زرتشت نيچه: ساحتی تازه در نظريه..ی ساختاری فرويد درباره.ی ذهن

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: ۱. مقدمه

شخصيتهای داستانی اساطير و ادبيات تجسم انبوهی از وجوه انسانی است و به ما اجازه می.دهد جنبه.های مختلف روانهايمان را بدان گونه که در برابر ما می.ايستند مشاهده کنيم و با لوازم ماهيت آنها سر کنيم. روانکاوی، از زمان «تأويل رؤياها»ی فرويد يکی از اين اساطير را به کار گرفته است: اسطوره.ی اديپوس شاه. در جُستار کنونی کوشش بر اين است که ديگر نقابهای [personae] نمايشی.شده.ی ذهن ساختاری توسعه يابند و رابطه.ی برابرنهادانه.ی عيسی مسيح [ع] با اديپ روشن شود و لوازم روانکاوانه و فلسفی اين شخصيت کشف گردد. اين پژوهش درکی کاملتر از تقارن نظريه.ی ساختاری، برگرفته از تداعی مسيح با ابرمن [superego]، و استنتاج نظريه.ی ساختاری از عقده.ی مسيح، به ما می.دهد. فهم اديپوس به.منزله.ی يک دجال يا ضد مسيح [anti-Christ]، ما را به فهم فلسفه.ی نيچه نزديکتر می.کند، و رابطه.ی مفهومی ميان انديشه.های نيچه و فرويد از رهگذر شخصيت داستانی زرتشت صريحتر توسعه می.يابد.

مسيح و اديپوس به.منزله.ی دو شاه اساطيری، با رابطه.ای چشمگير و لذا مبهم با يکديگر، قرار می.گيرند. ما در آنان از هنگام تولد تا مرگ.شان شاهد تعدادی از شباهتها [parallels] و مغايرتها [anti-parallels]ی چشمگير هستيم. هم اديپوس و هم مسيح در اوضاع و احوال بی.نظيری زاده شدند و هويت والدين.شان در پرده.ی ابهام بود. اديپوس را از والدينش دور کردند تا مانع از کشته شدن او در کودکی و تحقق پيشگويی پيشگو مبنی بر قتل پدرش به دست او و همخوابگی با مادرش شوند. بنابراين بر اديپوس نامعلوم بود که پدر و مادرش پادشاه و ملکه.ی تبای.اند. هويت والدين مسيح نيز مبهم بود، و به شيوه.ای مشابه از آغاز نامعلوم بود که پدر مسيح شاهنشاه [King of Kings] و مادرش اقدس الاعلی [holiest of holy] بود. اديپوس و مسيح هردو وارثان نادانسته.ی تاج و تخت بودند و برای هريک مُلکی بی.همتا مقدر بود.

مسيح و اديپوس نهايتاً رابطه.ای نامتناظر با والدين.شان به وجود آوردند: سه وجهی آنان مطلقاً متضاد بود: پدر اديپوس ميرايی خود را به دست پسرش سپرد و مادرش يوکاسته در نتيجه با او رابطه.ی مستقيم جنسی يافت. اما پدر مسيح، ناميرا بود و مادرش، باوجود آبستنی و زايمان، باکره. اديپوس پدرش را از ميان برداشت و به وصال مادرش رسيد، و حال آنکه مسيح از مادرش پرهيز کرد و به وصال پدرش رسيد. اديپوس اراده.ی پدر را نابود کرد تا وارث سلطنت او شود، و حال آنکه مسيح تن به اراده.ی پدر سپرد تا وارث سلطنت او شود. اديپوس به سلطنت اينجهانی با ابراز اراده.ی خود نايل شد و حال آنکه مسيح به واسطه.ی انکار اراده.ی خود به سلطنت روحانی رسيد. می.توانيم مشاهده کنيم که حتی نتيجه.گيريهای هر اسطوره نامتناظر است. اديپوس نهايتاً به.واسطه.ی اثبات اراده.ی خود کيفر ديد، و حال آنکه مسيح به.واسطه.ی انکار اراده.ی خود به ناميرايی دست يافت. مسيح و اديپوس بدين طريق با توجه به يکديگر در حالتی از تضاد ديالکتيکی به چشم می.آيند.

