اتوبوس‌هاي محبوب فضايي به پايان راه نزديك مي‌شوند پايان افسانه شاتل‌ ها در راه است‌

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: اتوبوس‌هاي محبوب فضايي به پايان راه نزديك مي‌شوند پايان افسانه شاتل‌ ها در راه است‌
جام جم آنلاين: شاتل‌هاي فضايي را پيچيده‌ترين ماشين ساخت دست بشر ناميده‌اند و به عقيده بسياري از دانشمندان، اگر هرگونه تلاش مهندسي ديگري در گوشه و كنار جهان براي ساخت ماشيني با ساختار و نقشه مشابه شاتل‌ها صورت گيرد، هيچ تفاوتي بين ساختار آنها و شاتل‌هاي فعلي نخواهد بود.

شاتل اينديور به عنوان يكي از سه شاتل فعال ناسا كمتر از 10 روز ديگر راهي ايستگاه فضايي بين‌المللي مي‌شود تا ناسا ضمن تكميل بيشتر اين ايستگاه، گام ديگري به سوي سپردن افسانه شاتل‌ها به موزه در سال 2010 برداشته باشد.

شاتل اينديور چهاردهم نوامبر يعني كمتر از 10 روز ديگر راهي ايستگاه فضايي بين‌المللي خواهد شد. در اين سفر 15 روزه، هفت خدمه اينديور ماموريت دارند تا ضمن انتقال محموله‌هاي غذايي و تجهيزات فني، چهار پياده‌روي فضايي نيز انجام داده و بخشي از اتصالات ايستگاه فضايي بين‌المللي را نصب و تعمير كنند.

اين مفاصل به ايستگاه امكان مي‌دهند تا انرژي مورد نياز از پرتوهاي خورشيدي را به بهترين شكل ممكن دريافت كنند. گرچه با توجه به نزديك شدن ايستگاه فضايي به مراحل نهايي ساخت خود، ماموريت در پيش اينديور كه تحت نام126- STS انجام مي‌شود اهميت دوچنداني پيدا كرده است، اما نگاهي به خدمت‌رساني 2 شاتل ديگر يعني ديسكاوري و آتلانتيس در كنار اينديور در ماموريت‌هاي گذشته خالي از لطف نخواهد بود.

بي‌شك ساخت و تكميل ايستگاه فضايي بين‌المللي مي‌تواند به عنوان ثمره و نقطه عطف نيم قرن حيات اكتشافات فضايي مد نظر قرار گرفته شود. اين ايستگاه در حالي به مراحل ساخت خود نزديك مي‌شود كه بشر اكنون سوداي سكونت طولاني‌مدت و حتي دائمي در فضا را دارد و از اين رو، موفقيت در پروژه ساخت ايستگاه فضايي بين‌المللي مي‌تواند تمريني مناسب در اين زمينه تلقي شود.

در اين ميان، شاتل‌هاي فضايي كه خود نتيجه به سرانجام رسيدن طرح‌ها و ‌ايده‌هاي منحصربه‌فرد دانشمندان بوده‌اند، بيشترين خدمت ممكن را به دانش بشري در اين راه پرمخاطره كرده‌اند.

در حال حاضر، شاتل‌هاي فضايي كه به آنها سيستم‌هاي حمل و نقل فضايي اطلاق مي‌شود از سوي دولت آمريكا و ناسا براي انتقال فضانوردان و طيف وسيعي از محموله‌ها به فضا و ايستگاه فضايي بين‌المللي به كار گرفته مي‌شوند. شاتل‌ها كه قابليت حمل تا نزديك به 23 تن بار را دارند به هنگام قرار گرفتن در سكوي پرتاب و به دليل اتصال به مخزن سوخت خارجي نارنجي‌رنگ، 2 راكت بالا‌برنده از ابهت خيره‌كننده‌اي برخوردارند، اما وقتي از اتمسفر زمين خارج مي‌شوند، تنها در قالب هواپيمايي فوق‌مدرن به سوي ايستگاه فضايي به حركت خود ادامه مي‌دهند.

