حكايت. ورود فلسفه.ي. جديد به. ايران.

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: حكايت. ورود فلسفه.ي. جديد به. ايران. (روايت. دكتر داوري. اردكاني.)
-1- مي.دانيم. كه. اولين. كتاب. مهّم. فلسفه.ي. جديد كه. به. فارسي. ترجمه. شد كتاب. «تقرير در باب. روش....» اثر دكارت. بود و اين. كار به. اشاره. يا سفارش. كنت. دوگوبينو صورت. گرفت.. گوبينو نه. فقط. به. نقل. فلسفه.ي. اروپايي. به. ايران. علاقه. نشان. داد بلكه. ملاصدرا و استادان. معاصر فلسفه.ي. اسلامي. را در كتاب. «اديان. و فلسفه. در آسياي. ميانه.» به. اروپاييان. و مخصوصاً به. فرانسويان. معرفي. كرد. ظاهراً نه. خوانندگان. فرانسوي. گوبينو چندان. رغبتي. پيدا كردند كه. ببينند ملاصدرا كيست. و فلسفه.ي. او چيست. و نه. ايرانيان. زمان. او به. فلسفه.ي. اروپايي. توجه. نشان. دادند. گوبينو حكايت. كرده. است. كه.:
جلساتي. كه. پنج. فصل. شاهكار دكارت. را به. پاره.اي. از دانشمندان. متفكر ايراني. ارائه. دادم. هرگز فراموش. نخواهم. كرد. اين. فصول. پنج.گانه. در آنها تأثيرات. فوق.العاده. كرد و البته. اين. تأثيرات. بي.نتيجه. نخواهد ماند... (1)
در همين. كتاب. گوبينو از دانشمندان. يهودي. ايراني. ياد مي.كند كه. نزد او مي.رفتند و درباره.ي. فيلسوفاني. مثل. اسپينوزا و هگل. پرسشهايي. مي.كردند. شايد العازار، مترجم. «تقرير» دكارت. هم. يكي. از آنان. باشد. بعيد به. نظر مي.آيد كه. استادان. فلسفه.ي. اسلامي. و كساني. كه. گوبينو از ايشان. به. عنوان. فلسفه.ي. ايران. نام. مي.برد به. مجلس. درس. وزير مختار فرانسه. مي.رفته.اند. اينكه. بدانيم. چه. كساني. در آن. مجلس. حاضر مي.شده.اند چندان. اهميت. ندارد؛ مهم. اين. است. كه. فلسفه.ي. اروپايي. تأثير مستقيم. در آراي. اهل. فلسفه.ي. ايران. نداشته. است.. ولي. اگر مي.خواستيم. با اروپا رابطه. داشته. باشيم. نمي.توانستيم. از فلسفه.ي. اروپايي. بي.خبر بمانيم.. سيدجمال.الدين. اسدآبادي. و شاگردان. او كم. و بيش. دريافته. بودند كه. تا فلسفه. نباشد علم. جديد هم. ريشه. نمي.كند و استوار نمي.شود. سيدجمال.الدين. اسدآبادي. به. صراحت. اين. معني. را به. زبان. آورده. و شاهد آورده. است. كه. عثماني. شصت. سال. از روش. و برنامه.ي. آموزشي. غرب. پيروي. كرده. است. بدون. اينكه. نتيجه.اي. عايدش. شود.
البته. كنت. دوگوبينو هم. در جايي. كه. به. مدرسه.ي. دارالفنون. اشاره. مي.كند معلمين. آنجا را اروپاييان. بي.سوادي. مي.داند كه. هنرشان. ساختن. بازيچه.هاي. فن. براي. كسب. درآمده. است.. به. نظر گوبينو مهارتهاي. فني. اينان. به. درد ايرانيان. نمي.خورد و آن. مهارتها در ايران. جايي. نمي.تواند پيدا كند. با توجه. به. علاقه.اي. كه. گوبينو به. نشر فلسفه.ي. اروپايي. در ايران. داشته. است. از فحواي. سخن. او مي.توان. استنباط. كرد كه. به. صرف. باز كردن. مدرسه.ي. فني. راه. صنعتي.شدن. پيموده. نمي.شود. البته.