۲. مسيح در برابر اديپوس/ابرمن در برابر نهاد

رابطه.ی مسيح با اديپوس لوازم جالب توجهی هم از حيث تحليلی و هم از حيث فلسفی دارد. می.توانيم نخست مسيح را ضد اديپوس تصور کنيم، با توجه خاصی به نظريه.ی ساختاری ذهن. اديپوس را می.توان نماينده.ی رانه.های ليبيدويی نهاد [id] (يعنی: عشق و مرگ) انگاشت، و ارضايی که از اين رانه.ها با وجود اصول سازمان.دهنده.ی خانواده. از حيث اجتماعی حاصل شده است. من چون اديپوس را مرتبط با نهاد فرض کردم، مسيح نيز مرتبط با ابرمن خواهد بود. معرفی شخصيتی دينی به.منزله.ی ابرمن [superego] مناقشه.انگيز به نظر نمی.آيد، زيرا منبع تصور ما از کمال فرض شده است، و نيز جهت.نمای اخلاقی و وجدان ما. ابرمن نيز، مانند شخصيت مسيح که در تقلای وصال پدر است، بنابر نظر فرويد، نماينده.ی «اشتياق به پدر» است. مسيح، علاوه بر شرکت داشتن خصوصيات با ابرمن، يک لازمه.ی ديگر را نيز برآورده می.کند: به.منزله.ی ابرمن متضاد با نهاد است، بنابراين تجسم ابرمن متضاد با تجسم نهاد خواهد بود. مسيح، برخلاف ديگر شخصيتهای دينی، هم تمثل اصول ابرمن است و هم متضاد با اديپوس نهاد. بنابراين، عناصر پويای نظريه.ی ساختاری می.توانند در زير نقابهای مسيح و اديپوس به اجرا در آيند.

ما می.توانيم به واسطه.ی تقارن با عقده.ی اديپوس وجود عقده.ی مسيح را نيز فرض کنيم. فعاليت نهاد- اثباتگر اديپوس گناهی بزرگ است برای سازمان اجتماعی و خانوادگی جهان بيرونی (سخن کوتاه، اصل واقعيت)، و اديپوس اساطيری به همين دليل با افول مواجه می.شود. اما می.بايد در اين اسطوره ملاحظه کنيم که اديپوس به دليل رفتارش تا اندازه.ای از موفقيت و تحقق خواسته.هايش برخوردار می.شود، چراکه سلطنت تبای را به دست آورد و به آن خدمت کرد — خواست قدرت او ارضا شد. رانه.های نهاد، به بيان ساده، می.توانند سرزندگی و سلامت و موفقيت به وجود آورند و اين کار را نيز می.کنند. در حالی که ابرمن به.طور مناسبی رانه.های نهاد را برای رسيدن به تعادل همسنگ می.کند، تصورپذير است که اين فعاليتها بتوانند بيمارگونه نيز کار کنند، يعنی، شخص بتواند بر رانه.های خود تا نقطه.ی از پا انداختن چيره شود. ابرمن می.تواند فرد را تا نقطه.ی ناهنجار تقصير پيش براند (مثلاً، خواستن رنج کشيدن برای گناهان دنيا)، تا اين تلقی آرمانگرايانه و باطل که والدينش کامل.اند (پدرم خداست و مادرم عاری از گناه)، و تا اين انگيزه.ی خودآزارانه که شخص بايد قربانی شود — اگر لازم باشد — تا آنان را خوش آيد.

شخصيت مسيح — به.منزله.ی شخص.وارگی ابرمن — موقعيتی را اثبات می.کند که در آن فردی آن قدر نسبت به اراده.ی يک شخص ديگر مطيع است (در اين خصوص، خدای پدر) که حيات خودش را می.بازد قبل از آنکه اراده.ی خودش را بخواهد ابراز کند. مسيح، مانند اسطوره.ی اديپوس، نتايج همگونی را ارائه می.کند: مسيح با کشيده شدن بر صليب مجازات می.شود، اما سپس با رستاخيز و عروج پاداش داده می.شود. با ملاحظه.ی «اخلاقيات» هر اسطوره در مجموع متوجه می.شويم که صورتی از تعادل ميان اين دو قطب بايد حاصل شود، چنانکه برای رابطه.ی نهاد با ابرمن بيان خواهيم کرد.

