توپولوف 95 (Tu-95)

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: توپولوف 95

موفقترین بمبافکن شوروی سابق و البته نیروی هوایی روسیه، بمبافکن توپولوف 95 (Tu-95) است که طولانیترین مدت حضور در خدمت را دارد. این بمبافکن استراتژیک نیروی هوایی شوروی سابق، دارای قابلیت حمل و پرتاب موشکهای اتمی نیز میباشد. در واقع این بمبافکن به منظور اعاده حیثیت صنایع هوایی شوروی در مقابل غرب طراحی و ساخته شد. در آن زمان امریکایی ها بی-52 (B-52) را در اختیار داشتند و روسها نیز توپولوفهای 4 (Tu-4) و البته 16 (Tu-16) را در اختیار داشتند. توپولوف 95 توسط سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو)، خرس یا تایپ 40 (Type-40) نامیده شد. نکته اینجاست که این بمبافکن هنوز در حال ارائهی خدمت است و انتظار میرود تا سال 2040 در خدمت باقی بماند!!!!!!!!!!!
توپولوف 95 یا همان Tu-95، از چهار پیشران توربوپراپ مدل "ان کی 12" (NK-12) که محصول شرکت کوزینتسف است استفاده میکند. جالب است که اکنون توپولوف 95 (Tu-95) سریعترین هواپیمای توربوپراپ در حال خدمت در جهان است . توربوپراپ به پیشرانی گفته میشود که ملخ را با نیروی جت میگرداند. زاویه بالهای این خرس پرنده 35 درجه است . این دو بال بسیار بزرگ، چهار پیشران توربوپراپNK-12 را حمل مینمایند. فلپهای فاولر بزرگ و شهپرهای معمولی نیز وظیفهی سطوح افزایش برا و سطوح کنترلی را بر عهده دارند. ضخامت زیاد بالها و مساحتشان امکان حمل مقادیر زیادی سوخت را در این بالها فراهم میکند. بالهای فرو افتادهی توپولف 95 (Tu-95) در هنگام پرواز به دلیل نیروی برا کاملاً در یک خط راست قرار می گیرند. این فروافتادگی بیشتر به خاطر وزن سوخت مخازن درون بال است.

ریشه ساخت بمبافکن توپولوف 95 (Tu-95) بازمیگردد به سال 1945 میلادی در جنگ جهانی دوم، همان زمانی که بمبافکنهای بی-29 (B-29) نیروی هوایی آمریکا به دفعات توسط پدافند هوایی ژاپنیها به شدت آسیب دیده و در راه بازگشت مجبور به فرود در خاک شوروی میشدند. اگر چه خدمهی این هواپیماها به سرعت به آمریکا یا به نزدیکترین پایگاههای تحت فرمان کشورشان تحویل داده میشدند، اما بی-29 ها (B-29) هیچگاه با خاک سیبری وداع نکردند. در واقع این فرصت بسیار مناسبی برای روسهایی بود که پیشتر به دنبال خرید این بمبافکن از آمریکا بودند، اما آمریکا از فروش آنها به شوروی خودداری کرده بود. با ورود اولین بمبافکنهای آمریکایی به شوروی، بهزودی مهندسانی از شرکتهای مشهور هواپیماسازی شوروی مثل توپولف سررسیده و مشغول بررسی این هواپیماها شدند. بمب افکنهای بختبرگشتهی آمریکایی از بزرگترین قطعه تا کوچکترین قطعه از هم باز شده و مورد بررسی مهندسان روس قرار گرفتند.