>

گوبينو با اينكه. ايرانيان. را در قياس. با تركها باهوش. و صاحب. درك. مي.دانست. معتقد بود كه. اگر ايراني. علاوه. بر آموختن. علوم. اروپايي. در اروپا هم. تربيت. شده. باشد، چون. به. كشور خود برگردد آنچه. را كه. آموخته. و فراگرفته. است. از اصل. رنگ. ايراني. مي.دهد و به. چيز ديگر مبدل. مي.كند. او هيچ. مورد و مثالي. ذكر نمي.كند و صرفاً از يك. شخص. كه. پرورده.ي. فرانسه. است. در كتاب. خود نام. مي.برد و وصفي. مختصر از او مي.كند. اين. شخص. حسينقلي. آقا نام. داشته. كه. در مدرسه.ي. نظامي. سن.سير درس. نظام. آموخته. و مدتي. در ارتش. فرانسه. خدمت. كرده. و سپس. به. ايران. آمده. و همواره. به. رسوم. سربازي. كه. در فرانسه. آموخته. و ملتزم. شده. وفادار مانده. است.. گوبينو از حسينقلي. آقا كه. زبان. فرانسه. را خوب. مي.دانسته. است. با لحن. ستايش. ياد مي.كند، اما براي. اينكه. نگويند او با وصف. حسينقلي. آقا حكم. خود درباره.ي. ايرانيان. درس. خوانده. و پرورش. يافته. در اروپا را نقض. كرده. است. هيچ. كوشش. نكرده. و حتي. حسينقلي. آقا را يك. استثنا ندانسته. است.. گوبينو براي. اينكه. نشان. دهد ايرانيان. درك. درستي. از اروپا و فكر اروپايي. ندارند حكايت. مي.كند كه. آنان. نام. بعضي. فيلسوفان. اروپايي. و مثلاً ولتر را مي.دانسته.اند، اما چون. چيزها را كج. و معوج. مي.شناخته.اند ولتر معروف. در ايران. مردي. ميخواره. و بزن.بهادر و مردم.آزار است.. گوبينو گفته. است. كه. اين. روايتها از طريق. روسيه. به. ايران. آمده. است..
صرف.نظر از اين. قصه.ها، كساني. نيز در ايران. علاقه. داشته.اند كه. ولتر را بشناسند و مردي. به. نام. غلامحسين. خازن. به. محمدحسن.خان. اعتمادالسلطنه. سفارش. كرده. است. كه. كتابي. در معرفي. ولتر بنويسد و هم.اكنون. دو رساله.ي. خطي. از محمدحسن.خان. درباره.ي. ولتر يكي. به. نام. «غصن. مثمر در ترجمه.ي. ولتر» و ديگر رساله.ي. « البريه. في. تعرفه. الولتريه. » موجود است.. اين. رسالات. در سال. 1304 ه.ق. نوشته. شده. است.. در حقيقت. مطالبي. كه. گوبينو درباره.ي. ايران. و ايرانيان. مي.گفته. بيشتر حدس. و گمان. بوده. و در اين. حدس. و ظنها بدبيني. اروپايي. نسبت. به. غيرغربي. و مخصوصاً آسيايي. نيز دخالت. داشته. است.. مع.هذا در تاريخ. آشنايي. ايرانيان. با فلسفه.ي. جديد از گوبينو نمي.توان. ياد نكرد. او به. العازار يهودي. همداني. سفارش. و مساعدت. كرده. است. كه. كتاب. «تقرير» دكارت. را ترجمه. كند. شايد سيدجمال.الدين. و دوستان. و نزديكان. فكري. او كم. و بيش. با نظر گوبينو موافق. بودند كه. بار ديگر كتاب. دكارت. را ترجمه. كردند. افضل.الملك. كرماني. كه. «ديسكور» دكارت. را ترجمه. كرد در مقدمه.ي. ترجمه.ي. خود تمثيل. معروف. فيلسوف. فرانسوي. را نقل. كرد كه. در آن. ريشه.ي. درخت. دانش. را مابعدالطبيعه. به. معني. فلسفه. دانسته. بود.