۳. اديپوس به.منزله.ی ضد مسيح [دجال]: رابطه با زرتشت نيچه

در بخش قبلی مسيح را ضد اديپوس ملاحظه کرديم، اما اکنون اديپوس را ضد مسيح می.شماريم. مفهوم ضد مسيح [دجال]، و نيز پيشنهاد پيشتر مبنی بر آنکه صفات مسيح- .مانند بيشتر نشانه.ی بيماری..اند تا کمال، ما را به گوش فرا دادن به اثر نيچه بازمی.برد. تضاد مسيح و اديپوس حامل رابطه.ی جالب توجهی با زرتشت نيچه است و حاکی از تأويلی نيچه.ای و بديع از سوفوکلس.

نامی که نيچه برای زرتشت [Zarathustra] خود انتخاب می.کند صورت اصلاح.شده.ی نام زردشت [Zoroaster] ايران باستان است**، که دين زردشتی از او گرفته شده است، دينی که مدعی موازنه.ی مساوی و نزديک خدايان خير و شر است. زرتشت قهرمان اثر نيچه چنين گفت زرتشت، رساله.ای نوآورانه و ادبی- فلسفی که در چهار بخش منتشر شد، بود. زرتشت، که در سی سالگی در کوهستان انزوا گرفت، ده سال بعد از کوهستان فرود آمد تا مردمان را در بينش خود شريک کند. زرتشت به.وضوح شخصيتی نيمه.دينی معرفی می.شود، و سخنانی بر زبان می.راند که گاهی وحدتی صوری — اگر نه جوهری — با سخنان مسيح دارد. البته، نيچه بی.هيچ پرده.پوشی احساسات ضدمسيحی خود را برملا می.کند و در واقع خود را «ضد مسيح» يا «دجال» می.خواند.

اديپوس و زرتشت، از جنبه.هايی مختلف، در تضاد با مسيح قرار می.گيرند، اما رابطه.ی آنان با يکديگر چيست؟ آيا ترتيبی برای سه وجهی مسيح و اديپوس و زرتشت وجود دارد؟ من فرض می.کنم که اين سه شخصيت حامل رابطه.ای سه.گانی با يکديگرند که واجد وحدتی صوری با سه.دگرديسی روحانی معرفی.شده در پيش.درآمد چنين گفت زرتشت است. نيچه، در پيش.درآمد، سه دگرديسی روح را وصف می.کند، روحی که صورت شتر و شير و کودک به خود می.گيرد. نيرو و نقش شتر حمل کردن بار ارزشهای کهن است — تن دادن به آن نظام ارزشی که وارث آن است. نخستين دگرديسی شتر را به شير دگرگون می.کند، شيری که پيروزمندی خود را در نبرد عليه اژدهای ارزش- بارکُن سنّت اثبات می.کند. اژدها پوشيده از فلسهايی وصف می.شود که بر آنها «تو بايد» نوشته شده است، در حالی که شير با شعار «من می.خواهم» عليه اژدها می.جنگد. شير، با فاتح شدن بر اژدها، تنها می.تواند شرايطی را بيافريند برای آفريدن ارزشهای تازه، اما شير از آفريدن خود ارزش ناتوان است. اين وظيفه.ی کودک رمزی است، که تازه به زندگانی می.نگرد، و قادر است آفريننده.ی ارزشهای تازه باشد.

احتمال بر اين است که شتر نماينده.ی مسيحيان (اگرنه خود مسيح) است، که، در منظر نيچه، يوغ اخلاقيات برده را می.پذيرد و می.کشد، و نيز نماينده.ی فرهنگ ميانمايه.ی ترحم مسيحی. نيچه، به کنايه، به حرکتی پيش به سوی شاکله.ی ارزشی فرهنگ پيش از مسيحی و پيش از سقراطی فرا می.خواند، و به مفهوم فضيلت در نزد يونانيان می.نگرد، و نيز «اخلاقيات ارباب» را در «ورای خير و شرّ» وصف می.کند. بدين طريق، شتر بايد به شيری دگرگون شود که قادر است اراده.ی خويش را ابراز کند و ارزشهای موروثی را فتح کند، اگرچه شايد هنوز قادر نباشد ارزشهای خاص خودش را بيافريند. من پيشنهاد می.کنم که اديپوس همين شير در بيابان است. اژدها می.گويد که «تو نبايد مرتکب قتل شوی، بايد پدر و مادرت را گرامی بداری»: اديپوس پاسخ می.دهد «من می.خواهم» و به.واسطه.ی همين تجليل می.شود. اديپوس پدر را کشته است، و اين روح اديپی نهاد- مانند است که به همين سان خدای پدر را کشته است. زرتشت اعلام می.کند که «خدا مرده است»، و اين روح اديپی انسان است که قاتل است.

