اصلاح طلبان مذهبي در اروپا

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: الف) اصلاحات مذهبي مارتين لوتر در آلمان

شرايط تاريخي آلمان در عصر جديد جالب توجه است. آلمان سرزميني است كه از دوره.ي مياني قرون وسطي در برخورد با پاپها معروفيت خاصي داشته است. از عصر هانري چهارم به بعد در اين سرزمين تصادم بين امپراتوران و پاپها صورت گرفته كه يكي از دلايل عمده آن وضعيت كليسا در آمان بوده است. از آنجا كه كليسا زمينهاي زيادي را در اختيار داشت، همواره امپراتوران آلماني مي.كوشيدند كه در انتخاب اسقفها دخالت كنند. در حالي كه كليسا معتقد بود كه انتخاب اسقفها در حوزه اختيار امپراتوري نيست و نمي.توانست بپذيرد كه امپراتوري در امور كليسا و اختيارات پاپها دخالت كند. نتيجه تصادم و كشمكش ميان امپراتوران و پاپها در نهايت به سقوط امپراتوري آلمان بسيار ضعيف ظاهر شد و بيشتر، شاهزادگان و اشراف آلماني توانستند قدرت يابند تا مقام امپراتوري. اين وجه بارز تفاوت آلمان با كشورهاي ديگر اروپايي نظير انگلستان و فرانسه است. چرا كه در عصر جديد در فرانسه و انگلستان ما شاهد پيدايش دولتهاي مستقل ملي هستيم، در حالي كه در آلمان اينگونه نيست و به رغم حضور امپراتوري ضعيف، قدرت در دست شاهزادگان و اشراف بود. با اين حال گسترش فعاليتهاي تجاري – اقتصادي نيز در اين سرزمين جالب توجه است. حتي ما در عصر جديد شاهد پيدايش اتحاديه.هاي بازرگاني نظير اتحاديه «هانزا يا هانتا» هستيم كه دويست شهر مختلف كوچك و بزرگ را در بر مي.گيرد و مناسبات تجاري بين آنان برقرار است.

سرزمين آلمان با كشورهايي نظير هلند، سوئد، شمال ايتاليا، روسيه و نروژ در تماس منظم تجاري بود و در عصر جديد با تجارت و بازرگاني كاملاً رونق گرفته بود. همين مساله سبب رونق محافل تجاري اين كشور شده بود. افزايش توليدات كالا و استخراج معادن مس، نقره، آهن و زغال.سنگ نيز گسترش يافته بود كه در نهايت جدايي محافل فئودالي از بورژوايي منجر شد. اين تحولات در آلمان نشان مي.دهد كه فئوداليسم اين كشور در شرايط آسيب.پذيري قرار داشت و شورشهاي روستاييان نيز نشانه.اي از اين تحولات و دگرگونيهاي اجتماعي، اقتصادي بود. در اين كشور اساس اقتصاد فئودالي بتدريج در حال تزلزل بود و چون قدرت واحدي وجود نداشت، بيشتر شهرهاي آلمان در كنترل اشراف بود و بورژوازي آلمان تا حدود زيادي سرسپردگي داشت و از رهبري شواليه.ها و غيره اطاعت مي.كرد. در عين حالي كه اشراف آلمان به تصرف املاك كليسا علاقه.مند بودند، شاهزادگان نيز به كنترل كليسا گرايش داشتند. هر چند امپراتوري آلمان هم بي.علاقه نبود تا شاهزادگان و اشراف را تحت كنترل خود درآورد، روستاييان آلماني نيز به تملك زمين علاقه داشتند. اين ويژگيها در آلمان به انزجار اقشار مختلف از كليساي كاتوليك منجر شد. در حركت مارتين لوتر تمامي اين نارضايتيها تبلور يافت، يعني با حركت وي اين رفتارها جنبه مذهبي به خود گرفت و بدين ترتيب شاهزادگان، اشراف، تجار و روستاييان همه خواسته.هاي خود را در حركت لوتر يافتند. قبل از لوتر نيز افرادي بودند كه با انديشه.هاي رنسانسي خود جو آرام اين سرزمين را متلاطم كردند كه حركت آن.ها نيز در اصلاحات ديني بي.تاثير نبود. مهمترين متفكر عصر رنسانسي «لورنتسيو والا» مي.باشد كه از طريق مطالعه متون مذهبي و مقايسه آن.ها با يكديگر متوجه شد لاتين موجود در كليسا متعلق به آغاز عصر مسيحيت نيست بلكه به قرون هفتم و هشتم ميلادي تعلق دارد. حركت والا زمينه را براي رفرميستهاي بعدي چون لوتر و كالون فراهم كرد تا بدين ترتيب آنان حركت اصلاحي خود را آغاز كنند.

