بخش سوم و پاياني/جايگاه فرهنگ ديني در سند چشم‌انداز بيست ساله

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: بخش سوم و پاياني/جايگاه فرهنگ ديني در سند چشم‌انداز بيست ساله
گروه خبرنگاران افتخاري / حسين قاسم نژاد : توسعه به مفهوم ديني و با نگرش بومي مذهبي آن ريشه در آيات قرآن دارد. توسعه در مفهوم ديني ناظر به جهت و حيثيت رشد است، انتقال از انحطاط به استعلا و از تكامل‌نيافتگي به تكامل انساني.
تاكنون دو قسمت از اين مقاله را مطالعه كرده‌ايد، در قسمت قبلي نويسنده تأكيد كرد: اصولا هر فرهنگي همواره با خرده‌فرهنگ‌هاي مهاجم در ستيز است، هر فرهنگ ديني نيازمند صيانت اجتماعي و دولتي است. به همين دليل حتي سكولارترين كشورهاي اروپايي مقادير هنگفتي از بودجه خود را صرف اين تعاليم در كشورهاي بيگانه به نام‌هاي مختلف مي‌پردازند. اكنون قسمت سوم و پاياني آن از خاطرتان مي‌گذرد.
قسمت قبلي مقاله را اين‌جا بخوانيد!

به همين دليل اسلام يك دين پايدار و زنده و پوياست، يعني ممكن است مراجع در برخي از موارد اجتماعي حكم متفاوت بدهند كه از قضا اين عين زنده بودن دين است، چون بر اساس درك خود از مفاهيم قرآن و حديث و نمونه‌هاي تاريخي و با توجه به درك اجتماعي مسأله روز آن‌را مطرح كرده و استنباط كرده‌اند، لذا جوامع اسلامي سعي كرده‌اند تا با تهيه اسناد توسعه، ملت خود را در مسير هدايت الهي قرار داده و از اصل دين و مذهب و كيش و كيان خود دفاع كنند.

در جامعه اسلامي مردم در جهت تقرب و نزديكي به خدا گام برداشته و تمام اعمال و افكارشان در جهت خدا بوده و خدا را در تمام شئون زندگي خود حس كرده و جز او نمي‌بينند و جز او نمي‌پويند كه اين امر بايد از حالت شعار به فعل درآيد؛ يعني از بالقوه به بالفعل برسد كه نيازمند زمان و برنامه‌ريزي صحيح است. در جامعه آرماني اسلامي جنبه‌هاي مادي و معنوي زندگي عميقا به يكديگر همبسته‌اند و رستگاري انسان به سلامت و ارتباط اين دو جنبه بستگي دارد؛ يعني جامعه‌اي مي‌تواند پويا، متحول و سالم باشد كه پويائي و تحول را در هر دو زمينه مادي و معنوي تضمين كرده و تعادلي بين اين دو بوجود آورد.

در عين حالي كه فرد از جامعه جدا نيست، يعني كارها و فعاليت‌هاي افراد جامعه نبايد در تناقض با هدف‌ها و آرمان‌هاي كلي جامعه باشد. برخلاف ديدگاه‌ها و مكاتب معتقد به اصالت فرد يا جامعه از ديدگاه اسلام منافع اجتماع حاصل جمع منافع تصوري و غالبا متناقض منافع يك‌يك افراد جامعه نيست، وجود اين اسلام به مطلق‌گرائي در مسلط كردن و تحميل چيزي به‌عنوان منافع جامعه بر افراد هم معتقد نيست، بلكه از اين ديدگاه بايد شرايطي بوجود آيد تا نه تنها منافع و مصالح مادي و معنوي جامعه محفوظ بماند، بلكه فرد نيز اين امكان را بيابد كه حداكثر توانايي و خلاقيت خود را در جهت تعالي مادي و معنوي خويش و جامعه به‌كار بندد.

نكته ديگري كه در جهت‌گيري كلي اين جامعه و آرماني قابل توجه است آن است كه برخلاف بسياري از مكاتب كه از نظر آرماني رفاه انسان را هدف قرار مي‌دهد و اين رفاه عملا به جنبه‌هاي مادي زندگي پايان مي‌پذيرد در جامعه آرماني اسلامي هدف تبلور آن خصوصيات انساني است كه وي را به‌سوي تقرب و كمال سوق مي‌دهد بدين جهت است كه در عين حال كه در اين جامعه افراد تمام كوشش خود را در جهت تعالي جنبه‌هاي مادي زندگي بكار مي‌برند، ولي تمام اعمالشان در جهت و به‌خاطر رضايت و نزديكي به خداست.