اين شخصيت اديپی، آن که پدر را کشته است، نيرومند است اما با اين وصف محدود است. او، مانند شير در آن سه دگرديسی، می.تواند اژدهای ارزشهای قديمی را بکشد اما فاقد توانايی آفريدن ارزشهای تازه است. اين کمبود از اين امر برمی.خيزد که، مانند فضای فکری قرن نوزدهم اروپای روزگار نيچه، اديپوس نمی.تواند با چشمان باز خودش با حقيقت مواجه شود. ترس نيچه برای انديشه.ی اروپايی ريشه در هراس انسان به دنبال تحقق سخن خدا مرده است داشت، و اينکه ما او را کشته.ايم. وقتی ماورای روايت حقيقت علمی به شيوه.ای مشابه فرو می.ريزد، انسان در راه هيچ.انگاری قرار می.گيرد. وقتی اديپوس حقيقت خود را شناخت، او نيز با از حدقه بيرون کشيدن چشمانش به تاريکی آسايش.بخش هيچ.انگاری عقب نشست. بنابراين می.توانيم اين تراژدی سوفوکلس را با واژگان نيچه ببينيم. اما نيچه خواستار آن است که انسان فراتر رود، يعنی بر خودش چيره شود، حقايق و دروغها را در حالی ببيند که چشمانش برای آری گفتن به زندگی هنوز بازند. زرتشت اين کودک است. عابدی که زرتشت در هنگام فرود آمدن از کوه برای بازگشت به جهان مردمان با او رو به رو می.شود (فرودی که يادآور بازگشت فيلسوف به غار در جمهوری افلاطون است) بيداری او را تشخيص می.دهد و می.گويد: «زرتشت دگر گشته است، زرتشت کودک شده است، زرتشت بيدار شده است؛ تو را با خفتگان چه کار؟» زرتشت می.فهمد و مرگ خدا را می.پذيرد، اما هنوز به حکمت زمين با آری گفتن وفادار است. در اين لحظه او برای وظيفه.ی ارزشگذاری، وظيفه.ی کودک در دگرديسی نهايی آزاد است.

شايد عجيب است که ما حتی از پيشرفت سخن می.گوييم، وقتی که در واقع جنبش اين شخصيتهای اساطيری در زمان به عقب بازمی.گردد، از مسيح در ابتدای نخستين هزاره، به اديپ در قرن پنجم ق م، به زرتشت (برگرفته از شخصيت زردشت ايرانی) که به هزاره.ی دوم ق م*** بازمی.گردد. ما با مرحله.ی شتر آغاز می.کنيم، با مرحله.ی مسيحی، چون در اينجاست که نيچه روح فرهنگی ما را می.يابد. در نظر گرفتن پيشرفت خطی به سوی ابرانسان آينده با انديشه.ی نيچه سازگار نخواهد بود، بلکه دقيقاً محتملتر آن است که دگرديسی روح چيزی است که بازمی.گردد يا تکرار می.شود، و اين مفهومی برجسته در انديشه.ی نيچه است.

۴. من زرتشتی و رابطه.ی آن با نظريه.ی ساختاری

به فرض آنکه نهاد اديپی است و ابرمن مسيح. - مانند است، آيا می.توانستيم از اسطوره به پشت سر استدلال کنيم و عنصری وصف.نشده يا شايد ساختاری و نامتحقق را ملاحظه کنيم که زرتشت است؟ آيا اين اسطوره.ی زرتشت شخصيتی تاريخی نيست که از تطور فرهنگی انسان نتيجه می.شود، اما بيشتر حالتی روان.شناختی است که ما خودمان می.توانيم به آن در هنگامی دست يابيم که تضاد ديالکتيکی مسيح و اديپوس را ترکيب می.کنيم؟ اگر «من» آوردگاه «نهاد» و «ابرمن» است، آيا «من» زرتشتی می.توانست از قبل برنده.ی اين نبرد باشد؟