از جمله. كساني. كه. در ايران. فارغ. از ايدئولوژي. به. فلسفه. علاقه. پيدا كرده. و به. اهميت. و ضرورت. آن. كم. و بيش. وقوف. يافته. بودند بديع.الملك. ميرزا ست.. او هم. به. فلسفه.ي. اسلامي. علاقه. داشته. و ظاهراً نزد مرحوم. ملاعلي. زنوزي. و ملاعلي. اكبر اردكاني. ، اگر نه. به. طور رسمي. و مرتب.، تلمّذ مي.كرده. و علاوه. بر اينكه. كتاب. «مشاعر» صدرا به. درخواست. او به. فارسي. ترجمه. شده. است.، دو استاد مزبور دو رساله. نيز در پاسخ. به. سؤالهاي. او نوشته.اند. در همين. دو رساله. است. كه. او به. آراي. اسپينوزا و لايب.نيتس. و كانت. اشاره.اي. مي.كند و نظر استادان. را درباره.ي. آنها مي.پرسد و آنها جوابي. مي.دهند كه. گرچه. حدّت. ذهن. و قوت. فهمشان. را مي.رساند، در عين. حال. حاكي. از عزلت. تاريخي. استادان. فلسفه.ي. اسلامي. است..

در همين. دو رساله. است. كه. او به. آراي. اسپينوزا و لايب.نيتس. و كانت. اشاره.اي. مي.كند و نظر استادان. را درباره.ي. آنها مي.پرسد و آنها جوابي. مي.دهند كه. گرچه. حدّت. ذهن. و قوت. فهمشان. را مي.رساند، در عين. حال. حاكي. از عزلت. تاريخي. استادان. فلسفه.ي. اسلامي. است..
هر دو استاد اين. است. كه. اين. فيلسوفان. فرنگ. حرف. تازه.اي. ندارند و مطالب. متكلمان. (مسلمان.) را تكرار كرده.اند. شايد زنوزي. و ملاعلي. اكبر اردكاني. بيش. از آنچه. در سؤال. بديع.الملك. ميرزا آمده. است. از فلسفه.ي. فرنگ. اطلاع. داشته.اند، اما به. فرض. اينكه. چنين. باشد به. نظر نمي.رسد كه. اين. اطلاع. و آشنايي. به. طرح. مسئله.ي. تازه.اي. در فلسفه. مؤدي. شده. باشد. ولي. علاقه.ي. شخص. بديع.الملك. ميرزا ظاهراً از حدّ تفنن. بيرون. بوده. است.. او در نامه.اي. كه. به. محمد رحيم. (برادر حاج. محمدحسين. امين. الضرب.) كه. ظاهراً در پاريس. بوده. است. مي.نويسد، مشخصات. كتابي. را مي.نويسد و تقاضا مي.كند كه. آن. كتاب. را براي. او تهيه. كنند. در نامه.ي. بديع.الملك. ميرزا چيز ديگري. جز وصف. كتاب. و مشكلات. احتمالي. «تحصيل.» آن. نيست.. نام. كتاب. «بي.نهايت. و كميت.» است. و آن. را شخصي. به. نام. Evellin نوشته. است.: «به. فارسي. تفصيل. آن. كتاب. اين. است. كه. كتابي. در مسئله.ي. لايتناهي. يعني. بي. نهايتي. موسيو اولن. نام. به. فرانسه. در پاريس. چاپ. نموده.. در يكي. دو سال. قبل.. و در كاتالوگ. يعني. فهرست. كتابهايي. كه. نزد ژرمر باير كتاب. فروش.... در صفحه. 24 در سطر 30 نوشته. ملاحظه. خواهيد نمود...»
