ايران وجامعه ملل

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: جهان تا پیش از سال 1914م جنگی به وسعتو ویرانگری جنگ جهانی اول تجربه نکرده بود. شوک شدید ناشی از زیان های این جنگقدرتهای بزرگ را به این فکر انداخت تا پس از خاتمه جنگ، نظام جدیدی را مستقر سازندکه تداوم صلح و امنیت بین المللی را تضمین نماید. <o:p></o:p>

در خلال جنگ جهانی اول،این اندیشه در میان بسیاری از متفکران و سیاستمداران آن دوره رواج یافته بود که اگردول اروپایی قادر باشند برای حل و فصل اختلافات خود کنفرانسها و مجامعی تشکیل دهندو یا سازمانی وجود می داشت که می توانستند اختلافات خود را در آنجا مطرح سازند هیچگاه جنگی آغاز نمی شد. انگلیسی ها و آمریکایی ها به ویژه از این طرح حمایت می کردندبه نحوی که آمریکایی ها در دومین سال جنگ، طرحی موسوم به « اتحادیه تقویت صلح » رامطرح ساختند که نهایتاً منجر به پیشنهاد برای ایجاد تشکیلاتی جهت تضمین صلح جهانی(طرح جامعه ملل) گردید. <o:p></o:p>

پس از خاتمه جنگ جهانی اول نمایندگان 32 دولت جهاندر 18 ژانویه 1919م جهت برقراری نظام بین الملل در ژنو گرد هم آمدند تا یک سازمانبین المللی جهان شمول به عنوان «پارلمان جهانی» تأسیس کنند. در 9 ژوئن 1919 کمیتهای متشکل از نمایندگان دولتهای شرکت کننده در کنفرانس صلح ورسای، به منظور فراهمآوردن زمینه تأسیس جامعه ملل گرد هم آمده بودند. این کمیته تصمیم گرفته بود ابتداایجاد جامعه ملل را اعلام نماید و سپس به بررسی موضوعات مربوط به فعال کردن اینسازمان بین المللی بپردازد. در چنین شرایطی بود که عهدنامه صلح ورسای در 28 ژوئن1919به امضای دول شرکت کننده در کنفرانس رسید و در تاریخ 10 ژانویه 1920 لازمالاجرا گردید . این تاریخ در واقع تاریخ رسمی تشکیل جامعه ملل محسوب می شود. 1<o:p></o:p>

مهمترین هدف تاً سیس جامعه ملل«استقرار صلح و امنیت بین المللی » بود که پس از جنگ جهانی اول برای جلوگیری مجددجنگ جهانی لازم به نظر می رسید.<o:p></o:p>

در این میان نگرش ایران به جامعه ملل درواقع احقاق حقوق دیرینه خود بود چرا که ایران در طول قرن 19 به بهانه های مختلفمورد مداخلات قدرتهای بزرگ آن زمان واقع شده بود، به طوری که در سال 1907م روسیه وانگلیس، ایران را به مناطق تحت نفوذ خود تقسیم کرده بودند و در واقع با این کارنوعی استعمار پنهان یا غیر مستقیم را بر ایران اعمال می کردند. در طول جنگ جهانیاول نیز با وجود اینکه ایران اعلام بیطرفی نمود، کشورهای متخاصم به این بیطرفیاحترام نگذاردند و متفقین (روسیه و انگلیس) خاک کشور را تصرف کرده و کلیه امورمملکتی را در کنترل خود در آوردند. همین امر سیاستمداران ایران را نسبت به استقلال،حاکمیت و تمامیت ارضی ایران پس از جنگ، نگران ساخته بود. لذا اولویت اساسی ایران پساز اتمام جنگ جهانی اول این بود که ایران به عنوان یک دولت کاملاً مستقل شناخته شودو از اعمال نفوذ قدرتهای بزرگ که ممکن بود به بهانه های مختلف اعمال شود از حضورنیروهای آنها در خاک ایران جلوگیری گردد. 3<o:p></o:p>