در اين جامعه آرماني هر فرد خود را ملزم به رعايت حقوق افراد جامعه دانسته در كار خود احساس مسؤليت كرده، حس از خودگذشتگي، ايثار، جوانمردي، انضباط، وظيفه‌شناسي و صرفه‌جويي در او تقويت شده و علاقه به مطالعه و حل مسائل از طريق علمي، اعتقاد به اهميت كيفيت در او نهادي شده‌اند، در اين جامعه هر فرد به كليه افراد جامعه به‌خصوص آن‌هايي كه به جامعه خدمت مي‌كنند و از جمله به آن‌هايي كه به او دانش يا حرفه‌اي آموخته‌اند احترام گذاشته و خود نيز از احترام شايسته برخوردار است. در اين جامعه فردي را بر ديگري برتري نيست و به مصداق «ان اكرمكم عند الله اتقيكم» مردم پرهيزكارترين و خدمتگذارترين را در بين خود عزيزترين مي‌دانند.

توسعه به مفهوم ديني و با نگرش بومي مذهبي آن ريشه در آيات قرآن دارد و واژگاني همچون رشد، تعالي، استعلا، تكامل، استكمال، تزكيه، جهد، سعي و ... بيانگر ابعاد آن است. غايت توسعه و هدف از آن، جهت‌گيري‌ها را در آن روشن مي‌كند. جهان‌بيني ديني، انسان‌شناسي، جامعه‌شناسي، اصالت روح، جهان آخرت و معاد، فلسفه آفرينش انسان و جهان، هدف خلقت و ... ، توسعه به مفهوم ديني آن را با توسعه به مفهوم غربي‌اش كاملا متمايز مي‌كند. مباني تفكرات سياسي، اقتصادي، سياسي و اجتماعي قرآن و اسلام، شاخص‌هاي توسعه و ويژگي‌هاي آن‌را با توسعه غربي در همه ابعاد آن متفاوت مي‌كند.

توسعه در مفهوم ديني ناظر به جهت و حيثيت رشد است. انتقال از انحطاط به استعلا و از تكامل نيافتگي به تكامل انساني. براي نيل از انحطاط به استعلا و استكمال گرچه عمران زمين لازم است و انسان موظف به آبادان كردن آن؛ يعني قابل بهره‌برداري كردن زمين است. (هو انشأكم في الارض و استعمركم فيها)، لذا وجود تحول در توسعه ديني و مذهبي يا به اصطلاح بهتر تحول فرهنگ ديني امري اجتناب‌ناپذير است كه بايد بر اساس مداليته‌هاي بومي و اسلامي استخراج شود نه شواهد توسعه ليبراليستي و سوسياليستي، چون جامعه اسلامي داراي يك سند مكتوب آسماني به نام قرآن است كه راهنماي همه پرهيزگاران است و هر جامعه‌اي كه بيشتر در آن غور و تفحص كند بيشتر به سعادت اجتماعي نزديك مي‌شود با توجه به اين اصل ببينيم در چشم‌انداز بيست ساله چه جايگاهي براي فرهنگ ديني ما ديده شده است.

توسعه فرهنگ ديني و پيشرفت اساسي آن از مواردي است كه به صورت كلي در همان بند اول سند چشم‌انداز بيست ساله قابل دسترسي است، ولي اين بند نيازمند گشايش دارد. توسعه در امر فرهنگ قرآني، توسعه در امر فرهنگ كتابخواني، فرهنگ توريسم، فرهنگ آداب و رسوم و مبارزه با خرافات و ... كه بايد به‌صورت كامل باز شود تا حالت اجرايي به خود گيرد.

در غير اين صورت همه آقايان مثل اكنون مي‌گويند ما كار فرهنگي مي‌كنيم، كسي منكر آن نيست، چون ريز رئوس مطالب موجود نيست. بايد در بازنگري يا در ارائه بخشنامه‌ها اين موارد مسؤلين امر بايد توجيه شده و توجه شود.