در توضيحات. بعدي. معلوم. مي.شود كه. نويسنده.ي. نامه. قبلاً درباره.ي. كتاب. تحقيق. كرده. و مي.دانسته. است. كه. كتاب. كمياب. است. و مشتري. بايد در كتاب. فروشيها دنبال. آن. بگردد. حتي. راجع. به. قيمت. آن. هم. توضيح. مي.دهد و مي.نويسد اگر ده. فرانك. هم. باشد قابل. ندارد. شايان. توجه. است. كه. يك. شخص. متعين. و صاحب. مقام. تا اين. اندازه. علاقه. به. مطالعه. و اصرار در تهيه.ي. يك. كتاب. داشته. است.. متأسفانه. نامه.ي. مزبور تاريخ. ندارد. ظاهراً در سالهاي. اوايل. قرن. چهاردهم. هجري. و زماني. كه. نويسنده.ي. نامه. هنوز مي.توانسته. است. حاج. محمدحسين. امين.الضرب. را «مقرب. الخاقان.» بخواند نوشته. شده. است..
در همين. حوالي. زماني.، چنان. كه. اشاره. شد، دو رساله. درباره.ي. ولتر نوشته. شده. است. و هر دو به. درخواست. غلامحسين. خازن.. يكي. رساله.اي. است. موسوم. به. «غصن. مثمر در ترجمه.ي. ولتر» و ديگر رساله.ي. « البريه. في. تعرفه. الولتريه. » كه. محمدحسين. خان. اعتمادالدوله. در رمضان. 1304 نوشته. است.. ولي. چنان. كه. قبلاً نيز اشاره. كرديم.، در آن. زمان. بنا به. روايت. گوبينو در ايران. ولتر را مردي. هرزه.گرد و ماجراجو مي.شناخته.اند كه. كاري. جز ميخوارگي. و آزار دادن. مردم. نداشته. است.. گوبينو حدس. مي.زند كه. اين. قبيل. حكايات. و روايات. و جعليات. بايد از روسيه. آمده. باشد. علاقه. به. ولتر و ساختن. تصوير جعلي. و نادرست. از او در شرايط. صد و بيست.، سي. سال. پيش. بيشتر از جهت. سياسي. قابل. تأمل. است.، اما فارغ. از سياست. هم. كتابهايي. نوشته. و ترجمه. شده. است.. يكي. از اين. كتابها ترجمه.ي. بخشي. است. از يك. كتاب. درسي. مفصل.، « دروس. مقدماتي. فلسفه. » كه. براي. امتحان. با كالورآ نوشته. شده. است.. چاپ. پنجم. اين. كتاب. كه. من. توانسته.ام. آن. را در كتابخانه.هاي. خودمان. پيدا كنم. در سال. 1872 چاپ. شده و در حدود 750 صفحه. دارد. كتاب. مشتمل. بر پنج. بخش. (1- روانشناسي. 2- منطق. و متدولوژي. 3- عدل. الهي. 4- اخلاق. 5- تاريخ. فلسفه.) است.. اين. كتاب. را يك. كشيش. به. اسم. ادوارد بارب. نوشته. و مترجم. آن. عبدالغفار نجم.الملك.، معلم. كلّ رياضيات. دارالفنون. است. كه. به. قول. خودش. «بنا بر فرمايش. جناب. جلالت. مآب. آقاي. فجرالدوله.، وزير علوم. و تلگراف. و معادن. و غيره.» به. ترجمه.ي. كتاب. پرداخته. است.. نجم.الملك. كه. ترجمه.ي. بخش. «روح.شناسي.» اين. كتاب. را در محرم. 1308 به. پايان. رسانده. فكر مي.كرده. است. كه. «اين. اولين. نسخه.اي. است. كه. در اين. عهد در فنّ شريف. حكمت. فلسفه. ترجمه. مي.شود.» ظاهراً تا آن. زمان. كتاب. درسي. فلسفه.ي. اروپايي. ترجمه. نشده. بود و شايد ترجمه.ي. نجم.الملك. اولين. ترجمه.ي. رساله.اي. در روانشناسي. به. زبان. فارسي. باشد. البته. علاوه. بر بخش. روانشناسي. (روح.شناسي.) بعضي. صفحات. مقدمه.هاي. كتاب. هم. ترجمه. شده. و در صدر بخش. روانشناسي. قرار گرفته. است..