در ژانویه 1919م کنفرانس صلح پاریس در کاخ ورسای تشکیل شد و دولت ایران تصمیم گرفت نمایندگانی از طرف ایران اعزام دارد و خواسته های خود را به اطلاع دولفاتح صلح برساند. ابتدا وثوق الدوله (رئیس الوزرای وقت) تصمیم داشت خود در راسهیئتی عازم این سفر مهم شود. ولی به عللی ترجیح داد وزیر امور خارجه را به اینماموریت بفرستد. در نتیجه هیئتی از ایران برای شرکت در کنفرانس صلح پاریس به ریاستمشاورالممالک انصاری وزیر امور خارجه و دیپلمات ورزیده و عضویت محمدعلی فروغی ذکاءالملک رئیس دیوان عالی کشور و حسین معین الوزاره (وزیر سابق) به فرانسه رفتند، ولیدولت انگلستان از پذیرش نمایندگان ایران عذر خواست و متذکر شد کنفرانس، مخصوصکشورهای متخاصم است و ایران رسماً در جنگ جهانی اول بیطرف بوده است و هر چه دولتایران بر ,این نکته پافشاری کرد که ,در طول جنگ خاک کشورش محل درگیری نیروهای متخاصم شده و خسارت زیادمالی و جانی متحمل شده است ره به جایی نبرد و دولت انگلستان که خواب تازه ای برایایران دیده بود و می خواست با بستن قرارداد 1919 میلادی تمامیت کشور را از بین بردهو کشور را تحت الحمایه انگلیس کند مقاومت نمود و بر اثر مخالفت دولت انگلیس،کنفرانس صلح پاریس به تقاضاهای ایران ترتیب اثر نداد. <o:p></o:p>

شایان ذکر است که پساز انقلاب اکتبر 1917م و واژگون شدن سلطنت تزاری دولت انگلستان خود را مالک بی رقیبکشور ایران دید و سعی داشت با انعقاد قرارداد 1919م نوعی نظام مستشاری در ایرانایجاد کند و کشور را غیر مستقیم تحت الحمایه خود گرداند. 4<o:p></o:p>

اما ایران با وجود مخالفت دولت انگلیس برعقاید خود پای فشرد و از ایجاد جامعه ملل استقبال کرد و به عنوان یکی از اولیناعضای آن سعی کرد در فرآیند خاتمه جنگ و استقرار صلح نقشی فعال ایفا کند. <o:p></o:p>

با تشکیل جامعه ملل رسماً از دولت ایران دعوت شد در جلسات مجمع شرکت کند. , «علیقلی خان نبیل الدوله» کاردار ایران در واشنگتن به عنوان نماینده ایران در دواجلاس اول جامعه ملل شرکت نمود. در آن زمان ایران به عنوان نخستین و تنها کشورمسلمان در جامعه ملل حضور داشت و در نهایت توانست به عنوان عضو اصلی جامعه مللپذیرفته شود.هیئت نمایندگی ایران، متشکل از « امیر ذکاء الدوله غفاری»، « حبیب اللهشهاب»، « دکتر جلیل خان» به ریاست « ارفع الدوله» در نخستین اجلاس مجمع جامعه ملل درسال 1920م شرکت نمود و مسائل مهمی را در جامعه ملل طرح کرد که مهمترین آنها عبارتبود از : <o:p></o:p>
<o:p> ,</o:p>
الف: طرح شکایتایران از شوروی<o:p></o:p>
قضیه از این قرار بود که نیروهای دولتتازه تأسیس شوروی که هنوز درگیر جنگ داخلی بودند، به بهانه تعقیب و سرکوب روس هایسفید که از سوی انگلیس حمایت می شدند وارد بندر انزلی شدند و این شهر را اشغالکردند. ایران به دنبال این تصرف در تاریخ های 29 و 31 می همان سال دو فقره شکایت بهجامعه ملل ارائه نمود. در پی این شکایت ها شورای جامعه ملل در 14 ژوئن 1920 جلسه ایبه ریاست لرد کرزن در لندن برگزار کرد و مقرر شد که چون طرفین دعوا مشغول مذاکرههستند شورا در این زمینه تصمیمی نگیرد تا نتیجه مذاکرات ایران و شوروی مشخص شود. بالاخره مذاکرات طرفین دعوا به نتیجه رسید و قرارداد دوستانه عدم تجاوز میان ایرانو شوروی در فوریه 1921 منعقد شد و نیروهای شوروی در 8 سپتامبر 1921 خاک ایران راترک کردند. <o:p></o:p>