بنا به نظر فرويد، از طريق من است که ما ارتباط اوليه.مان با جهان را از طريق ادراک داريم، و اين من است که نهايتاً ميانجی حضور يا واقعيت جهان خارجی در درون ذهن است. باز اين من است که مسئول مميزی و سرکوب در درون ضمير ناخودآگاه است، و می.کوشد مهار نهاد را به دست گيرد. و بالاخره، مهم است تشخيص اين نکته که ابرمن تعديل من در پاسخ به رانه.های اديپی نهاد است. مقايسه.ی من زرتشتی چگونه خواهد بود؟ در مقام تجسم «خواست قدرت» نيچه.ای، اين ادعا معقول است که شرط لازم يک من زرتشتی نيرومندی آن خواهد بود. وقتی اين گونه نيرومندی را فرض می.کنيم می.بينيم که چگونه همه.ی عناصر ديگر نظريه.ی ساختاری ذهن طبعاً با قالبی نيچه.ای هماهنگ خواهد شد.

زرتشت شخصيتی دينی و فلسفی است که جايگزين مسيح معرفی می.شود — بنابراين، چگونه منی زرتشتی در فردپيدايی [ontogeny] ابرمن مسيح - مانند مؤثر خواهد بود؟ اگرچه سرمنشأ ابرمن واکنشی نسبت به رانه.های اديپی نهاد بوده است، ابرمن به واسطه.ی ضعف من از من سر بر می.آورد (و در نتيجه بر آن حاکم می.شود). بنا به نظر فرويد (1923, p. 48):

[ابرمن] خاطره.ی ضعف سابق و اتکای من است و من بالغ تابع سلطه.ی آن باقی می.ماند. بنابراين من، چون کودک زمانی از روی اضطرار مطيع والدينش بود، به فرمان مطلق و نامشروط ابرمن خود تسليم می.شود.

روشن است که تولد ابرمن نتيجه.ی شکنندگی من است، و نيز ناتوانی آن در لگام زدن بر نيروهای نهاد. بنابراين، ما با مسلم گرفتن نيروی بيشتر من انتظار وادارنده.ی [impetus] کمتر پويايی برای شکل.گيری ابرمن مسيح- مانند خواهيم داشت. بدين طريق، من زرتشت به منزله.ی دجال يا ضد مسيح نيچه کارکرد خواهد داشت. من فرض می.کنم که نيروی من زرتشت را — با فقدان متعاقب نياز به ابرمن — می.توان يا به.منزله.ی گامی در توسعه.ی فرد (ontogeny) يا گامی در توسعه.ی گونه.های روان.شناسانه (phylogeny) انگاشت.

هايدگر، فيلسوف و مفسر بزرگ نيچه در قرن بيستم، در نيچه.: زرتشت نيچه کيست؟ خود اين پرسش را به.کرات مطرح می.کند: او ما را به اين مفهوم بازمی.گرداند که زرتشت گونه.ای پل برای رسيدن به ابرانسان است و [لذا هايدگر] به تحقيق در اين پل می.پردازد (Heidegger, 1961, p. 219).

نيچه از زبان زرتشت می.گويد: «زيرا رستن انسان از کين [revenge] — پلی است به سوی برترين اميد من و رنگين کمانی از پس طوفانهای دراز». اين کلمات با نظر معمولی که ما درباره.ی فلسفه.ی نيچه برای خودمان ساخته.ايم چقدر می.بايد عجيب و بيگانه به نظر آيد ... اما سپس چرا چيزی چنين اساسی منوط به رستن از کين است؟ روح کين در کجا خانه دارد؟ نيچه در سه قسمت مانده به پايان بخش دوم چنين گفت زرتشت به پرسش ما پاسخ می.دهد، و اين قسمت «درباره.ی نجات» نام دارد. در اينجا اين کلمات به چشم می.خورد: «روح انتقام: دوستان من، اينست بهترين چيزی که بشر تاکنون انديشيده است، و هرجا که رنج در کار بوده است، کيفر را نيز در کار آورده.اند».****