تصويري از بمب افكن امريكايي B-29

در میانهی دههی 1940 میلادی، شوروی در بدترین شرایط برای توسعهی بمبافکنهایی نظیر بمبافکنهای آمریکایی به سر میبرد و ساخت چنین بمبافکنهایی به طور کاملاً مستقل امکانپذیر نبود. در این زمان شوروی سخت نیازمند یک بمبافکن استراتژیک برای عرض اندام از نظر قدرت بمباران هستهای در جهان بود. با همهی این مسائل، سرانجام نخستین بمبافکن سنگینوزن شوری با نام Tu-4 (توپولوف 4) ساخت شرکت توپولف به تولید رسید و نخستین پرواز خود را در سال 1947 به انجام رساند. این نخستین بار بود که روسها دست به تقلید از یک محصول آمریکایی زندند، با این توصف که پیکره، پیشرانها، سامانهی کنترل آتش و بخشهای دیگر از روی نمونهی آمریکایی، یعنی همان بی-29 (B-29) کپی شدند. تنها تفاوت B-29 و Tu-4 که گاه آن را به شوخی B-29 روسی میخواندند، نصب توپهای روسی بر روی این هواپیما بود. ساخت چنین بمبافکنی حتا با وجود اینکه نمونهای کاملاً تقلیدی بود قدرت بمباران هستهای قابل توجهی، حداقل مشابه آن چه آمریکا در ژاپن به نمایش گذاشت، به شوروی میداد، اما با طراحی و ساخت بمبافکنهای آمریکایی بی-36 (B-36)، بی-47 (B-47) و بی-52 (B-52) بر همگان آشکار شد که زمان بمباران هستهای با بمب افکنهای استراتژیک دارای پیشرانهای پیستونی نظیر B-29 به سر آمده است. در چنین وضعی بود که در سال 1949، دفتر طراحی توپولوف به رهبری طراح نامدار هواپیما در جهان، پیشتاز طراحان روسیه، شورشی 10 سال زندان کشیدهی صنعت هوایی شوروی، آقای آندری نیکولایویچ توپولوف (1888-1972)، نخستین بمبافکن قارهپیمای اتحاد جماهیر شوروی را طراحی کرد. این هواپیما یک گونه از Tu-4 با اندازهی بزرگتر بود که Tu-85 نام داشت و طبیعی بود که شباهت زیادی به B-29 آمریکا داشت. چنان که گفته شد توپولوف 10 سال در زندان به سر برد و پس از آزادی، هواپیمای Tu-85 را بر اساس درخواست نیروی هوایی شوروی برای یک بمبافکن استراتژیک قارهپیما طراحی کرد . او دوست نزدیک سیاستمدار مطرح شوروی، نیکیتا سرگیویچ خروشچف، بود که چهار سال بعد به نخستوزیری شوروی رسید. خروشچف برای اعادهی حیثیت از توپولوف از طرح او برای Tu-85 در مقابل سایر رقبا دفاع کرد و سرانجام نیز این طرح پذبرفته شد. اما در بررسیهای به عمل آمده مشخص شد که Tu-85 در مقابل هواپیماهای رهگیر آمریکا از تواناییهایی کافی برخوردار نیست.