ب: نظارت بر تجارت تسلیحات <o:p></o:p>
با خاتمه جنگ جهانی اول، جامعه مللتلاشهایی به منظور نظارت بر امر خرید و فروش تسلیحات آغاز کرد. این سازمان جلوگیریاز گسترش تسلیحات را یکی از راههای استقرار و تداوم صلح قلمداد کرده بود.بنا براینعهد نامه کنترل تجارت اسلحه و مهمات معروف به عهدنامه « سنت ژرمن» در سال 1919مطرح گردید . بر اساس این عهدنامه تجارت اسلحه در آب و خاک ایران تحت نظارت بینالمللی (انگلستان) در می آمد و ایران نمی توانست به طور مستقل به خرید و فروشتسلیحات اقدام کند. به همین دلیل ارفع الدوله نماینده ایران مفاد عهدنامه مزبور رادر تضاد با حاکمیت ایران دانست و به آن اعتراض کرد و ایران عهدنامه را امضاء نکرد. اما در سال 1925 مجمع ملل تصمیمی اتخاذ کرد که طی کنفرانسی در ژنو تمام دول ملزم بهاجرای آن بودند. به موجب این کنفرانس عهدنامه جدیدی منعقد شد مبنی بر اینکه « درمناطق ممنوعه و همچنین در مناطق دریای که تحت تفتیش باشند هر گونه عملیات بارگیریو بار گذاری و تعویض بار از نظر سلاح و مهمات جنگی برای کشتی های بومی ای که قدرتآنها از 500 تن کمتر باشد ممنوع است.» به این ترتیب بریتانیا که خلیج فارس را درشمار مناطق تحت تفتیش قرار داده بود به راحتی می توانست با کشتی های بزرگ بالاتر از500تن خود، آزادانه به تجارت اسلحه در خلیج فارس بپردازد در حالی که ایران از اینلحاظ دچار اشکال می شد. اعتراضات ایران به جایی نرسید و طرح مورد نظر انگلستانتصویب شد. ایران نیز از کنفرانس خارج شد و عهدنامه مزبور را امضاء نکرد. <o:p></o:p>

ج: قضیه بحرین(1927)
این جریان به امضای یک قرارداد بینسلطان عبدالعزیز بن مسعود (پادشاه حجاز) و دولت انگلستان در 20 مه 1927 مربوط میشد. در ماده مهم این قرارداد چنین آمده بود :« اعلیحضرت پادشاه حجاز و توابع آنملتزم به تأمین روابط دوستانه و صلح آمیز با خاک کویت و بحرین می باشد.» ایران کهبرقراری چنین قراردادی ارتباط ویژه ای را با بخشی از خاک خود (بحرین) مغایر حاکمیتو تمامیت ارضی خویش می پنداشت در 22 نوامبر 1927 یادداشت شدید اللحنی (توسط کفیلوزارت امور خارجه) برای « رابرت کلایو » وزیر مختار انگلستان در تهران و دبیر کلجامعه ملل ارسال شد و از وی درخواست گردید که سایر ملل را از این اعتراض ایران آگاهگردانند. <o:p></o:p>

در مقابل آستن چمبرلن وزیر امور خارجه انگلستان طی یادداشتی در 18ژانویه 1928 به دبیرکل اعتراض ایران را غیر موجه دانست و منکر حق حاکمیت ایران بربحرین گردید و اظهار کرد که بحرین از نظر جغرافیایی و نژادی ارتباطی با ایرانندارد. <o:p></o:p>

مبادله یادداشتهای اعتراض آمیز دو کشور به جامعه ملل و سپس بهسازمان ملل ادامه یافت و در نهایت در سال 1970م شورای امنیت سازمان ملل به دولتایران دستوری داد مبنی بر اینکه به خواسته مردم بحرین مبنی بر داشتن کشور مستقلگردن نهد و بدین ترتیب مجلس سنا در 18 مه 1970 در کشور ایران و بحرین مرزهای دریاییمیان خود را تعیین و تصویب کردند. <o:p></o:p>
<o:p> ,</o:p>
د: کنترل مواد مخدر<o:p></o:p>
از دیگر تلاشهای جامعه ملل که به نوعیبه ایران مربوط می شد کوششهای این سازمان در زمینه نظارت و کنترل خرید و فروش موادمخدر بود و به همین منظور کمیته تریاک که در واقع تولید و صدور تریاک را تحت نظارتبین المللی در می آورد تشکیل شد. در آن زمان ایران پس از چین دومین تولیدکنندهبزرگ تریاک محسوب می شد و کشت تریاک و خرید و فروش آن عاملی بود که زندگی بسیاری ازکشاورزان ایرانی بدان وابسته بود. در 27 مارس 1926 جامعه ملل کمیسیون تحقیقی راشامل سه عضو اصلی روانه تهران کرد تا گزارشی از وضعیت کشت خشخاش و تولید تریاک درایران تهیه کنند. این گروه که در 6 ژوئن تهران را ترک نمودند در گزارش خود تأکیدکردند که می بایست اصلاحات اساسی در اقتصاد ایران صورت گیرد و صنایع نوینی ایجادگردد. بالاخره در سال 1928 موسسه انحصار دخانیات تأسیس شد و خرید و فروش تریاک درکنترل جامعه ملل درآمد.<o:p></o:p>