چيره شدن بر روح کين، که از يک منظر گامی است از يهوديت به سوی مسيحيت، در اينجا معنايی روان.شناختی.تر می.يابد. انديشه.ی مسيحی (در اصل) کوشيد ما را از حساسيتهای «چشم در برابر چشم» يهوديت دور کند، تا ما را از نگرش انتقامجويانه و کيفردهنده. نسبت به ديگران پاک کند. چنان به نظر می.آيد که گويی نيچه می.خواهد ما را از اين حساسيت مسيحی که زاينده.ی نگرش انتقامجويانه و کيفردهنده نسبت به خودمان است آزاد کند. در متن انديشه.ی نيچه، تداعی مجازات با رنج نيز بخشی از ميراث مسيحيت است. برای کسانی که «اخلاقيات گله» دارند، ابرمن مسيحی با قرين کردن تقصير و دلالت علی با رنج، توهين را به آزار نيز علاوه می.کند، و ترجيح می.دهد آن را به منزله.ی بخشی از وضع انسان ملاحظه کند، به عبارت ديگر وضع طبيعی او. ما نه تنها بايد رنج بکشيم، بلکه بايد خودمان را به واسطه.ی تقصيری که سبب به وجود آمدن اين رنج شده است نيز کيفر دهيم. بنابراين، نيچه در دجال (ص 141) از آيين بودا به دليل «نبرد عليه رنج»، در مقابل «نبرد عليه گناه» مسيحی، ستايش می.کند.

برای کسانی که «اخلاق ارباب» دارند، رنج کشيدن را يک ابرمن تحميل می.کند. تمايلات طبيعی ارباب شامل تحميل رنج به ديگران نيز هست. وقتی اين تمايل طبيعی سرکوب شود، نيروی وادارنده به صورت وجدان درمی.آيد: شخص به تحميل رنج به خودش می.رسد، و نيز نکوهش اخلاقی همان رانه.ای که اصلاً رنج را تحميل می.کند. شايد من زرتشتی چندان قوی است که رنج می.کشد و رنج می.دهد بی.آنکه نياز به مجازات کردن خودآزارنه.ی خود از طريق ابرمن داشته باشد.

من زرتشتی رابطه.ی بی.همتايی نيز می.خواهد با نهاد، و نيز غرايز نهاد، داشته باشد. نيچه قبل از فرويد به تصور نهاد رسيد و قدرت و اهميت غرايز را به رسميت شناخت. او، در ورای خير و شرّ(Nietzsche, 1886, p. 201)، بنياد غريزی انديشه.ی ظاهراً عقلانی را خاطر نشان می.کند و علاوه بر آن پيشنهاد می.کند که ضمير آگاه، و نه ذهن ناآگاه، قلمرو خاص اين غرايز است. بنابراين، من عاقل در تقابل با غرايز نهاد نيست، و شايد در تقابل نبايد باشد.

ما تصويری از من زرتشتی را در حال ظهور می.بينيم. اين من زرتشتی قوی است و لذا تکوين يا دست کم قدرت ابرمن را محدود می.کند. اين من قادر به رنج بردن و رنج دادن است بدون بازپرداخت خودآزارانه.ی کيفر. اين من نمی.کوشد بر نهاد چيره شود بلکه بيشتر می.کوشد آن را جذب کند، غرايز خود را به.منزله.ی جزئی مناسب از فعاليتهای آگاهانه.اش در خود ادغام کند و به رسميت بشناسد. اين من به جای سرکوب و مميزی غريزه — و بنابراين به جهش واداشتن آن — آن را می.پذيرد و در غلاف می.گذارد، يا دست کم خود را در مرتبه.ی نخست به منی عاقل و نهادی عقل.ستيز دو نيم نمی.کند. من زرتشتی، با دستگاه روانی به.طور کاملتر در سطح و سطح مشترک ميان درون و بيرون ادغام می.شود، قادر است ميانکنش پرمايه.تر و طبيعی.تری با جهان داشته باشد. اين من، برخلاف اديپوس، برای حقيقت چندانکه بايد قوی است و، برخلاف مسيح، برای دروغ نيز چندانکه بايد قوی است.

۵. بحث

ما بنابراين رابطه.ای مبهم می.بينيم ميان نقابهای توضيح داده..شده.ی اديپوس و مسيح. هريک از آنان در پرده.ای از شک متولد می.شود، هريک از آنان مقدر است سلطنتی بی.همتا را به ارث ببرد — يکی با ارضای وادارنده.های [impulses] خود و ديگری با انکار آنها. اگر اديپوس نماينده.ی جنبه.ای خاص از ذهن است که می.تواند بيماری را تجربه کند اگر نامتعادل باشد، پس بنابراين مسيح می.تواند نماينده.ی جنبه.ای از ذهن باشد که می.تواند بيمارانه باشد اگر نامتعادل باشد (يعنی، عقده.ی مسيح). از منظر نيچه — که بی.شک اهميت بزرگ مسيح را به رسميت می.شناخت چون مخالفت شديد خودش با هرچيز مسيحی گواه آن است — ما همچنين می.توانيم به ملاحظه.ی عقده.ی مسيح در بيان فرهنگی آن بپردازيم. ذهنيت به.اصطلاح برده، فرهنگ ترحم و ضعف، و خودخوری نبوغ فرهنگی، بنا به نطر نيچه، تا اندازه.ی بسياری ناشی از آرمانهای افلاطونی و مسيحی بود. بار ديگر، می.توانيم به عقده.ی مسيح برحسب فردپيدايی روانی (منظری فرويدی) و نيز روان.پيدايی روانی (منطری نيچه.ای) بنگريم.

