كنم.. پيامبر(ص.) آمدند و خطاب به آنها فرمود شماها چنين گفتيد، اما من كه خاشع.ترين و متقي.ترين هستم شما هستم.، روزه مي.گيرم و نمي.گيرم و نماز مي.خوانم و ازدواج.م ي.كنم و اين سنت من است كه هر كس از من است بايد از آن پيروي كند: اما والله اني لاخشاكم لله و أتقاكم له.، لكني.اصوم و افطر و اصلي و ارقد و أتزوج من النساء فمن رغب عن سنتي فليس مني.. (بخاري.، فتح الباري 5063.9).

اين بود گوشه.اي از آنچه از درباره روش.هاي اخلاقي و تربيتي پيامبر (ص.) نقل شده است..

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 537]