سهم گرافيك امروز از خوشنويسي ديروز

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: واژة گرافيك به معانی فوق العاده گوناگونی كاربرد پيدا كرده ، به طوری كه هر فرد در رابطه با سنخ و دسته ای از فعاليت اجتماعی آن را به گونه ای تغبير می كند

واژة گرافيك به معانی فوق العاده گوناگونی كاربرد پيدا كرده ، به طوری كه هر فرد در رابطه با سنخ و دسته ای از فعاليت اجتماعی آن را به گونه ای تغبير می كند . به طور مثال فردی كه كار او در ارتباط با تدريس و تعليم است ، احتمالاً فكر می كند كه گرافيك منحصر به طراحی جلد كتاب يا تصويرپردازی آن خلاصه می شود . يا كسی كه در مسير كار توليدی است ، شايد گمان می برد كه وظيفه گرافيست ، فقط به طراحی بسته برای كالای توليد شده اش و يا تبليغات برای كالای توليد شده محدود می شود و احتمالاً به موارد ديگر از كار گرافيك وقوف نداشته باشد . در دايره المعارف لاروس آمده است : (( گرافيك از ريشة يونانی گرافيكوس Graphi****** به معنی نوشتن و يا رسم كردن ويا نگاشتن است . و آنچه كه به وسيلة علامت ، طرح ، و به طور كلی طرح خطی نمايانده شود ، ناميده می شود . ))
هنر گرافيك بخش شناخته شده ای از نقاشی است كه بعدها توسعه پيدا كرده تا در قالب يكی از مهمترين وسايل انتقال اطلاعات ، و اخبار امروزی شكل گرفته ، و تا آنجا پيش رفته است كه نمی توان برای فعاليت در زمينه گرافيك ، دايره ای را ترسيم نمود و محدوده ای را مشخص كرد .
نماد يا نشانه ، كوچكترين اثر گرافيكی است كه در عين حال انعكاس بزرگی در پی دارد . نشانه ، هويت هـر چيز ، شخص يا كاری را به بيننده می رساند و بـدين وسيـلـه ارتبـاط اشـاره گونـه ای را سبب می شود . به عبارتی ، (( نشانه )) تصوير نام است . اين نام می تواند شخص يا مؤسسه يا فيلم يا كتاب يا … باشد . از مهمترين مشخصة نشانه ، ساده و مختصر بودن آن است كه آن را مؤثرتر می نمايد .
نشانه ها به دو دسته تقسيم می شوند :
1ـ نشانه های تصويری
2ـ نشانه های نوشتاری يا حروفی
منظور ما در اين قسمت ، شرح و تفسير پيرامون نشانه های نوشتاری است . در تعريف آن می توان گفت : نشانه های نوشتاری يا حروفی ، نشانه هايی هستند كه در طراحی آنها از حروف يا كلمه يا جمله استفاده شده است . اين نشانه ها خود به دو بخش تقسيم می شوند :
1ـ نشانه هايی كه با حروف اول نام موضوع طراحی می شوند . اين نشانه ها را به فرنگی ، مونوگرام monogramme می گويند .
2ـ نشانه هايی كه با نام كامل موضوع طراحی می شوند . اين نشانه ها به فرنگی لوگوتايپ logotype ناميده می شوند و در طراحی آنها تركيب خوشنويسی ، نقش مهمی دارد . اين نشانه ها گاه صرفاً از يك تركيب هنرمندانة خوشنويسی ، به وجود می آيند . و گاه شيوة نوشتن حروف ، شكل و تصويری را مجسم می كند .
در آثار خوشنويسی باقی مانده از قدماً ، اين نشانه نوشته ها كه به شيوه های طغری ، مثنی ، مهرهای امضا ، خط بنايی در تركيب تصويری خوشنويسی مشاهده می شود ، كه خود نمونه های ارزنده ای در اين زمينه هستند .
در بررسی اجمالی كه به نشانه نوشته هايی كه در سالهای اخير طراحی شده ، و شيوه های نو گرافيكی در آنها مشهود است ، به اين قضیة اساسی پی می بريم كه طراحی نشانه نوشته ای موفق است ، و توانسته است حق مطلب را اداء كند و به ارزشهای خوشنويسی كه گذشتگان ما در اثر مشقات و قبول مرارتهای فراوان به اصول آن دست پيدا كرده اند . و نظمی و مقالی خوشايند را فرض و قاعده قرار داده اند ، عنايتی شده است .البته فراگيری اصول و قواعد خوشنويسی در اين دوره كه زندگی ماشينی خود را بر تمام شئون زندگی فردی و اجتماعی تحميل كرده است ، كاری است كه برای هر فراگيرندة هنر گرافيك در دانشكده های هنری ميسر نيست . البته شناخت اجمالی پيدا كردن نسبت به آن چيزی است كه مورد عنايت تصميم گيرندگان در اين بخش قرار گرفته ، ولی نهايتاً هر گرافيست نمی تواند خود را طراح بی عيب و نقص يك اثر خوشنويسی بداند .
لذا مشورت و كمك گرفتن گرافيست از خوشنويس در طراحی يك نشانه نوشته ، كاری كاملاً موفق نشانه نوشته های باارزش امروزی ، استاد مرتضی مميز ، با وجود تجربة فراوان در زمينة هنر گرافيك خود بر اين باور است . او در مقدمة كتاب ارزشمند خود ( نشانه ها ) چنين آورده است :