اولين بند سند چشم‌انداز بيست ساله عبارتست از: (ايران در بيست سال آينده بايد) توسعه‌يافته، متناسب با مقتضيات فرهنگي، جغرافيايي و تاريخي خود، متكي بر اصول اخلاقي و ارزش‌هاي اسلامي، ملي و انقلابي، با تأكيد بر مردم‌سالاري ديني، عدالت اجتماعي، آزادي‌هاي مشروع، حفظ كرامت و حقوق انسان‌ها و بهره‌مندي از امنيت اجتماعي و قضايي باشد.(8)

براساس همين چشم‌انداز در بند 7 آن آمده است: «الهام‌بخش، فعال و مؤثر در جهان اسلام با تحكيم الگوي مردم‌سالاري ديني، توسعه كارآمد، جامعه اخلاقي، نوانديشي و پويايي فكري و اجتماعي، تأثيرگذار بر همگرايي اسلامي و منطقه‌اي بر اساس تعاليم اسلامي و انديشه‌هاي امام خميني(ره)»(9)؛ يعني ايران بايد به يك كشور الگو و نمونه اسلامي تبديل شود كه در اين راه نيازمند بسترسازي فرهنگي هستيم. بايد سازو كارها تدوين شود و معلوم شود كه كدام سازمان چه وظايفي دارند.

توسعه فرهنگ ديني بر عهده كدام نهاد است و توسعه فرهنگ قرآني بر عهده كدام؟! و اين امر نبايد به صورت يك گزارش ارائه شده توسط سازمان و بايگاني شده در وزارتخانه يا سازمان بزرگتر درآيد. در اين امر همه موظفند. وظيفه با امر مستحبي فرق مي‌كند. اين يك رسالت تاريخي براي ملت ايران است كه بايد از آن صيانت كند و ابتدا از خود شروع كند، هنگامي كه جنگ جهاني دوم پايان گرفت، ژاپن شكست خورد متوجه ارزش غذا شد، لذا در طرحي بيست ساله تصميم گرفت تا انواع گونه‌هاي برنج را براي كاشت و توسعه آن كند. آن‌ها در اين راه متوجه شدند كه بايد به كشاورزان‌شان اين فرهنگ را بياموزند، لذا دولت به‌صورت كاملا رايگان يا با وام‌هايي شبيه بلاعوض توانست با تجهيز و نوسازي اراضي و استفاده از ماشين‌آلات نو، به بزرگ‌ترين قطب علمي توليد و صادرات برنج تبديل شود.

همين محصول استراتژيكي كه فقدان آن باعث شكست آمريكا در ويتنام شد، چون ويتنامي‌ها برنج داشتند، اما كمبود محصول استراتژيك برنج و گندم در شوروي يكي از عوامل اصلي شكست شوروي از آمريكا بود. ژاپن بعد در طرح بيست ساله ديگر همه كشورها را به نوعي نيازمند خود ساخت، يعني به‌صورت رايگان با وزارت كشاورزي همه كشورها از جمله ايران مكاتبه كرد. آن‌ها طرح مكانيزاسيون را به صورت رايگان در تمام كشورها بدون هيچ چشم‌داشتي اجرا كردند و محصولات ولي ماشين‌آلات را به اين كشورها فروختند و خود به صورت كشور مرجع علمي درآمدند.

اين مثال عيني اقتصادي اتفاقا به‌خاطر طراحي و چشم‌انداز توسعه آن درآمدي ساليانه چند برابر نفت ايران عايد ژاپن مي‌كند. برنامه‌ريزان فرهنگي ايران نيز به‌صورت كلي اين طرح را تصويب كردند و حضرت آيت‌الله خامنه‌اي نيز آن‌را تأييد و دستور فرمود كه همه موظفند براي رسيدن به اين اهداف تلاش كنند، اما بايد نكات ريز و نمونه‌هاي اجرايي آن ارائه شود و بستر براي ترويج فرهنگ را خود دولت آماده كند. دولت بايد بداند هزينه امروز در اين راه، يعني رفاه و سعادت در بيست سال ديگر.

