به مناسبت برپايي دهمين همايش آسيب شناسي ايران دريچه يي براي نگاه به درون بيمار

واضح آرشیو وب فارسی:قدس: به مناسبت برپايي دهمين همايش آسيب شناسي ايران دريچه يي براي نگاه به درون بيمار
بنفشه پورناجي/ [email protected]

وقتي به يك آزمايشگاه مراجعه مي كنيم و نمونه خون مي دهيم، آزمايش هايي براي كشف مكانيسم بيماري روي خون ما انجام مي شود. اين فرآيند در حوزه رشته آسيب شناسي (پاتولوژي) قرار دارد. رشته آسيب شناسي كه آسيب هاي وارده شده به بدن انسان را بررسي مي كند، علم بسيار گسترده و پايه شناخت تمام بيماري هاست. با وجود اهميت اين رشته، هنوز جايگاه واقعي آن نزد عموم مردم ناشناخته است. راديولوژي، آزمايشگاه باليني، راديوتراپي، اسكن، ايزوتوپ و... از ديگر دريچه هايي است كه متخصصان هريك از اين رشته ها مي توانند از آنها به اسرار درون بدن انسان راه يابند. اما آزمايشگاه پاتوبيولوژي در اين ميان بزرگ ترين دريچه براي نگاه به درون بدن بيماران است و پاتولوژيست را قادر مي سازد علل بيماري ها را تشخيص دهد. پاتولوژي در دو بخش تشريحي مانند تشخيص روي تغييرات ساختاري بافت و سلول و باليني مانند آزمايش نمونه مايعات بدن (خون و ادرار) كه به علوم آزمايشگاهي معروف است، طبقه بندي مي شود. برپايي «دهمين همايش سالانه آسيب شناسي ايران» كه اول تا سوم آبان ماه در مجتمع بيمارستاني امام خميني برگزار شد، بهانه يي شد تا به برخي محورها و رويكردهاي مهم اين رشته نيم نگاهي داشته باشيم.

براي كسب اطمينان از سلامت زوج ها انجام آزمايش هاي غربالگري سيفليس، تالاسمي و غربالگري معتادان در ايران ضروري و الزامي است. دكتر «محمدرضا جلالي ندوشن» دبير انجمن آسيب شناسي ايران در اين مورد مي گويد؛ «منظور از آزمايش هاي غربالگري، آزمايش هايي است كه با اطمينان قريب به يقين مي توانند بيماري را تشخيص دهند ولي در مواردي هم ممكن است جواب به صورت كاذب مثبت باشد به عبارتي با وجود مثبت بودن آزمايش، فرد به بيماري مبتلا نباشد. از اين رو ضروري است در مواردي كه جواب آزمايش مثبت است، از آزمايش هاي تكميلي تخصصي تر كه به طور طبيعي هزينه بالاتري هم دارد، استفاده شود.»

«جلالي» ادامه مي دهد؛ «بيماري هاي مقاربتي را كه در زمان تماس جنسي از فردي به فرد ديگر منتقل مي شوند، مي توان قبل از ازدواج يا قبل از بارداري به وسيله معاينه ها و آزمايش هاي اختصاصي تشخيص داد. همچنين با تشخيص بيماري هاي سوزاك، سيفليس، كلاميديا، ايدز و زگيل تناسلي، مي توان از ابتلاي فرد ديگر (همسر) و نيز احتمالاً ابتلاي جنين در درون رحم پيشگيري كرد.در آزمايش هاي قبل از ازدواج از آزمايش هاي VDRL كه تست غربالگري است، استفاده مي شود.»

بديهي است در صورت مثبت بودن اين آزمايش، نه تنها بايد با آزمايش هاي مكمل در پي تاييد بيماري سيفليس بود، بلكه بايد فرد از نظر ديگر بيماري هاي مقاربتي نيز بررسي شود.تالاسمي از جمله بيماري هايي است كه با آزمايش هاي پيش از ازدواج مي توان آن را تشخيص داد. براي شناخت بيماري تالاسمي لازم است اطلاعات كلي در مورد گلبول هاي قرمز خون داشته باشيم. سلول هاي قرمز خون انسان وظيفه اكسيژن رساني به اندام هاي مختلف بدن را به عهده دارند. آنها اين كار را از طريق ماده در درون شان به نام «هموگلوبين» انجام مي دهند.