مارتين لوتر (1483-1546)

مارتين لوتر(1) در سال 1483 م. در آلمان متولد شد. پدر وي در كار معدن بود و با اجاره آن صاحب نام و آوازه.اي شده بود و چون در كارش بسيار ترقي كرد مارتين را براي تحصيل حقوق به مدرسه فرستاد. تحصيلات ابتدايي و عالي لوتر حكايت از تمكن مالي وي داشت. هنگامي كه آلمان رونق و شكوفايي داشت او در حال تحصيل بود و در مسائل ادبيات كلاسيك يوناني و رومي و نيز كتب ديني مطالعاتي را انجام داد. وي لاتين را به خوبي مي.دانست و از يوناني هم تا حدودي آگاهي داشت. لوتر اساساً يك فرد مذهبي بود و افكار سنت اگوستين را مطالعه كرده و از برخي جهات تحت تاثير افكار او قرار گرفته بود. لوتر در ابتدا قصد داشت وارد فرق ديني و صومعه و دير شود؛ ولي بعدها نظرش تغيير يافت. زيرا آن آرامش لازم را نيافت و سرانجام زندگي عالمانه.اي را در پيش گرفت و در دانشگاه وتين.برگ كرسي تدريس الهيات را بر عهده گرفت. او معتقد بود كه روحش آرامش لازم را در مذهب نيافته و به تدريج متوجه شد كه رستگاري در گرو آداب و رسوم و مراسم مذهبي نيست، بلكه مساله قلبي است. يعني لوتر به يك مفهوم قلبي آن طور كه سن پل گفته بود ايمان يافت. انسان زماني رستگار مي.شود كه ايمان در قلبش ظاهر شود؛ اين بينش لوتر قبل از اصلاحات بود. حركت لوتر زماني آغاز شد كه كليسا و پاپ در همه جا اعلام كرده بودند كه مي.توان با خريد الواح مغفرت، آمرزش گناهان را خريد. شخصي به نام «تتزل» كه اجازه فروش اين آمرزشنامه را داشت در همه جا تبليغ مي.كرد و براي فروش به دانشگاه وتين.برگ رفت و حتي آن.ها را از طريق پيشخوان بانك فوگر نيز به فروش مي.رساندند. اين امر لوتر را واداشت تا آنها را مورد انتقاد قرار دهد. از اين زمان به بعد افكار و انديشه.هاي لوتر مطرح شد و شهرت يافت. در اين زمان او اعلاميه 95 ماده.اي خود را تدوين كرد و آن را به سردر دانشگاه وتين.برگ در ايالت ساكسوتي آلماني آويزان و بيان كرد كه آمرزش گناهان هيچ ربطي به پاپها ندارد. صدور اعلاميه 95 ماده.اي در 31 اكتبر 1517 م. كه بعدها به عنوان منشور آيين پروتستان شناخته شد آغازگر عصر رفرم است. از نظر لوتر الطاف خداوندي شامل حال همگان است و همه مي.توانند توبه كنند و راه توبه باز است، پس نيازي به چنين اعمالي نيست و در هيچ كتاب مقدسي به چنين چيزي اشاره نشده است.

از نظر لوتر تمام مراجع به دو اصل بر مي.گردد: يكي اين كه، هر كس مي.تواند كشيش خود باشد و نيازي به واسطه نيست؛ دوم اين كه، براي آمرزش گناهان هيچ ماخذي در كتب مقدس وجود ندارد و هركس وجدانش عالي.ترين مرجع است. بنابراين كشيشان و پاپها حق چنين عملي را ندارند و براي اين مساله كتب مقدس بالاترين مرجع هستند، نه حرفها و تشريفات پاپ و كليسا.(2)

