تاریخچه و انواع موسیقی در لرستان

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: موسیقی.های آوازی (کلامی)
۱- آواهای کاربرزگری خرمنکوبی (گاهوله) شیردوشی (گا دوشی) مشک زنی برنج کوبی ۲- آواهای شادمانه (عروسی)سیت بیارم بینا بینا سوزه سوزه بزران بزران هی لُو هی لُو ۳- آواهای عاشقانهکشکله شیرازی کوش طلا گنِم خر قدم خیر اَی اَی آفری قمرتاج آواهای عاشقانه کیودار کلنجه زرد ماله ژیر بزران بزران شیرین و شامیرزا هاریلُو ۴- کلام.های دینیکلام.های یارسان چل سرو ۵- مویه.هاسرلشونه مور ساری خوانی هوره -ژَن چِر- گورانی ۶- آواهای دلتنکی و غریبیعلیدوستی عزیز بگی هوره«کو چر» و «سوار چر» ۷- آواهای حماسیشیرین و خسرو شاهنامه خوانی لری ولکی قی دادُوا حماسه کرمی دایَه دایَه ۸- آواهای طنزماس فروش هورم هورم هی را سی سله دُز ناشی ۹- آواهای هجو
۱۰- لالایی.ها

موسیقی سازی

۱-سازهای لری
سرنا دهل ، تال (کمانچه) ، تنبک (تمک)، تنبور . دوزله، بلور

استاد فقید علیرضا حسین خنی در حال نواختن ساز تال

استاد فقید همت علی سالم در حال نواختن ساز تال ۴ سیم

استاد فقید شامیرزا مرادی(مروارید اقیانوس ها) در حال نواختن ساز سرنا

۲-مقام.های شادی (عروسی)رقص: سنگین سما، دوپا، سه پا، شانه شکی، اشکاری. چو بازی. سوارونه نوع ساز: سرنا، دهل، تنبک و کمانچه رقص و آواز: بینا بینا، کیودار، کلنجه زرد. هی لُو هی لُو. بزران ۳-مقام.های سوگواری - نوع ساز: دهل، سرناپاکتلی چمری سحری شیونی یاری (یاره هو) ۴-مقام.های عاشقانه و دلتنگی - نوع ساز: کمانچه، تنبکقدم خیر کشکله شیرازی (دو گونه: گرمسیری و خرم آبادی) علیسونه تاریخچه و انواع موسیقی در لرستان

بر اساس کاوش.های باستان شناسی در مناطق لرنشین، تصویری از رقص و پایکوبی بر قطعه.ای سفالی به دست آمده که قدمت موسیقی در این منطقه را به هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح رقم می.زند.همچنین از آثار و شواهد به دست آمده در این مناطق تصاویری از آلات موسیقی دوران مانند شیپور و تنبور بر روی ظروف نقره وجود دارد که حاکی از رواج موسیقی نزد این قوم در عهد ساسانی است. امروزه نیز برخی از نغمه.های باستانی در قالب مقامهای موسیقی قومی باقی مانده.است.