هموگلوبين داراي دو قسمت است؛ قسمت اول از زنجيره هاي هم رشته درست شده و قسمت دوم آن آهن است. اگر زنجيره هاي هموگلوبين دچار كمبود شوند، يك بيماري ارثي خوني به نام تالاسمي ايجاد مي شود. بسته به اينكه كدام زنجيره و چه تعداد از اين زنجيره ها دچار اشكال شوند، انواع مختلف تالاسمي به وجود مي آيد.

«جلالي» مي گويد؛«اگر زن و مرد هر دو به صورت پنهان دچار اين عارضه باشند (حتي بدون اينكه خود علامتي داشته يا از آن مطلع باشند)، خطر جدي براي ابتلاي فرزندان شان وجود دارد. با اين وجود با آزمايش ساده خون و با راهنمايي پزشكان مي توان از بروز اين بيماري در فرزندان جلوگيري كرد.»

اگر قبل از ازدواج (به ويژه در ازدواج هاي خويشاوندي يا در خانواده هايي كه فرد مبتلا به تالاسمي در آنها وجود دارد) از دختر و پسر آزمايش خون انجام گيرد، در صورت مثبت بودن نتيجه آزمايش به آنان توصيه مي شود از ازدواج با يكديگر صرف نظر كنند، چرا كه حاصل اين ازدواج ممكن است تولد كودكي مبتلا به تالاسمي باشد.

آزمايش اعتياد از ديگر آزمايش هاي ضروري پيش از ازدواج به شمار مي رود. به غير از پيامدهاي منفي اعتياد بر ابعاد مختلف بر زندگي مشترك، مصرف سيگار، الكل و مواد مخدر در زن يا مرد مي تواند روي قدرت باروري آنان تاثير منفي داشته يا سبب كاهش ارتباط جنسي شود. در صورت حاملگي نيز عوارض بارداري (افزايش خونريزي و زايمان زودرس) و نيز عوارض نوزادي (ناهنجاري هاي مادرزادي، تاخير رشد داخل رحمي جنين، تولد نوزاد با وزن كم، اختلالات رفتاري و عقب ماندگي ذهني نوزاد و بالاخره افزايش مرگ و مير دوره نوزادي) افزايش مي يابد. دبير انجمن آسيب شناسي ايران توصيه مي كند معتادان به هريك از اين مواد قبل از اقدام به ازدواج يا قبل از بارداري از مصرف سيگار، الكل و مواد مخدر خودداري كنند.

اما ذكر يك نكته ضروري است. اين آزمايش كه در حال حاضر در ايران جزء آزمايش هاي قبل از ازدواج است، غربالگري بوده و با مثبت شدن آزمايش نمي توان بلافاصله انگ اعتياد به فرد زد زيرا عوامل متعددي از جمله مصرف بعضي از داروهاي كدئين مي تواند باعث نتيجه مثبت كاذب در آزمايش شود.

اشتباه هاي آزمايشگاهي

يكي از نگراني هاي مراجعان به آزمايشگاه ها، ترس از پاسخ غلط آزمايشگاه است زيرا به نظر مي رسد اين پاسخ غلط مبنايي بر تصميم گيري پزشكان براي مراحل بعدي درمان قرار گيرد.

دكتر «فريد كرمي» نايب رئيس انجمن آسيب شناسي ايران مي گويد؛ «به طور قطع در تمام مراحل تشخيصي و درماني پزشكي امكان خطا هست، اما نوع كار پاتولوژيست به گونه يي است كه براي اظهارنظرهاي تشخيصي زمان در اختيار دارد و اين زمان فرصتي را به منظور مطالعه در اختيار او قرار مي دهد. براي مثال وقتي اصل نمونه بيمار مي آيد، پس از مرحله تكه برداري از آن، پاتولوژيست به منابع علمي مراجعه مي كند و فرصت زماني براي انجام مطالعه وجود دارد كه اين زمان، ضريب خطاي پاسخ آزمايش را كاهش مي دهد. به عبارتي فرصتي كه پاتولوژيست براي ارائه جواب آزمايش در اختيار دارد، سبب مي شود ضريب خطاي او كمتر از ديگر رشته هاي پزشكي باشد.»