شاتل‌ها سيستم‌هاي حمل و نقل فضايي هستند كه تنها براي سفر به مدار‌هاي كم‌ارتفاع اطراف زمين طراحي شده‌اند و در اين سفرها معمولا ماهواره‌هايي را نيز به مدار منتقل مي‌كنند. بي‌شك همين ويژگي چندمنظوره بودن شاتل‌هاست كه از آنها به عنوان خدمت‌رسان‌ترين ماشين ساخته شده در تاريخ اكتشافات فضايي ياد مي‌شود، در حالي كه كپسول‌هاي سايوز روسيه كه نقش مكملي در كنار شاتل‌ها دارند، از قابليت‌هاي اجرايي بسيار محدودتري برخوردارند.

ماكسيم فارگت، پدر شاتل‌ها

ماكسيم فارگت، دانشمند و طراح برجسته‌اي است كه طرح فوق‌العاده پيشرفته شاتل‌ها را ارائه كرده است و شايد دانستن اين نكته نيز جالب باشد كه اين دانشمند نقش ويژه‌اي نيز در طراحي فضاپيماهاي مركوري، جميني و آپولو داشته است.

زماني كه ناسا برنامه شاتل‌ها را طرح‌ريزي مي‌كرد، براي اين سيستم‌هاي فضايي تا 100 پرتاب و به عبارتي ديگر 10 سال خدمت‌رساني پيش‌بيني شده بود، با اين حال، وقوع 2 حادثه دلخراش يعني انفجار شاتل‌هاي چلنجر و كلمبيا كه با كشته شدن تمامي خدمه‌هاي آنها همراه بود، تغييراتي را در اين طرح‌ريزي‌ها به‌وجود آورد.

افسانه 6 شاتل‌

دانشمندان ناسا براي تحقق برنامه توسعه ايستگاه فضايي بين‌المللي و همچنين استقرار ماهواره‌هاي مختلف در مدار زمين و حتي سرويس‌دهي تلسكوپ فضايي‌هابل، از 6 شاتل استفاده كرده‌اند؛ البته شاتل اينترپرايس تنها شاتلي است كه بجز پرتاب تاريخي‌اش به عنوان سرآغاز پرتاب شاتل‌هاي فضايي همواره روي زمين بوده و تنها براي افزايش آماده‌سازي فضانوردان در ماموريت‌هاي فضايي به كار گرفته شده است.

كلمبيا، چلنجر، ديسكاوري، آتلانتيس و اينديور 5 شاتلي هستند كه وظيفه دشوار اما درخشان پياده‌سازي برنامه‌هاي ناسا در فضا را بر عهده داشته‌اند. اما انفجار شاتل چلنجر تنها 73 ثانيه پس از پرتاب در سال 1986 كه ناسا را بر آن داشت شاتل اينديور را به عنوان جايگزين آن بسازد و همچنين انفجار شاتل كلمبيا در راه بازگشت به زمين در سال 2003، گوشه‌هاي تلخ و تاريك حيات شاتل‌هاي فضايي به حساب مي‌آيند.

شاتل‌ها ساختار فوق‌العاده پيچيده‌اي دارند. در حقيقت، در ساختار آنها از نخستين محصولات طيف قابل توجهي از فناوري‌هاي نوين استفاده شده است. شاتل‌ها يكي از نخستين سيستم‌هاي حركتي در جهان به حساب مي‌آيند كه در آنها از سيستم كنترل پرواز رايانه‌اي استفاده شده است.

استفاده از اين فناوري به معناي آن است كه هيچ‌گونه ارتباطي ميان فرمان كنترل خلبان و مجموعه اتصالات مكانيكي و هيدروليكي شاتل براي اعمال كنترل بر سطوح يا سيستم كنترل واكنش‌ها وجود ندارد. از آن گذشته نرم‌افزار رايانه‌هاي فوق مدرن شاتل‌ها با استفاده از زبان بسيار پيشرفته HAL/S نوشته شده تا بيش از پيش بر كارايي، اطمينان و پيچيدگي آن افزوده شده باشد.