انواع موسیقی در قوم لر

هم اکنون موسیقی لری در قالب ترانه به هفت بخش تقسیم می.شود:
۱-موسیقی و ترانه.های غنایی و عاشقانه: شامل ترانه.ها و آهنگهایی است در وصال یا فراق معشوق مانند ترانه.های هی لو، بینا بینا، کیودار یا نغمه.های شیرین و خسرو، ساری خوانی، میربگی(میرونه) و دهها ترانه دیگر که در مقامهای مختلف موسیقی لری اجرا می.گردد.
۲-موسبقی و ترانه.های حماسه رزمی: این سرودها بیانگر ارزشهای حماسی و رزمی جنگاوران در میان ایل هستند. مانند جنگ لرو، دایه دایه و … یا مقامهای موسیقی بدون کلام که در رزم.گاه و مسابقه به کار رفته.اند، مانند جنگه را، سوارهو، نقاره و ….
۳-موسیقی و ترانه.های سوگواری: این موسیقی بیشتر جنبه آیینی داشته.است و در مواقع سوگواری از روزگار کهن تا کنون کاربرد فراوانی دارد، مانند چمری یا سایر مقامها؛ از جمله، سحری، پاکتلی، شیونی و دهها مقام دیگر.
۴-موسیقی و ترانه.های فصول: موسیقی و ترانه.های ویژه فصول مختلف مانند برزه کوهی، ماله ژیری، کوچ بارو ….
۵-موسیقی و ترانه.های کار: به منظور سهولت و تسریع در کار مردان و زنان ایلاتی، این ترانه.ها - به صورت فردی یا دسته جمعی- خوانده می.شود، مانند ترانه.های گل.درو(برزیگری)، هوله(خرمن کوبی)، مشک زنی، شیردوشی و چوپانی.موسیقی و ترانه.های طنز: این ترانه.ها اغلب به صورت فی البداهه در هجو شخص یا موضوع یا مکانی سروده شده و برخی اوقات نیز با حرکات نمایشی طنز آلود فرد یا افرادی همراه بوده.است: هه.نبات، کاسمسا(کاسه همسایه) و … از این نوع هستند.
۷-سرودهای مذهبی: بر اساس کلام.های یارسان(از سروده.های اهل حق)بوده، جنبه عرفانی و اعتقادی آن بسیار عمیق است. مانند ضامن آهو، سرای خاموشان(شهر بی.صدا)، دوازده کلام یاری و ….
در طول دهد اول انقلاب اسلامی به علت برخوردهای شدید با اجرای موسیقی به ویژه موسیقی قومی، از میزان مشارکت موسیقی در بخش.های مختلف زندگی قومی کاسته شد اما در گذشته که موسیقی شادمانه و غنایی همراه با رقص.های جمعی صورت می.گرفت، در مناطق لر نشین به این صورت اجرا می.شد:
۱-قطار ۲-سنگین سما ۳-هل پرکه یا هل پرکان ۴-دوپا
۵-سه پا ۶-شانه شکی ۷-اوشاری
البته توالی و ترتیب به هنگام اجرای رقص صورت می.گرفت و در صورت دیدن سواران، مقام.های موسیقی رقص قطع می.گردید و به اجرای مقام.های سوارکاری(موسیقی رزمی) می.پرداختند. مثلاً اگر مقام هل پرکه در حال اجرا بود، با دیدن سواران مقام نقاره نواخته می.شد که در ابتدای مقامهای موسیقی سوارکاری است. در مناطق لرنشین توالی و ترتیب موسیقی غنایی بدین گونه.است: ۱-سنگین سما ۲-دوپا ۳-سه پا ۴-شانه شکی؛ گاه ضمن اجرای این مقامها، مقامهای دیگری مانند شیرین و خسرو، سارو خوانی و … نیز اجرا می.شود.
از ترانه.های مشهور قوم لر می.توان به قدم خیر، رنگینه، کش طلا(کفش طلا)، صنم گل، هالو گنم خر و … اشاره نمود. موسیقی و ترانه.های حماسی در قوم لر در دو جهت عمل نموده.اند؛ تشویق ایلات و عشایر به شرکت و حضور در میادین نبرد(مانند ترانه دایه دایه) و حفظ و زنده نگهداشتن یاد برخی از شخصیتهای حماسی قوم لر در دو بخش بی.کلام، مانند مقام.های سحری، نقاره، شاره را، یا با کلام، مانند ترانه.های دایه دایه، جنگ لر وکرمی اجرا می.شود. از هنرمندان قوم لر نجفقلی میرزایی، علیرضا حسین خانی و پیرولی کریمی را می.توان نام برد. جهت آشنایی بیشتر با فرهنگ غنی موسیقایی در قوم لر به شرح ابعادی از موسیقی این قوم می.پردازیم:
الف)موسیقی سوگواری: بیانگر مراحل مختلف عزاداری و سنتهای رایج آن در لرستان است. این موسیقی نیز به صورت بی.کلام(مانند مقام.های سحری، پاکتلی، چمری) و با کلام(مانند مراسم راراپیشکوه، راراشتکوه، راراشیرازی یا دنگ دال در مناطق مختلف بختیاری) اجرا می.شود.به عنوان مثال اشعار متداول در دنگ دال از این دست است:
ترانه لریترجمه فارسیاَسبت و زین و کتلت زیه در مالاسبت به زین و کتل تو جلوی منزلگاه استدشمنو شادی کنان دوسو زنان زالدشمنان شادی می.کنند و دوستان زار می.زنندشمشیرت منه غلاف ترسم خورش زنگشمشیرت در غلاف مانده ترسم زنگ بزندکینه دارم بعد خوت وش وش بکنه جنگچه کسی را دارم که بعد از خودت با آن جنگ کنمدات برو کگو برو همه بران مومادرت موی می.برد خواهرت موی می.برد همه گیسو میبرندهمه برن و کارد زنت و خنجراگر همه با کارد موی برند همسرت با خنجر موی می.برد