تأکيد بر اديپوس به.منزله.ی يک دجال يا ضد مسيح به.طور مناسب به بحث از نيچه رسيد، و زرتشت ضد مسيح يا دجال خود نيچه. هايدگر می.پرسد که «زرتشت نيچه کيست؟» يک پاسخ اين است که او آموزگار بازگشت جاودان و ابرانسان است، اگرچه هايدگر ما را به سوی ملاحظه.ی عميقتر اين پرسش هدايت می.کند. من فرض می.کنم که زرتشت نماينده.ی صورتی تازه از من است، چندان نيرومند که غرايز نهاد را يکپارچه کند، و لذا چندان نيرومند که نياز اندکی به تکوين ابرمن داشته باشد. اين فرض، از جهاتی بسيار، با بينش نيچه سازگار است: منی چندان نيرومند که غريزه را به رسميت می.شناسد و آن را می.پذيرد و بيشتر به حکمت زمين اعتماد می.کند تا به حالات ناپايدار ابرمنی مسيحی. ما، از ابتدای پيدايش فرهنگ ابرمن مسيحی.مان، نخستين گام تکرار را به سوی شير اديپی برمی.داريم و اژدهای «تو بايد!» را با «من می خواهم» نهاد می.کُشيم. و سرانجام، کودک من زرتشتی متولد می.شود: ابتدای تحولی تازه، بازگشتی به قدما، فرصتی برای نيرويی تازه که مرگ خدا را می.فهمد، اما اين بار در آرزوی بازگشت ابرمن به صورت خدا نيست.

يادداشتها:

* اين مقاله ترجمه.ای است از:

George Mashour, “Nietzsche’s Zarathustra: A New Dimension in Freud’s Structural Theory of the Mind,” Philosophy Pathways, issue 63: http:www.philosophos.com.

سپاسگزارم از دوست و همکار ارجمندم آقای دکتر محمود امين که اين مقاله را به من معرفی کرد.

** املای معمول نام زرتشت در زبانهای اروپايی Zoroaster (برگرفته از يونانی) است. نخستين بار نيچه املای نام زرتشت را به صورت Zarathustra (نسبتاً شبيه به اصل آن در زبان پهلوی: Zarathushtra)، در زبانهای اروپايی می.نويسد تا با آن يک بازی لفظی در زبان آلمانی نيز بکند و در ضمن نشان دهد که اين زرتشت مخلوق اوست.

*** معمول مورخان اين است که زرتشت را متعلق به سالهايی حدود قرنهای هفتم تا ششم قبل از ميلاد بدانند.

**** برای ترجمه.ی فارسی اين مقاله.ی هايدگر رجوع شود به: هايدگر، گادامر و ديگران، زرتشت نيچه کيست؟ و مقالات ديگر، ترجمه.ی محمدسعيد حنايی کاشانی، انتشارات هرمس، چ ۲، ۱۳۸۲، ص ۳۴–۷.

کتابنامه

FREUD, S. (1923). The Ego and the Id. S.E. 19.

HEIDEGGER, M. (1961). Nietzsche. Translated by David Farrel Krell 1979. San Francisco:Harper & Row.

NIETZSCHE, F. (1886). Beyond Good and Evil In Basic Writings of Nietzsche, translated and edited by Walter Kaufmann 1968. New York: The Modern Library.

NIETZSCHE, F. (1889). Thus Spoke Zarathustra. Translated by Walter Kaufmann 1954. New York: Penguin Books.

NIETZSCHE, F. (1895). The Anti-Christ. Translated by R.J. Hollingdale 1968. New York:Penguin Books.

© George Mashour 2003

George Alexander Mashour, M.D., Ph.D. Harvard UniversityCambridge, Massachusetts, U.S.A.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 200]