از آنجا كه در اين زمان صنعت چاپ وجود داشت، اين اعلاميه به سرعت منتشر و در عرض چند هفته در سراسر آلمان پخش شد. كليسا ابتدا واكنش سريعي از خود نشان نداد. ولي آثار سخنان لوتر به خوبي روشن بود؛ چرا كه با منطق و دليل بيان مي.شد و مردم به افكار او نزديك مي.شدند. در عين حال لوتر عنوان كرده بود كه پاپ حداكثر مي.تواند جرايم مربوط به كليسا را بفروشد نه جرايم و گناهان مربوط به خداوند را.(3) اين حركت با استقبال طبقات مختلف اجتماعي آلمان از قبيل اشراف، فئودالها، روستاييان و تجار مواجه شد. لوتر اعلام كرده بود كه سخنان پاپ را قبول ندارد و تحت تاثير افكار كليسا نيست بلكه به وجدان و مطالعات خود متكي است. وقتي كه فروش آمرزش گناهان كم شد، درآمد كليسا نيز كاهش يافت. فروشندگان الواح مغفرت به پاپها شكايت كردند كه لوتر مانع از كسب درآمد كليساست. در اين زمان پاپ به لوتر دستور داد تا دست از اقدامات خود بردارد وگرنه از طرف كليسا تكفير خواهد شد. از سال 1517 تا واكنش كليسا يك سال مي.گذشت. در عرض اين يك سال شرايط كاملاً تغيير كرده بود؛ چرا كه لوتر طرفداراني پيدا كرده بود كه پايگاه مهمي برايش به شمار مي.رفتند. او در ميان اشراف، فئودالها و حتي روستاييان پايگاه مهمي كسب كرده بود و تلاش مي.كرد تا نارضايتي از كليسا را با مسائل ملي پيوند زند؛ حتي عنوان كرد كه نبايد ملت آلمان تسليم پاپ و كليسا شوند و همچون فرانسويها بايد دست پاپ را از سرزمين خود كوتاه كنند. پاپ براي اظهار پشيماني لوتر دو ماه به او فرصت داد، ولي هيچ تغييري در رفتار او صورت نگرفت. بدين ترتيب پاپ فرمان تكفير او را صادر كرد. لوتر كه به تحكيم مواضع خود در آلمان پرداخته بود، پاپ را به مقابله طلبيد و فرمان تكفير او را در آتش سوزاند. لوتر سه مقاله تند و آتشين نوشت و در آن.ها به تشكيلات و عملكرد كليساي كاتوليك پرداخت و با حمله به آن.ها آنان را بي.اعتبار كرد. اين رويارويي لوتر دقيقاً خصلت مبارزه به خود گرفت. در سال 1520 او مخالفت خود را با دستگاه پاپ با انتشار رساله.ي «استدعا از نجباي مسيحي ملت آلمان» به حد اعلا رسانيد. در اين رساله تمايز ميان روحانيون و افراد غير روحاني را به كلي كنار نهاد و كليه معتقدان را كشيش خواند.(4) در گذشته برخي رهبران اصلاح.طلب، چون يان هوس به وسيله كليسا سوزانده شده بودند و اينك لوتر نيز در معرض اين خطر قرار داشت. اين مساله موجب شد تا امپراتور آلمان او را احضار و در اين باره به او هشدار دهد. او در شوراي امپراتوري حاضر شد و با تكيه بر سخنان قبلي خود حاضر به استغفار نشد. از اين زمان به بعد لوتر تحت حمايت شخصي به نام فردريك خردمند ساكسوني قرار گرفت. فردريك با ربودن لوتر و حمايت از او مانع از دستيابي پاپ به او گرديد و اين فرصت مناسبي براي لوتر بود تا بتواند انديشه.هاي خود را گسترش دهد.

تمامي انديشه.هاي لوتر حول اين محور مي.چرخيد كه كليسا بايد اصلاح و كم خرج شود. چرا كه كليساي كم خرج به درد نظام بورژوازي مي.خورد. همچنين كليسا بايد مساله ايمان را ساده.تر توضيح دهد و افكار مردم را دچار تشويش نكند. پس بدين صورت او اساس كليسا را به عنوان رابطه انسان با خداوند زير سوال برد، با بيان اين جمله كه «هر كسي مي.تواند كشيش خود باشد و خود مستقيماً با خداوند تماس برقرار كند».(5) ديگر اينكه رستگاري و نجات انسان فقط از طريق ايمان به خداوند ممكن است و نه فرماليسم رفتاري و مراسم و تشريفات. خداوند از طريق محبتي كه در درون انسان ايجاد مي.كند موجب رستگاري او مي.شود، نه كردار و اعمال مذهبي. اشخاصي كه مي.خواهند زندگي خود را توجيه كنند بايد وجدان خود را بسازند و از ظواهر ديني فراتر روند.