ب) موسیقی فصول: بر اساس اعتقاد حکما در قدیم اجرای موسیقی با اوقات شب و روز، ماه.ها و فصول در ارتباط بوده.است و برای هر مقطع از زمان در هر ماه یا فصل، موسیقی و نغمه.های ویژه.ای را توصیه می.کردند. در مناطق لرنشین نیز در گذشته چنین سنتی وجود داشت، از جمله نغمه شادمانه برزه کوهی که به هنگام بهار و بازگشت ایل از قشلاق و جشن بازگشت به سرزمین نواخته می.شد.
ج)موسیقی و ترانه.های کار: شامل ترانه.هایی است که مردان یا زنان به ویژه جوانان در هنگام کار، مانند جمع.آوری هیزم، آب، شیردوشی و برداشت محصول مشک زنی و … می.خوانند؛ به عنوان مثال دختران و زنها هنگام آوردن آب چشمه آوازی را به صورت همسرایی اجرا می.کنند که زنگوله.دار نامیده می.شود. زنان در لرستان هنگام شیردوشی آوایی را زمزمه می.کنند.
د)موسیقی و ترانه.های طنز: این موسیقی و ترانه.های که با اجرای حرکات موزون همراه است، در لرستان توسط عده.ای بنام دلی اجرا می.شد که استعداد فراوانی در ردیف کردن کلمات و اشعار به صورت بداهه داشتند و از این راه ارتزاق می.کردند. بیشتر مردم از ترس هجویات جالب آنان مجبور به دادن مبلغی به آنها بودند.
ه)موسیقی مذهبی: این موسیقی شامل سرودهای یارسان که وزن خاصی دارند و به کلام معروف هستند و در نسخ مختلف به گویش گورانی ولکی لرستانی (نور آباد)ثبت شده.اند می.شود. این کلام.ها در نزد اهل حق بسیار گرامی و محترم شمرده می.شوند و شامل تعالیمی هستند که هر شخص وظیفه دارد در طول حیاط خود از آنها پیروی کند. برجسته ترین سازی که این نغمه.ها را می.نوازد«تنبور»(تمیره)است که در صفحات پیشین ذکر آن آمده.است.

بررسی و تحلیل ضرباهنگ ترانه.ها

موسیقی و ترانه.های قوم لر معمولاً در میزانهای مرسوم۴/۲، ۸/۶، ۸/۷ اجرا می.شوند. همانطور که مشاهده می.شود این وزنها در موسیقی قوم کرد نیز وجود دارند. اما نکته قابل ملاحظه در این میان نحوه اجرای تاکیدها در هر قوم است که باعث تفاوت و ایجاد ویژگی برای هر قوم می.گردد. در تعدادی از ترانه.ها شروع ملودی با سکوت همراه است(وجه مشترک با قوم کرد)، لیکن در اجراها همواره چوبی لری که به زبان چوبی سه پا نامیده می.شود، با چوبی کردی متفاوت است. به این معنا که فرم قطعه مانند چوبی کردی است اما نوازنده تنبک ضربه.ها را به قسمت ثابتی از پوست وارد می.سازد که در طول اجراها تاکیدها به گوش میرسد. در اجرای ریتم۸/۶ نیز این تفاوت نسبت به ریتم سماع در موسیقی کردی مشهود است.

بررسی و تحلیل ملودی ترانه.ها

قوم لر به ویژه در منطقه لرستان نسبت به سایر اقوام بیشترین بهره را از دستگاه ماهور برده.اند. آمیختگی فرهنگی با این دستگاه سبب ایجاد گوشه شیرین خسرو در ماهور شده است؛ چنین گوشه.ای در موسیقی سنتی ایران در دستگاه شور وجود دارد و اجرای این گوشه در دستگاه ماهور، منحصر به قوم لر است. در مناطق بختیاری تشمالها افرادی هستند که به اجرای موسیقی اشتغال دارند. نغمه.های این ناحیه معمولاً در دستگاه شور نواخته می.شود و در قالب اشعار غزل گونه و عاشقانه، گاهی شرح زندگی قوم و ایل و گاه در قالب لالایی.های مادرانه متجلی می.شوند. نغمه.های فراوانی، از جمله علی سونه لری یا شیرین خسرو وجود دارند که دارای ریتم آزاد هستند.
ساز کمانچه به عنوان ساز رسمی قوم لر ایفای نقش می.کند. نحوه نوازندگی و ایجاد ویبراسیونها توسط نوازندگان محلی باعث می.گردد نوعی لهجه خاص مربوط به این قوم در ملودی.ها طنین بیندازد. این لهجه ملودیک ناشی از اجرای زینت.های خاص توسط نوازندگان و تاکید بر فواصلی است که با آنچه مبنای فواصل موسیقی غربی است، تفاوت دارد. همچنین در بسیاری از قسمت.ها شروع از درجه دوم (نت ر) است و در مواردی ایست قطعات نیز بر این درجه استوار است که باعث تفاوتهایی در نحوه بیان با دستگاه ماهور در ردیف می.گردد. ملودی.ها در سه بخش باستانی(شامل کلام.ها)، روستایی(همراه با دوزله و دهل) و شهری(همراه با کمانچه و گاه در کنار سایر سازها) قرار می.گیرند. فواصل موسیقی باستانی با تفاوتهایی اندکی منطبق بر فواصل موسیقی تنبوری در قوم کرد است. از جمله این نغمه.های باستانی می.توان به مقام.های سحری، هوره و چمری اشاره نمود.