(( در طراحی نشانه نوشته هايی كه مربوط به طراحی حروف با استفاده از شيوه های خوشنويسی می شود ، اگر طراح خود خوشنويسی نمی داند ، به طور طبيعی همكاری با خوشنويسان الزامی است و اصول كار بايد با اصول خوشنويسی همگام باشد . خطوط تزئينی فراوانی در جامعة ما طراحی شده است كه كاملاً فاقد اصول خوشنويسی و زيبايی های خط فارسی است . آنچه مطرح می شود ، اين نكته است كه ميزان تبعيت طراح از اصول دقيق خوشنويسی تا كجاست ؟ برای تعيـين و درك اين حدود ، بايد باز به گذشته و تجربيات استادان خوشنويس مراجعه كنيم ، ملاحظه می كنيم در نمونه های طغری ، مثنی ، نستعليق شكسته و به خصوص در خط بنايی ، استادان به خود اجازه داده اند از تركيب بنديها و قواعد خوشنويسی به آن حد عدول كنند كه نتيجه ، خود اثری بديع و جديد باشد و سبب ايجاد سنت تازه ای شود . لهذا طراحان امروزی نيز به شرط آنكه از پختگی ديد و تجربه به حد كافی بهره مند باشند ، می توانند نوشتة خوشنويسی شده را در اين روال ساده تر و يا با تركيب بندی ديگر مطرح كنند . ))
در انتهای اين بحث و نظر ، لازم است به نمونه هايی از طراحی حروف نشانه نوشته هايی كه در سالهای اخير توس استاد مميز طراحی شده ، با استفاده از نظر ايشان در مورد طراحی هر كدام از نشانه نوشته ها ، و بهره گيری از شيوة خط فارسی كه در آن به كار برده اند ، پرداخته شود .در نگارش خطوط اسلامی كرسی بندی ، مسأله ای است كه از اهميت زيادی ، برخودار است . بدين معنی كه هنگام قرار گرفتن كلمات مختلف در كنار يكديگر ، صعود و نزول آنها از يك خط افقی فرضی كه خط كرسی ناميده می شود ، فضاهای مثبت و منفی ، انقباض و انبساط حروف و كلمات بايد دقيقاً ، رعايت شود . در اين صورت مطلب نوشته شده در چشم بيننده اثر مطلوب به جای می گذارد و زيبا جلوه می كند .
در شيوة نسخ ، و به خصوص نسخ چاپی ، حروف و كلمات غالباً دارای پایة افقی هستند كه همه دقيقاً بر خط كرسی منطبق شده ، امتدادی مستقيم را به وجود می آورند . اين امتداد چشم خواننده را هدايت كرده ، از انحراف ديد جلوگيری می كنند . اين مشخصه در ضمن خواندن ، به خواننده آرامش می بخشد . پس اين خط كرسی هر چه محكمتر و مداومتر باشد ، اثر بخشی آن بيشتر است و نگارنده به هدف اصلی خود ، يعنی آسان خوانی نزديكتر شده است .
حروفی كه به عنوان بخشی از كار عملی خود ارائه نموده ايم . بر اساس خط كوفی طراحی شده است كه البته سعی شده است با حفظ خميرمایة اصلی حروف ، ارزشهای گرافيكی آن پربارتر شده باشد . نكاتی كه مورد نظر بوده ، به ترتيب اهميت عبارتند از :
1ـ رعايت اصل تبعيت شده از خط كوفی و برخوردار بودن حروف از شخصيت اسلامی و تاريخی تا حد امكان .
2ـ در ضمن حاكميت ارزش تاريخی حروف ، و رفع بعضی از نواقص ، از ديد گرافيكی . مثلاً رعايت اصل امتدادهای محدود ـ در يك كار گرافيكی اعم از طرح نوشته يا صفحه آرايی ، هرچه تعداد امتدادهای موجود در صفحه موجود در صفحه محدودتر باشد ، و چشم بالا و پايين نيفتد ، كار موفقتر و محكمتر است و بيننده باآرامش و راحتی بيشتر مشاهده می كند . در زمينة طراحی حروف ، اين مسأله در مورد فاصلة بالا و پايين حروف از خط كرسی ، بايد صادق باشد . اگر هر كدام از حروف صعود يا نزول متفاوت داشته باشند ، مطلب نوشته شده خصوصيت يكی كار موفق را دارا نيست ، و چشم خواننده مرتب بالا و پايين شده ، و اين امر سبب خستگی چشم وی می شود . در طراحی حروف فوق ، به خصوص طراحی دواير كه كاملاً نو است ، اين امر بيشتر مد نظر بوده است .
3ـ متناسب بودن اندازة حروف نسبت به يكديگر ، مثلاً در طراحی دواير سعی شده ، دواير متصل و منفصل از نظر سطح قرارگيری نسبت به خط كرسی همسان شوند تا پهنای دواير با توجه به فرم بسيار متغير آنها ، هم اندازه يا حتی الامكان نزديك به هم طراحی شود . نيز تناسب اندازة دواير با حروف كوچكتر مثل (( و )) و (( ر )) و (( د )) ، به خصوص نسبت به خط كرسی رعايت شود .
4ـ كيفيت مطلوب در اندازه های مختلف ، طراحی حروف بايد به گونه ای باشد كه به هنگام ريز يا درشت شدن ، اشكالی در جزئيات آن بروز نكند . در حروف پيشنهادی اين نكته مورد توجه بوده كه بتوان آن را در نگارش تيتر مطلب تا بزرگ شدة آن ، مثلاً در طراحی تابلوی تبليغاتی مورد استفاده قرار داد .
5ـ خوانا بدون حروف ، خوانايی حروف ، به خصوص در اتصالات كه غالباً در طراحی حروف بر اساس خط كوفی كه فعلاً موجود است ، دچار اشكال هستند ، سعی شده حتی الامكان رفع شده باشد .

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 1392]