امامت ؛روش شناختي و چيستي

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: چكيده :

گزارشي اجمالي از پيشينه امامت پژوهي نزد شيعه ، بيان روي آوردهاي متنوع در امامت پژوهي : مانند : روي آورد فقهي ، تحليلي ـ كلامي ، عرفاني ، تفسيري ـ روايي ، تاريخي و ميان رشته اي و پرداختن به اهميت و جايگاه روش شناختي امامت در انديشه ديني ، از مباحث بخش اول ( درآمد روش شناختي بر امامت پژوهي ) است .از مهمترين موضوعات بخش دوم ( چيستي و حقيقت امامت ) مي توان به موارد زير اشاره كرد : گزارش تاريخي تعاريف امامت ، امامت و واژه هاي وابسته ، تمايز امام از غير امام ، تفاوت شيعه و سني در تعريف امامت ، مراتب امامت و نسبت بين نبوت و امامت .

كليد واژگان : كلام ، امام ، امامت ، روش شناختي امامت ، تعريف امامت ،چيستي امامت ، حقيقت امامت ،مراتب امامت ، ولي ، ولايت ، نبي ، نبوت .

درآمد روش شناختي بر امامت پژوهي

مطالعه در حقيقت و حقانيت امامت ، سابقه اي بسيار طولاني در تاريخ انديشه اسلامي دارد . آثار گوناگون ، بويژه رساله هاي مستقل در امامت و مسائل فرعي آن ، نشانگر اهميت مساله ،نزد دانشمندان مسلمان است . علاوه بر شيوه هاي نگارشي گوناگون در آثار مربوط به امامت ، روشهاي متعددي نيز در امامت پژوهي وجود دارد كه در شش روي آورد عمده فقهي ، تحليلي و كلامي ، عرفاني ، تفسيري و روايي ، تاريخي و ميان رشتهاي قابل تقسيم بندي است . در ميان روي آوردهاي ياد شده ، مطالعه درون ديني يا روي آورد تفسيري و روايي ، نقش محوري و موثري دارد . امامت براي دانشمندان شيعه ، خود نقش روش شناسي در باورهاي ديني دارد و فهم توحيد و نبوت ، مبتني بر آن است .

طرح مساله

مورخان انديشه اسلامي بر آنند كه نزاع بر سر جانشيني پيامبر گرامي اسلام (ص) از نخستين مباحث كلامي است كه پس از آن حضرت ، نزد امت وي رواج يافت . مواجهه شيعه با مساله جانشيني پيامبر (ص) ازائه نظريه امامت به عنوان استمرار نبوت بود كه آن را جزو تعاليم و آموزه هاي ديني اسلام مي دانستند . به اين ترتيب ، امامت ، نه صرفا به عنوان نظريه سياسي ، بلكه به عنوان ديدگاه كلامي و يكي از اصول اعتقادي به ميان آمد و مخالفتهاي فراواني را نيز برانگيخت .

موافقان و مخالفان نظريه امامت ، به بحث و تحقيق پرداخته ، مواضع يكديگر را نقد كردند . تاريخ پرماجراي امامت در انديشه ديني نزد مسلمانان ، پربار از پژوهشهاي گرانقدر در سساحت امامت است . اين پژوهشها با روي آوردها و روشهاي مختلفي ارائه شده است . تأمل در هر يك از وري آوردها و بهره جستن از آنها در برنامه مطالعات مسان رشته اي ، مي تواند ابعاد مختلفي از حقيقت امامت را نشان دهد .

پيشينه امامت پژوهي نزد شيعه
دانشمندان شيعه در آثار تفسيري ، شرحهاي نهج البلاغه ، كتابهاي تاريخي و رساله هاي كلامي و عرفاني خود ، به بحث از امامت پرداخته اند . مولف معجم ما كتب عن الرسول و اهل البيت (ع) تعداد 13059 اثر درباره امام و امامت از شيعه را فهرست كرده است .1 آقا بزرگ تهراني ( 1293 ـ 1388 ه.ق) كتاب شناس بزرگ شيعي ، فهرست بالغ بر 120 تك نگاره ( رساله مستقل و مختص ) دانشمندان مسلمان درباره امامت را گزارش كرده است .2 امامت پژوهي ، سابقه اي طولاني دارد و شيعيان كه به فضل و قرآن آگاهي ، شهره بودند . در مواجهه با انحراف امامت به خلافت ، به بحث و نقد و نظردر مساله پرداختند . ابن نديم ، فهرست نگار و كتاب شناس معروف ، علي بن اسماعيل بن ميثم تمار را نخستين كسي مي داند كه در باب امامت ، رساله اي نوشت و نام دو تك نگارنده از وي را به نامهاي “ الامامه ” و “ الاستحقاق ” نيز به ميان مي آورد . وي همچنين هشام بن حكم ، صحابي و شاگرد معروف امام صادق (ع) را نيز از جمله دانشمنداني مي داند كه در امامت ، رساله هاي متعددي نگاشت . ابن نديم ، دو رساله “ الامامه ” و “ امامه المفضول ” را از جمله تاليفات هشام بن حكم دانسته است .3

قبل از گزارش اجمالي از ساير تك نگارنده هاي دانشمندان شيعي در باب امامت ، اين نكته لازم به يادآوري است كه به موازات تاليفات شيعيان در تبيين حقيقت و حقانيت امامت ، مخالفان آنها نيز در مقام رويه نويسي و نقد نظريه امامت برآمدند . گفته اند ابوبكر اصم و هشام قوطي از نخستين كساني بودند كه در اين مقام به بحث پرداختند . يكي از معروفترين رويه نويسيها ، كتابتحفه اثني عشريه است كه در روزگاارن متاخر و به زبان فارسي نوشته شد و مير حامد حسين ، دايره المعارف كم نظير خود ، عقبات الانوار را در پاسخ به آن آفريد .4

سابقه تك نگارندن نويسي درباره امامت نزد دانشمندان شيعي ، به اصحاب ائمه اطهار (ع) بر مي گردد . براي مثال ، ابوجعفر احمد بن حسين بن عمر بن يزيد الصيقل كوفي ، ثقه از اصحاب امام صادق (ع) و امام كاظم (ع) و نيز مولي ابي الصفا خليل بن احمد بصري ( متوفي 160 يا 170 ه.ق) از اصحاب امام صادق (ع) رساله اي در امامت نوشته اند .

يكي از رساله هاي مستقل در باب امامت كه از قدمت زيادي بخوردار است ، به ابي محمد الحكم بن هشام بن الحكم منسوب است كه پدر وي (هشام ) در سال 199 ه.ق درگذشته است . ديگر رساله قديمي در اين موضوع ، از آن شيخ ابوالقاسم سعد بن عبدالله بن ابي خلف اشعري قمي (متوفي 299 ه.ق.) است .

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 528]