ویژگیهای کلی موسیقی لری

۱- بعضی از ترانه.ها در ابتدا با سکوت(ضد ضرب)همراه هستند، این مطلب به عنوان نقطه اشتراک با موسیقی قوم کرد مطرح است.
۲- ترانه.ها مانند سنت رایج در ترانه.های محلی سایر نواحی، از دو جمله (فراز و فرود)و گاه از یک جمله تشکیل یافته.اند. و معمولاً بیت واحدی از کلام در هر ترانه وجود دارد که مانند ترجیع بند تکرای می.گردد، عموماً ترانه.ها با انتخاب کلمه.ای از این بیت نامگذاری می.شوند-مشابه این مورد در ترانه.های قوم کرد وجود دارد.
۳- در ترانه.ها همواره از کلماتی مانند هه، خدا، اری، عزیزم و … استفاده می.شود که این کلمات در پیوند و تطبیق هجاهای شعر و موسیقی ایفای نقش می.کنند.
۴- معمولاً در پایان هر ترانه نوازندگان قطعه.ای ضربی با ریتم ۴/۲ می.نوازند-این مورد نیز در موسیقی قوم کرد وجود دارد.
۵- از اشعار هجایی و بیت.های تکراری در ترانها (نسبت به قوم کرد)کمتر استفاده می.گرد به ویژه در ترانه.هایی که برای مردم لر شناخته شده هستند.
۶- در اجرای موسیقی نوعی لهجه خاص (لری)توسط نوازندگان کمانچه القا می.شود که تاکیدی بر هویت ملودیک موسیقی در این قوم می.باشد.
۷- قسمت اعظم ترانه.های قوم لر(به ویژه در منطقه لرستان) در دستگاه ماهور ساخته شده.اند این ساخته.ها با حسن سلحشوری و روحیه حماسی مردمان این منطق منطبق است.
۸- هر اندازه موسیقی منطقه لرستان به موسیقی کردی نزدیک است به همان نسبت موسیقی مناطق بختیاری با موسیقی نواحی فارس و جنوبی ایران سنخیت دارد.

سازهای رایج

تنبور، سرنا، دوزله، کمانچه لری، تنبک، دهل و سازهای سنتی مرسوم از جمله سازهایی هستند که در موسیقی قوم لر مورد استفاده قرار می.گیرند. در این میان کمانچه تنها سازی است که با ساز سایر اقوام تفاوت اساسی دارد.
کمانچه لری(تال): سازی است که به کمانچه متداول در موسیقی سنتی شباهت.های فراوانی دارد اما دو ویژگی آن را از کمانچه سنتی مجزا می.سازد. اولین ویژگی مربوط به کاسیه این ساز است که برخلاف کمانچه سنتی بسته و یک تکه نیست بلکه انتهای آن باز، شکلش تا حدودی مخروطی و درون کاسه و زیر پوست قابل مشاهده می.باشد. به همین دلیل آن را کمانچه پشت باز نیز می.گویند.
دومین ویژگی در حفظ سنت کهن تعداد سیم.ها در این ساز است. از دوران باستان تا عهد قاجار کمانچه دارای سه سیم بود، لیکن پس از ورود ویولن به ایران کمانچه نوازان به تقلید سیم چهارمی بر کمانچه افزودند.
کمانچه موسیقی سنتی امروزه دارای چهار سیم می باشد. شایان ذکر است که در موسیقی قوم کرد از این کمانچه استفاده نمی.شود و با وجود وجوه اشتراک میان ا ین دو موسیقی کمانچه پشت باز فقط به عنوان ساز انحصاری قوم لر مطرح است.

ترانه. دایه دایه

ترانه لریترجمه فارسیزین و برگم بونیت واو مادیونمزین و برگم را به مادیانم ببندیدخورم بوریتو سی هالوونمخبر مرا برای دایی.های منببریددایه دایه وقت جنگهای مادر ای مادر هنگام جنگ استقطار که بالا سرم پورش زشنگقطار بالای سرم پر از فشنگچیو طلا برق می.زنه لقام اسبشلگام اسبش مانند طلا برق می.زندکرسیول اسپی بکش خینم حرومتپسر سبیل سفید(رضاخان)مرا بکش و خونم حرامت بادتا قیامت می.مونه.ای ننگ به نومتتا قیامت این ننگ به نامت باقی خواهد ماندبرارونم خیلیین هزار هزارنبرادرانم خیلی هستند هزارهزار (هزاران نفر)سی تقاص خینه مه سرور میارنبرای تقاص خون من شادی می کنند

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 233]