اينكه. اين. ترجمه. كتاب. درسي. بوده. و خوانندگاني. داشته. است. يا نه. معلوم. ما نيست.. تنها چيزي. كه. راقم. سطور مي.تواند بگويد اين. است. كه. چون. بعضي. اصطلاحات. آن. در كتابهاي. فارسي. روانشناسي. متأخر آمده. است. نمي.توان. گفت. كه. هيچ. اثري. نكرده. و خواننده. نداشته. است.. به. عنوان. مثال. مي.توان. تعبير «تجريد و تعميم.» را ذكر كرد. به. نظر نمي.رسد كه. Abstraction را مرحوم. آقاي. دكتر سياسي. بي.خبر از ترجمه.ي. عبدالغفار نجم.الملك. و صرفاً بر حسب. اتفاق. «تجريد» ترجمه. كرده. باشد زيرا تا آنجا كه. من. مي.دانم.، تجريد در اصطلاح. اهل. فلسفه. هرگز به. معناي. Abstraction به. كار نرفته. است.. من. حتي. بعيد نمي.دانم. كه. آقاي. دكتر سياسي. نوشته.ي. نجم. الملك. را در دارالفنون. ديده. و خوانده. باشد. ولي. ميان. نجم.الملك. و دكتر سياسي. يك. فاصله.ي. نيم. قرني. (پنجاه. و چند ساله.) وجود دارد. در اين. نيم. قرن. تقريباً هيچ. اثر مهمي. كه. قابل. ذكر باشد در فلسفه. و روانشناسي. و علوم. اجتماعي. جديد نوشته. نشده. است.. حتي. جريان. ضعيفي. كه. از صد و پنجاه. سال. پيش. با ترجمه.ي. «تقرير...» دكارت. آغاز شده. بود و در حدود سي. چهل. سال. دوام. داشت. پس. از مشروطيت. كندتر شد و اين. وضع. كم. و بيش. تا سالهاي. دهه.ي. چهل. دوام. داشت.، اما از آن. زمان. اعتناي. به. فلسفه. بيشتر شد و در دوران. پس. از انقلاب. بعضي. كتابهاي. خوب. ترجمه. يا تأليف. شد و درس. و بحث. فلسفه. قدري. رونق. پيدا كرد. ولي. اينكه. ما با فلسفه. چه. سر و كار داريم. و چرا آن. را مي.خوانيم. و چگونه. بايد بخوانيم.، هنوز مسئله.ي. ما نيست.. اگر ندانيم. كه. چرا فلسفه. مي.خوانيم. و چرا بايد بخوانيم. چه. بسا كه. سياست. ما را به. سمت. فلسفه.ها ببرد و از فلسفه. براي. توجيه. ايدئولوژي. استفاده. شود و اين. ظلم. به. فلسفه. است.. آيا شنيده.ايد يا مي.توانيد تصور كنيد كه. آموختن. علمي. عين. ظلم. به. آن. علم. باشد؟ قدماي. ما گفته. بودند كه. آموختن. حكمت. به. نا اهل. ظلم. به. حكمت. است.، ولي. ما نا اهل. نيستيم. بلكه. سياست. وجود ما را تسخير كرده. است.. (2)
==================================================
نقل از وب سايت: کد: http://www.iptra.ir کانون ايرانی پژوهشگران فلسفه و حکمت

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 476]