در سال 1950 درخواست جدیدی برای طراحی یک بمبافکن استراتژیک قارهپیما به دو دفتر طراحی "توپولوف" و "مایاسیشچف" فرستاده شد، با این توضیح که بمبافکن مورد نظر باید بدون سوختگیری دوباره قادر به پرواز در برد 8 هزار کیلومتری باشد تا هدفهای کلیدی در آمریکا را به اندازهی کافی تهدید کند. یکی از انتظارات دیگر از این پرنده این بود که بتواند دستکم 11 تُن مهمات را تا فراز هدف حمل کند. با وضع چنین شرایطی از سوی مسئولان شوروی، بزرگترین مشکل توپولوف پیشران این هواپیما بود، چرا که بمبافکنهای پیستونی Tu-4 نشان داده بودند که پیشرانهای پیستونی برای ایفای این نقش به کار نمیآیند. از سوی دیگر، پیشرانهای جت بهکار رفته در چهار فروند بمبافکن قارهپیمای T-4 ساخت شرکت سوخوی روسیه که طرحشان به خاطر هزینهی زیاد و مشکلات فنی لغو شده بود تشنهی سوخت بودند و با مصرف زیادی که داشتند نمیتوانستند از عهدهی این برد 8 هزار کیلومتری برآیند. اما پیشرانهای توربوپراپ میتوانستند نیرویی بیش از نیروی پیشرانهای پیستونی و بردی فراتر از برد پیشرانهای جت را به همرا سرعتی میان سرعت آن دو پیشران فرآهم آورند. از این رو، دفتر طراحی توپولوف به رهبری بنایانگذار خود، آقای توپولوف، پیشران توربوپراپ را برای هواپیمای خود برگزید. اما دفتر طراحی "مایاسیشچوف" با الهام گرفتن از شرکت بویینگ آمریکا پیشران جت را برای هواپیمایش در نظر گرفت. شرکت بویینگ اندکی زمانی پیشتر، در بمبافکنهای B-52 از پیشران جت J57 ساخت "پرت اند ویتنی" استفاده کرده بود.
سرانجام، طرح دفتر طراحی توپولوف برگزیده شد و دولت شوروی آن را در 11 جولای 1951 رسماً تصویب کرد. این طرح شامل یک جفت پیشران توربوپراپ 2VT-2F ساخت شرکت کوزنتسوف بود که هر کدام دارای ملخ هشت پرهی پادگرد (contra-rotating) بودند. این گونه ملخهای پادگرد با گردش همتعداد پرهها در سوی مخالف یکدیگر اثر نیروی پیچشی را خنثا میکنند. با کمک این ملخهای پادگرد، هر یک از دو پیشران هواپیمای نیرویی در حد 14800 اسب ایجاد میکرد. به رغم وجود پیشرانهای دارای طراحی پیشرفته، این هواپیما پیکرهای متعارف داشت. این پیکره نمایانگر یک هواپیمای یکبالهی زِبَربال صلیبی بود که بالهای پسگرای آن با زاویهی 35 درجه، گرایش به پس داشتند. این زاویهی پسگرایی با اطمینان خبر از گذر تیرک اصلی بال به درون پیکره تا جلوی محفظهی بمب میداد. در ارابهی فرود سهچرخهی جمعشدنی این هواپیما همهی بخشهای پایهی چرخها به سمت عقب جمع میشدند و بخشهای اصلی چرخها در درون پوشش گسترش یافتهی درونی پیشرانها جای میگرفتند. نخستین پیشنمونهی این بمبافکن با نام Tu-95/1 و پیشرانهای 2TV-2F در 11 نوامبر 1952 به خلبانی الکسی پِرِلِت به پرواز درآمد اما دچار نقص در جعبهدندهی ملخ شد وسانحه دید. اما دومین پیشنمونه با چهار پیشران توربوپراپ NK-12 شرکت کزنتسوف که آنها نیز هر کدام 14800 اسب قدرت داشتند پرواز کرد. این پیشنمونه Tu-95/2 نام داشت و اطمینانپذیری بیشتری نسبت به Tu-95/1 که دو پیشران داشت از خود نشان داد. این هواپیما پس از پشت سر نهادن موفقیتآمیز مرحلهی آزمونهای پروازی، وارد مرحلهی تولید شد و بدین ترتیب، تولید انبوه بمبافکن قارهپیمای Tu-95 (توپولوف 95) در ماه جنیوئری سال 1956 آغاز شد.

طراحی خاص برای پیشرانش TU-95، یعنی بهره بردن از پیشرانهای توربوپراپ برای گرداندن ملخهایی که پرههایشان در سوی مخالف همدیگر میگردیدند موجب افزایش کارایی و همچنین کاهش قابل ملاحظهی مصرف سوخت و در نتیجه افزایش برد این هواپیما به مقدار زیاد میشد. به لطف این این طراحی بود که Tu-95 میتوانست با سرعت نزدیک به 0.9 ماخ یعنی چیزی در حدود 950 کیلومتر بر ساعت کروز کند که در آن زمان حتی جنگندههای آمریکایی هم به زحمت به چنین سرعت هایی میرسیدند . در کنار این همه امتیاز برای طراحی خاص سامانهی پیشرانشTu-95 ، یک نقص بسیار بزرگ نیز در پیشرانها وجود دارد: تولید صدای وحشتناک حتی در دورهای بسیار پایین، مثلاً 750 دور بر دقیقه. سر و صدای این پیشرانها به قدری زیاد بود که حتی خلبانهای جنگندههای آمریکایی که این بمب افکنها را اسکورت میکردند نیز از ادامهی تعقیب این بمبافکنها امتناع میورزیدند، این در حالی بود که این خلبانان در کابینهای تحت فشار و ماسکهای ضدصدا قرار داشتند.