لوتر متوجه اين مساله شده بود كه تعاليم اناجيل مشكل.زاست و ترجمه آن ضرورت دارد. بنابراين، اناجيل را مستقيماً به زبان آلماني ترجمه كرد. ترجمه آن.ها به مردم آلمان اين امكان را مي.داد كه آن.ها را به زبان مادري.شان مطالعه كنند و ببينند كه چه مي.گويند. بدين ترتيب لوتر گام اساسي برداشت. او كليسا را بر پايه.ي جديدي استوار كرد كه همان ايمان قلبي بود و واسطه.گري در آن جايي نداشت و مستندات او نيز اناجيل بود. لوتر حتي براي مخالفت با كليسا به فئودالها، اشراف و شاهزادگان دستور مي.داد كه زمينهاي كليسا را در اختيار گيرند تا راه براي تحولات بعدي باز شود. بدين وسيله زمينهاي كليسا در اختيار فئودالها و شاهزادگان قرار گرفت.

لوتر در اصل يك فرد مترقي به معناي امروزي نبود، يعني نمي.توان او را متفكر عقلگرا دانست بلكه او مخالف انديشه.هاي رنسانسي بود و كتبي در رد نظريات اراسموس نوشت و عقيده داشت كه بين قوانين انجيلي و قوانين زميني تفاوت وجود دارد و حتي به شدت با فلاسفه مخالف بود و ارسطو را دلقك دانشكده.ها مي.دانست. لوتر عقل را در حدي قبول داشت كه به درد زندگي معمولي و طبيعي بخورد؛ در حالي كه براي مسائل ماوراءالطبيعي و درك خداوند به كار نمي.آيد. از اين نظر مي.توان گفت انديشه.هاي او همان انديشه.هاي كهن اوليه مسيحيت است كه با تاكيد بر ايمان و اعتقاد قلبي در تعارض با عقل و فلسفه است.

لوتر در ابتدا معتقد بود كه يك كليسا وجود دارد و آن هم بايد اصلاح شود، ولي به تدريج معتقد شد كه دو نوع كليسا بايد وجود داشته باشد بدين صورت كه كليساي مردم مومن و معتقد بايد از كليساي كاتوليك رومي جدا شود. در اين زمان او كليساي جديد لوتران را تاسيس كرد و آن را از كليساي كاتوليك رومي جدا نمود. در اين كليسا به روحانيون اجازه ازدواج داده شد. در اين نوع كليسا هم روحاني، هم مراسم مذهبي و هم برخي از شعائر ديني وجود داشت. عشاء رباني و اصول طبقه.بندي درجات روحاني با لباسهايشان و برخي از هنرهاي قالبي در آن محفوظ ماند و حتي سنت موسيقي نسبت به گذشته تقويت شد. اين بينش به عنوان پروتستان يعني «پروتست» يا اعتراض نسبت به كليساي كاتوليك شناخته شد.

مسلماً افكار و انديشه.هاي لوتر در شرايط اجتماعي و اقتصادي آلمان بي.تاثير نبود. وي عنوان كرده بود كه زندگي روحاني به درد نمي.خورد و در هر لباسي مي.توان به خداوند خدمت كرد. از نظر او خداوند تنها در صومعه و دير نيست، بلكه در همه جا حضور دارد؛ پس لازم نيست كه افراد وارد دير و صومعه شوند. او نه تنها ازدواج كرد، بلكه ازدواجش با يك راهبه مسيحي بود كه از او صاحب پنج فرزند شد و اين مساله مي.توانست در شرايط اجتماعي آلمان تاثيرگذار باشد.

آزادي مذهبي و حركت اصلاحي لوتر در آلمان نشان داد كه اگر در يك بعد كليسا آسيب ببيند، در پي آن مقيدات فئودالي نيز آسيب خواهد ديد و چنانچه ديگر ابعاد كليسا دچار آشفتگي شود، تمهيدات فئودالي نيز زير سوال خواهد رفت. به اين معني كه روستاييان مي.خواستند بدانند كه آيا در كتب مقدس مذهبي چيزي در مورد نپرداختن مقيدات فئودالي يا عشريه كليسايي وجود دارد يا خير. آزادي صرف مذهبي براي آنان كافي نبود، بلكه آن.ها مي.خواستند از قيد مقيدات نظام فئودالي رهايي يابند و در اين زمان طرفداران لوتر در ميان آن.ها اين گونه بيان كردند كه اگر بنيادهاي كليساي كاتوليك سست شود، به سبب ارتباط تنگاتنگ فئودالها با كليسا اقتصاد فئودالي نيز ضربه خواهد ديد. شخصي به نام «توماس مونزر» سخناني را در باب آزادي از سلطه فئودالي بيان داشت و بدين ترتيب جنبشهاي روستايي آغاز شد.