دانشمندان ناسا در سه دهه گذشته بارها در موتورهاي شاتل‌ها دست برده و آنها را با توجه به جديدترين پيشرفت‌هاي صورت گرفته در دنياي فناوري‌هاي ديجيتالي به روز كرده‌اند. در حقيقت، دانشمندان ناسا با گذشت هر روز روند تكاملي استفاده از شاتل‌ها را طي كرده‌‌اند.

به عنوان مثال در 2 ماموريت نخست شاتل‌ها موسوم به1- STS و 2- STS مخزن سوخت خارجي شاتل‌ها به رنگ سفيد درآمده بود تا بر استحكام سطح عايق شده آن افزوده شود، اما آزمايش‌هاي بعدي نشان داد كه نيازي به انجام چنين كاري نبوده و مي‌توان به جاي وزن قابل‌توجهي كه رنگ‌آميزي بر شاتل تحميل مي‌كند، محموله‌هاي بيشتري را به فضا برد.

ساختار شاتل‌ها

شاتل‌هاي فضايي كه تقريبا هر سه فروند باقيمانده آنها داراي ساختار يكساني هستند 24/37 متر ارتفاع و پهناي بال 79/23 متر داشته و در حالي كه وزن آنها به صورت خالي از بار حدود 69 تن است، مي‌توانند با حداكثر سرعت 7743 متر بر ثانيه حركت كنند.

يكي از نكات جالب درخصوص اين فضاپيماها، متغير بودن ظرفيت حمل فضانوردان در آنهاست. شاتل‌ها ابتدا حداكثر تا 2 فضانورد را با خود به فضا مي‌بردند، اما اين گنجايش در ادامه به 5 تن افزايش يافت. در ماموريت‌هاي فعلي نيز تا 7 فضانورد سوار بر شاتل راهي ايستگاه فضايي مي‌شوند، اما در يكي از تاريخي‌ترين ماموريت‌هاي شاتل 11 فضانورد آن هم در شرايط اضطراري در شاتل جاي گرفتند.

شاتل‌ها گرچه تا رسيدن به سن بازنشستگي در سال 2010 تنها 2 سال ديگر در خدمت توسعه دانش فضانوردي و اكتشافات فضايي خواهند بود، اما تا فرا رسيدن آن زمان كه حتي گفته مي‌شود به دليل ايجاد وقفه‌اي چندين‌ساله تا آماده شدن فضاپيماي آتي ناسا موسوم به اريون احتمال تمديد دو تا سه ساله ماموريتشان وجود دارد، هنوز وظايف دشواري بر دوش دارند.

نگاهي به گذشته نيز گوياي حياتي پرمخاطره و توام با نقاط عطف جذابي براي آنها بوده است. شاتل اينترپرايس نخستين شاتلي است كه در سال 1977 پرتاب شد تا گامي بلند به سوي تحقق روياي ديرينه بشر مبني بر حركت آزاد در فضا برداشته شده باشد. پس از آن روز تاريخي، شاتل كلمبيا نيز در 11 نوامبر سال 1982 و براي نخستين‌بار با 4 فضانورد اولين ماموريت اجرايي شاتل‌ها را به انجام رساند.

در سال‌هاي 1983، 84 و 85 ميلادي‌ 3 شاتل چلنجر، ديسكاوري و آتلانتيس نخستين پرتاب‌هاي خود را تجربه كردند تا افسانه شاتل‌ها وارد مراحل حساس‌تري شده باشد.

اكنون و در حالي كه همه نگاه‌ها به ماموريت چند روزه آينده شاتل اينديور دوخته شده است، موجي از نگراني در ديدگان مقامات ارشد ناسا به چشم مي‌خورد. نسل جديد فضاپيماهاي ناسا با قابليت رسيدن به هدفي همچون ماه و در ادامه مريخ، فاصله نسبتا زيادي تا آغاز پرتاب دارد، در حالي شاتل‌ها خسته از بيش از 3 دهه حضور در فضا و به دليل فرسايش نسبي كه در ساختار آنها به وجود آمده بناچار براي رفتن به موزه آماده مي‌شوند.

مهدي پيرگزي‌
چهارشنبه 15 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 244]