«كرمي» عقيده دارد كتاب هاي موجود در اتاق پاتولوژيست از نظر حجم بسيار بيشتر از اتاق ساير پزشكان غيرپاتولوژيست است كه علت اين امر وسعت مطالب رشته آسيب شناسي است. براي مثال پاتولوژيست براي تشخيص سرطان بايد كتاب هاي روز را مطالعه كند چون روش هاي تشخيصي هر روز جديدتر و متفاوت تر مي شود.

غربالگري ناهنجاري هاي ژنتيكي در جنين و تشخيص آنها قبل از تولد

منگوليسم يا سندرم داون با شيوع يك در هر 700 زايمان منتهي به تولد نوزاد زنده به عنوان شايع ترين اختلال كروموزومي شناخته مي شود. احتمال بروز آن با افزايش سن مادر بالا رفته و از يك در 250 حاملگي در 35 سالگي به يك در 100 در بالاي 40 سالگي مي رسد. نظر به اينكه وجود يك فرد با سندرم داون سبب ايجاد مشكلات مالي و عاطفي و رواني و اجتماعي بسيار در والدين، خانواده فرد و نيز در جامعه مي شود همواره تلاش بر اين بوده است كه بتوان راهي پيدا كرد كه پيش از تولد نوزاد، به وجود ناهنجاري در وي پي برده و به حاملگي خاتمه داد.

دكتر «سيدعلي اكبر سيدمهدي» رئيس انجمن علمي آسيب شناسي ايران مي گويد؛ «مايع آمنيوتيك (مايع اطراف جنين) و بررسي ژنتيكي سلول هاي جنيني كه در آن مايع ريخته شده و به تست آمنيوسنتز معروف است، يك تست بسيار حساس است كه از طريق ارزيابي اين مايع مي توان به وجود اين ناهنجاري هاي ژنتيك پي برد. نظر به اينكه اين آزمايش پرهزينه و وقت گير است و انجام آن مي تواند به عوارض و مخاطراتي از جمله سقط يا ايجاد عارضه در جنين منجر شود، استفاده از اين تست تنها محدود به موارد حاملگي هاي پرخطر يا مواردي مي شود كه سن مادر بالاي 35 سال باشد.»

وي ادامه مي دهد؛ «بر اين اساس سعي بر اين بوده است كه به آزمايش هايي دست يابيم كه داراي حساسيت و ويژگي قابل قبول باشد و بتوان از آن به عنوان تشخيص قبل از تولد استفاده كرد. در اين راستا ابتدا در سال 1984 ارتباط بين عواملي در سرم مادر و ريسك سندرم داون مطرح شد. پس از آن پيشرفت هاي زيادي از نظر اندازه گيري عوامل مختلف در خون مادر حامله و بررسي هاي نرم افزاري اين عوامل به وقوع پيوسته است.»

دكتر «پيمان اميدوار» عضو هيات مديره انجمن آسيب شناسي ايران و دبير دهمين همايش آسيب شناسي اظهار مي دارد؛ «هم اكنون انجمن هاي علمي و تخصصي زنان در كشورهاي پيشرفته توصيه موكد مي كنند كه از اين تست به عنوان تست ابتدايي و غربالگر در تمام سنين بارداري استفاده شود. بهترين زمان براي انجام اين آزمايش بين هفته هاي 16 و 18 حاملگي است. اگر تست در اين زمان انجام شود، صحيح ترين نتايج را به دست مي دهد، اما مي توان تست را از هفته هاي 14 تا 20 و به ندرت تا هفته 21 انجام داد. وجود اين تست و استفاده از آن در آزمايشگاه مي تواند سبب كاهش مخاطرات جسمي و روحي فرد حامله و افزايش اطلاعات پزشك نسبت به بيمار خود از يك سو و از ديگر سو كاهش تبعات اجتماعي و اقتصادي آن براي جامعه شود.»