اگر در زمان حركت اصلاحي لوتر شاهد بزرگترين جنبش روستايي و دهقاني به نام «جنگ سلحشوران دهقاني» در آلمان هستيم، بي.جهت نيست؛ چرا كه شرايط اقتصادي، اجتماعي براي انحطاط نظام فئودالي فراهم شده بود. البته حركت لوتر فقط جنبه مذهبي داشت، زيرا او معتقد بود كه افراد حق ندارند در برابر فرمانروايان خود قيام كنند. لوتر كه مورد حمايت فئودالها و اشراف بود در ابتدا كوشيد تا با موعظه خويش، جلوي شورش روستاييان را بگيرد وليكن چون اين جنبش عظيم بود و به اسم لوتر صورت مي.گرفت، او به فرمانروايان و زمينداران آلماني دستور داد تا به سركوب شورش بپردازند؛ با بيان اين جمله كه «اين سگها را بزنيد و بكشيد». با اين اقدام لوتر جنبش دهقاني به سختي سركوب شد. از قول لوتر نقل كرده.اند كه «شهرياران اين جهان خدايانند و عوام شياطين».(6) با سركوب شورش دهقاني ابتكار عمليات در نهضت پروتستان از دست توده مردم خارج شد وليكن روزبه.روز از حمايت پادشاهان و شهرياران برخوردار شد و تا اواسط قرن شانزدهم ميلادي اين اصلاحات در بيشتر امارت نشينهاي شمال آلمان و كشورهاي سوئد، دانمارك و نروژ انجام شد. خصوصاً پادشاهان اسكانديناوي كه به دلايل غير روحاني بودن آن مجذوب اين آيين شدند فرصتي به دست آوردند تا به سركوب اسقفان سركش و مصادره اموال صومعه.ها و ديرها بپردازند.

اقدامات رفرميستي لوتر به منازعات مذهبي بين پروتستانها و كاتوليكها منجر شد. در حالي كه امپراتور آلمان درگير جنگ با دولتهاي فرانسه و عثماني بود، با عقد معاهده صلح اگسبورگ در سال 1555 م. اين مسائل رفع و رجوع شد. بر اساس اين معاهده صلح قرار شد كه هرجا امير كاتوليكي دارد، افراد آن سرزمين كاتوليك باشند و هرجا امير پروتستاني دارد، افراد آن منطقه پروتستان باشند و در سرزمينهايي كه افراد، كاتوليك هستند و امير پروتستان يا بالعكس افراد مي.توانند جابه.جا شوند. اين مساله سبب جابه.جايي جمعيتها و شكاف در آلمان شد و از اين رو در آلمان ضرب.المثلي با اين عنوان رايج شد: «هر كه را ملك است، مذهب آن او».(7)

اصلاحات مذهبي لوتر در آلمان پيامدهاي خاصي را به همراه داشت كه هم مي.توانست مثبت باشد و هم منفي. از جمله پيامدهاي مثبت آن عبارت بود از: گسترش زبان آلماني، ترجمه اناجيل و پيدايش كليساي لوتري و سرانجام قطع رابطه اين كليسا با كليساي كاتوليك رومي. در حالي كه پيامدهاي منفي آن عبارت بود از: سركوب جنبشهاي دهقاني و تسلط فئودالها و اشراف زميندار بر مناسبات بورژوايي و تداوم تسلط نظام سرواژي در آلمان؛ به خطر افتادن وحدت سياسي آلمان و ايجاد دشواري در رشد مناسبات اقتصادي اين كشور. اختلافات مذهبي و عدم وحدت سياسي سبب شد تا آلمان نتواند در عصر جديد در مساله.ي كشف مستعمرات و عرصه.هاي استعماري توفيقي به دست آورد و سرانجام ضعف اين كشور را نسبت به ديگر كشورهاي اروپايي از قبيل فرانسه و انگلستان نشان داد.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 338]