در سال 1931 قراردادی در خصوص محدودیت تولید موادمخدر بسته شد و ایران نیز ناچار محصولاتی را جایگزین کشت خشخاش نمود. <o:p></o:p>

اختلاف ایران و انگلیس بر سر امتیاز دارسی و لغو این امتیاز نیز در 27نوامبر 1932 به جامعه ملل کشیده شد که در نهایت با طرح آن در شورای جامعه ملل نتیجهاین مذاکرات نهایتاً منجر به انعقاد قرارداد جدیدی شد و بر اثر اختلافات مزبور درآوریل 1933 موضوع از دستور کار شورا بیرون رفت. <o:p></o:p>
<o:p> ,</o:p>
اختلافات مرزی ایران وعراق(1934)
این اختلافات ناشی از ادعاهای مرزیمخصوصاً در ,اروند رود ,بود که در معاهده ارزروم سعی شده بود برطرف شود. <o:p></o:p>
<o:p> ,</o:p>
در اوایلقرن ,20 (1906) عثمانی ها با سوء استفاده از بی ثباتی داخلی ایران بخشهایی از خاکایران در کردستان و آذربایجان را اشغال کردند. مسائل مرزی در کشور در سال 1913 شدتگرفت و بار دیگر کمیسیون مرزی در استانبول با شرکت نمایندگان ایران و عثمانی تشکیلشد. اما چون مذاکرات دو طرف به نتیجه نرسید نمایندگان روسیه و انگلستان به عنوان حکمدر این مذاکرات شرکت کردند. <o:p></o:p>

به دنبال آن در 4 نوامبر 1913 وزیر اعظم وسفرای سه کشور دیگر (ایران، روسیه، بریتانیا) در اسلامبول، یک پروتکل مرزی را امضاءنمودند که بر اساس آن خطوط مرزی ایران و عثمانی مشخص می شد. سپس یک کمیسیون تجدیدخطوط مرزی ایران و عثمانی مشخص می شد تا خطوط مرزی دو کشور را در تمام نقاطی کهمبهم مانده بود تعیین کند. با خاتمه جنگ اول جهانی و جدا شدن منطقه بین النهرین بهنام عراق از عثمانی انگلستان برای کسب نظر مثبت ایران قول داد که تلاش خواهد کرد تاقرارداد عادلانه ای بین ایران و عراق در زمینه اروند رود منعقد شود و ایران در سال1308عراق را به رسمیت شناخت. ولی باز دو کشور به توافق نرسیدند و کار به مجمع مللکشیده شد . مجمع «اصل نصف» را جهت استفاده از اروند رود تعیین نمود. <o:p></o:p>

گرچهقبل از تأسیس جامعه ملل در سال 1920 ایران در چند کنفرانس بین المللی که عمدتاً درقرن 19 برگزار شد به نحوی سهم داشت یا حضور مستقیم پیدا کرد اما حضور ایران درجامعه ملل اولین تجربه کشورمان برای عضویت در یک سازمان بین المللی محسوب می شد. ,جامعه ملل تا بروز جنگ جهانی دوم وجود داشت و پس از آن به دلیل ناکامی در برقراریصلح جهانی جای خود را به سازمان ملل متحد داد. <o:p></o:p>
<o:p> ,</o:p>
__________________________________________<o:p></o:p>
<o:p> ,</o:p>
1. دی و باروت،حقوق نهادهای بین المللی، ص 34 . <o:p></o:p>
2. همان منبع، ص 34 .<o:p></o:p>
3. جلال الدین مدنی،تاریخ معاصر ایران، ج 1، ص 167.<o:p></o:p>
4. جواد شیخ الاسلامی،اسناد محرمانه وزارت خارجهبریتانیا،پیشگفتار مترجم ص12.<o:p></o:p>

منابع: <o:p></o:p>
<o:p> ,</o:p>
- والترز، اف پی،تاریخ جامعه ملل، ترجمه فریدون زند فرد، تهران، انتشارات علمیفرهنگی،1372. <o:p></o:p>
- ایران و جامعه ملل،شاهکار،محمد،پاریس،قرن نو، 1936.<o:p></o:p>
- ,مجموعه قراردادهای چند جانبه ایراندر ادوار جامعه ملل و سازمان ملل متحد،هدایتی ، محمدعلی، تهران، بی نا، 1345 .<o:p></o:p>
- ایران و جامعه ملل،زند فرد، فریدون (تهران،شیرازه، اول،1377) .<o:p></o:p>
- ایران از جامعه ملل تا سازمان مللمتحد

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 434]