استرس؛ عامل تاثيرگذار در نتايج آزمايش ها

وجود استرس اعم از اينكه مقطعي باشد يا درازمدت، جسماني باشد يا فكري در نتيجه بسياري از آزمايش ها تاثير مي گذارد. در پاره يي موارد تاثير آن جدي است كه اختلاف فاحشي در نتيجه آزمايش ها به وجود مي آيد. اين موضوع مي تواند سبب قضاوت نادرست پزشك از بيماري شود.

«اميدوار» تصريح مي كند؛ «استرس فرد هنگام نمونه گيري مي تواند باعث افزايش سطح قند خون شود و در اين موارد، تست تحمل گلوكز كاهش مي يابد. همچنين استرس مي تواند در فرمول شمارش خون نيز تغييراتي ايجاد كند. مهم ترين اين تغييرات شامل افزايش هموگلوبين خون، افزايش نوتروفيل هاي خون و نيز كاهش ائوزينوفيل است.»

ميزان هورمون هاي رشد، پرولاكتين، كورتيزول و اپي نفرين با ايجاد استرس به مقدار فاحشي بالا مي رود. سطح هورمون هاي تيروئيدي اغلب پس از استرس هاي جسماني شديد مثل عمل جراحي پايين مي آيد. در پاسخ فوري به تحريكات استرس، سطح پروتئين هايي در خون بالا مي رود كه به پروتئين هاي فاز حاد معروفند (مانند فريتين).

بنا بر آنچه گفته شد، بيمار نبايد هنگام نمونه گيري مضطرب و تحت فشار باشد. نمونه گيري از بيمار بهتر است در محيطي كاملاً آرام و در حالتي انجام شود كه بيمار آسوده و راحت باشد و در صورتي نمونه گيري صحيح انجام مي شود كه بيمار شب قبل را با آرامش سپري كرده باشد.

نقش آزمايشگاه ها در تشخيص زودرس سرطان ها

سرطان پروستات يكي از شايع ترين سرطان هاي مردان در تمام دنيا به شمار مي رود. اين سرطان در مراحل پيشرفته به ستون فقرات و نواحي دوردست گسترش يافته و دست اندازي مي كند و درمان آن در چنين مرحله يي بسيار مشكل يا حتي امكان ناپذير خواهد بود. تا سال هاي دهه 80 ميلادي مرگ و مير ناشي از اين سرطان، بيشترين علت مرگ و مير سرطان را تشكيل مي داد. خوشبختانه در سال 1980 ميلادي دانشمندان موفق به كشف نشانگر خاصي در خون مردان شدند كه آنتي ژن اختصاصي پروستات نام گرفت. دكتر «سيما حقيقي» عضو كميته علمي دهمين همايش سالانه آسيب شناسي اظهار مي دارد؛ «اين آنتي ژن كه به غدد پروستات اختصاص دارد، در سرطان پروستات و تعدادي ديگر از بيماري هاي خوش خيم پروستات بالا مي رود. در حال حاضر اين آنتي ژن تنها نشانگري است كه انجمن هاي علمي جهاني مانند انجمن اورولوژي امريكا و انجمن سرطان امريكا، آزمايش سالانه آن را در خون تمام مردان بالاي 50 سال به طور كل و در تمام مردان بالاي 40 سال كه سابقه خانوادگي سرطان پروستات دارند، توصيه كرده اند.»

دكتر «مريم كديور» دبير علمي اين همايش مي گويد؛ «با انجام يك آزمايش ساده خون و بررسي ماده يي در آن به نام آنتي ژن اختصاصي پروستات (PSA) كه در سرطان هاي پروستات مقدار آن بسيار بالا مي رود، مي توان به وجود سرطان پروستات در بيمار پي برد. گرچه بالا رفتن آن در برخي ضايعات ديگر از جمله عفونت هاي پروستات يا دستكاري هاي پروستات هم ديده مي شود، ولي افزايش چشمگير آن مي تواند وجود سرطان پروستات را در مراحل ابتدايي مشخص سازد. نظر به شيوع زياد آن در سنين بالاي 50 سال و افزايش شيوع اين سرطان با افزايش سن، بررسي PSA خون ضروري است.»
دوشنبه 13 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: قدس]

[مشاهده در: www.qudsdaily.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 123]