بمبافکن قارهپیمای Tu-95 برای زمان درازی در آمریکا و سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) با نام Tu-20 شناخته میشد، در حالی که Tu-20 نامی بود که نیروی هوایی شوروی به این پرنده داده بود، اما تا هنگام ورود این بمبافکن به یگانهای نیروی هوایی شوروی بیشتر از نام داخلی شرکت توپولوف، یعنی TU-95، در آن نیرو استفاده میشد. به هر حال از آنجا که عنوان TU-20 در بسیاری از مدارک بدست آمده از سوی مأموران اطلاعاتی آمریکا به کار رفته بود، این نام همچون گذشته در بیرون از شوروی به کار رفت.
در ابتدا، وزارت دفاع آمریکا این بمبافکن استراتژیک را جدی نگرفت، زیرا برآوردها نشان میداد که بیشینهی سرعت این هواپیما 644 کیلومتر بر ساعت است و 12500 کیلومتر است. اما این رقمها بارها و بارها افزایش یافتند. بمبافکن Tu-95 به مانند همتای آمریکاییاش، B-52، به فعالیت خود در نیروی هوایی ادامه داده است در حالی که بمبافکنهای مشابه آمده اند و رفتهاند. یکی از دلایل این عمر دراز، آن است که Tu-95 نیز به مانند B-52 قابلیت سازگاری با مأموریتهای مختلف را دارد. از آن جا که Tu-95 در اصل برای رها کردن جنگافزارهای سقوط آزاد در نظر گرفته شده بود، این بمبافکن بعدها برای سازگاری با گستره وسیعی از مأموریتهای مختلف دیگر، اصلاح شد. مثلاً هواپیمای گشت دریایی Tu-142 بر اساس همین هواپیما توسعه یافت، حتا هواپیمای مسافربری Tu-114 نیز بر پایهی این هواپیما توسعه یافت و هواپیمای پیشاخطار Tu-426 نیز از روی Tu-114 توسعه داده شد. البته باید به این مأموریتها شلیک موشک کروز را نیز اضافه کرد. اما چه در زمان جنگ سرد و چه بعد از آن سودمندی و تواناییهای خاص این پرنده تحتالشاع مسائل سیاسی قرار گرفت، زیرا از دیدگاه بسیاری این بمبافکن فقط یک نماد سیاسی برای رقابتهای رایج شرق و غرب بود.

در واقع یک گونه از بمبافکن Tu-95 با نام Tu-95RT نماد اصلی دوران جنگ سرد بود، زیرا دارای توانایی اجرای مأموریتهای حیاتی گشت و شناسایی دریایی بود. بمبافکن Tu-95RT میتوانست مأموریت شناسایی واحدهای زیر سطحی دریایی، شناورها و هواپیماها را اجرا کند. این هواپیما با توجه به یک برآمدگی که برروی دماغه داشت به راحتی قابل شناسایی بود. در این برآمدگی زیر دماغه، آنتن رادار جستجوگر تعبیه شده بود که برای جستجوی اهداف دریایی به کار گرفته میشد. نیروی دریایی آمریکا بالاترین اولویت رهگیری این هواپیما را برای هواپیماهای خود درنظر گرفته بود. در صورتی که این هواپیما به 200 مایلی ناوهای هواپیمابر آمریکایی نزدیک میشد، رهگیرهای آمریکایی، به ویژه در آینده اف-14های آمریکایی این هواپیما را رهگیری، و تا خروج از منطقه اسکورت میکردند. در یکی از این موارد اف-14ها در فاصلهی هزار مایلی یک فروند Tu-95RTرا رهگیری کردند. در دوران اوج جنگ سرد بهصورت هفتگی دو فروند Tu-95RT از کولا پنینسولا به کوبا پرواز، و در مسیر پرواز خود از ساحل شرقی آمریکا عبور میکردند که البته در طول مسیر با اسکورت همراه بودند. این هواپیما بمب مشهور هیدروژنی روسیه موسوم به تزار را پرتاب کرد. معمولاً جنگندههای غربی برای رهگیری این هواپیما در زمان جنگ سرد در زمانی که این هواپیما وارد حریم هوایی ناتو میشد، فرستاده میشدند و البته هنوز این نقش را ایفا میکنند که اغلب نیز ابن برخوردها از فاصلهایی بسیار نزدیک صورت میگیرد. خلبانان جنگندهها اغلب گزارش میکردند که این هواپیما قادر است در فاصلههای کوتاه ناگهان برای مسافتی از تیررسشان خارج شود که البته با توجه به ابعاد و موتورهای توربوپراپ این یک ویژگی قابل توجه به شمار میرود. همچنین داستانهای زیادی از خلبانان جنگندهها در مورد تواناییهایی خلبانان روس در جاگذاشتن اسکورتهای غربی روایت میشد. خلبانان روس با منحرف شدنهای ناگهانی و کاستن سرعت این مانورها را اجرا میکردند. در سال 1980 یک فروند اف-16 نیروی هوایی نروژ با یک فروند Tu-95 برخورد کرد که این تصادم در خارج از حریم هوایی نروژ رخ داد. ظاهراً این اف-16 از کنار کاملاً به توپولوف نزدیک شد و در نتیجه شهپر هواپیما آسیب دید، ولی هر دو هواپیما به خوبی به زمین نشستند. در اواخر 1990 توپولوفهای روسی معمولاً در آرایشهای دوتایی از مسیر ایسلند و گریلند از طریق شمال اتلانتیک ، آلاسکا و دریای برینگ در یک فاصلهی قابل توجه پرواز میکردند. در ژوئن 1999 یک فروند Tu-95 به همراه دو فروند Tu-160 بعد از رهگیری شدن توسط جنگندههای آمریکایی در این مسیر بازگردانده شدند و البته در سپتامبر نیز حادثهی مشابهی برای Tu-95ها رخ داد که بدون هیچ گونه برخورد یا تماس جدی بعد از رهگیری مجبور به بازگشت شدند. این رخدادها گاه و بیگاه در پرواز خرسهای روسی اتفاق میافتند همچنان ادامه دارد.

هماکنون نیروی هوایی روسیه از مدل Tu-95MS که در سالهای دهههای 1980 و 1990 ساخته شدهاند استفاده میکند. در سال 2007 رئیس جمهور روسیه، پوتین، اعلام کرد که فعالیت توپولوفهای 95 گشتی این کشور بعد از 15 سال توقف از سر گرفته خواهد شد. یکی از ویژگیهای این هواپیما استفاده از دو توپ 23 میلمتری در دم است. این هواپیما در هر پرواز از 7 خدمه استفاده میکند. طول هواپیما در حدود 50 متر است و طول بالها در حدود 51 متر. ارتفاع هواپیما از زمین در حدود 12 متر است. وزن خالی در حدود 91 تن و وزن پر هواپیما در حدود 171 تن میباشد. حداکثر وزن در هنگام برخاستن در حدود 188 تن است . علاوه بر دو توپ 23 میلیمتری، این هواپیما میتواند در حدود 11 تن موشک از انواع مختلف شامل موشکهای هوابهزمین KH-55 و موشکهای Kh-20، Kh-22، Kh-26 را حمل نماید.