از طرفي ديگر در اين راه بايد به نيروي انساني هم انديشيد. جايگاه اين همه نيروي انساني مذهبي و ديني تحصيلكرده در كجاست؟ اين جوانان كه فلسفه و علوم اجتماعي و تاريخ اديان و علوم قرآني و در كل علوم انساني تحصيل كرده‌اند و يا حتي حافظان قرآن چه جايگاهي در اين امر تبليغي دارند؟ حتما كه نياز نيست دولت استخدامي جديد راه بيندازد. دولت مي‌تواند از اين جوانان به‌صورت هسته‌هاي خود‌جوش به شكل شبه كارمند با توجه به همه حقوق‌هاي اجتماعي، مالي و سياسي، از انديشه و كارشان استفاده كنيد. آيا درست است اين افراد در كارخانه‌ها كار كنند؟؟

توسعه انساني بر اساس سه بعد توسعه اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي و سياسي استوار است. بنابراين، شاخص توسعه انساني متشكل از سه مؤلفه درآمد، آموزش و اميد به زندگي است. عناصر ضروري در رشد اين شاخص چهار عامل برابري، پايداري، بهره‏وري و توانمندسازي افراد جامعه است، لذا تربيت نيروي انساني و استفاده از نيروهاي انساني تخصصي كه دانشي در اين راه اندوخته‌اند. بايد اوّلين راه شناخت و مطالعات باشد. در صورتي‌كه اين امر در چشم‌انداز به صورت كلي است و تاكنون چيزي در اين مورد ديده نشده است و در گزارش توسعه انساني سال 2003 سازمان ملل، جمهوري اسلامي ايران در بين 175 كشور از نظر رتبه توسعه انساني داراي توسعه انساني متوسط است و اين در حالي است كه كشورهايي همچون مكزيك، كويت، آرژانتين، بحرين و كره‌جنوبي از جمله كشورهاي در حال توسعه‏اي هستند كه داراي توسعه انساني بالا هستند.

بر طبق اين آمار، جايگاه ايران در جدول شاخص‏هاي توسعه انساني و در ميان كشورهاي همجوار و منطقه بيانگر اين است كه كسب رتبه اول در منطقه حتي وقتي محدود به كشورهاي همسايه باشد تا چه اندازه نياز به تلاش دارد. تنها فرهنگ و تفكر و ايده‏اي كه بتواند انرژي‏هاي پراكنده در سطوح و لايه‏هاي اقشار و طبقات اجتماعي را بر حول محور توسعه متمركز كرده و توسعه را به يك تصميم جمعي نهايي بدل كند فرهنگ و تفكر ديني است؛ زيرا آموزه‏هاي ديني در بردارنده وحدت و انسجام و اراده جمعي است.

بنابراين اگر بخواهيم سند چشم‌انداز را در بايگاني سازمان‌ها رها كنيم. به چنين موقعيتي دست نمي‌يابيم، علاوه بر اين‌كه در اين حوزه نبايد اصلا شعار داد. فقط بايد عمل كرد و نتايج را بررسي كرد و گزارش داد. شعار وقتي نتيجه مي دهد كه بسترها آماده باشند و ما 70 درصد راه را رفته باشيم. آن وقت براي تهييج افكار عمومي كه اين تغييرات را پذيرفته‌اند . شعار نياز است. آن هم شعاري كه داراي جنبه وحدت و اسلامي باشد، نه شعاري پوچ براي اعمال و افكار سياسي! كه متأسفانه مي‌بينيم گاه دستاويز جناح‌هاي سياسي مي‌شود با آن‌كه مقام معظم رهبري بارها فرموده‌اند و راهنمايي كردند، ولي هنوز هم اين سستي‌ها و كاستي‌ها و گاه بازي‌هاي سياسي به عنوان ابزاري براي جمع‌آوري رأي ديده مي‌شود. در صورتي‌كه اسلام اين‌گونه موارد را رد مي‌كند و همان‌طور كه ارئه شد مرجع تقليد و رهبر انقلاب هم بارها اين مسأله را مطرود اعلام كردند.

منابع و مأخذ:

1- قرآن كريم

2- فرهنگ معين

3- فرهنگ عميد

4- فرهنگ نفيسي

5- فرهنگ انگليسي به فارسي آريانپور

6- فرهنگ علوم انساني، محمد‌جعفر شهيدي

7- تورات (كتاب مقدس)، بخش اسرائيليات

8- انجيل (كتاب مقدس)

9- فرهنگ ايران در سفرنامه‌هاي اروپايي، مهين اويس

10- فرهنگ علوم اجتماعي، جوليوس گولر و ويليام ل.كولب، ترجمه مصطفي ازكيا و همكاران

11- سرزمين و مردم ايران، عبدالحسين سعيديان.

12- فرهنگ‌شناسي و حقوق فرهنگي، عماد افروغ

13- خرده‌فرهنگ‌ها و وفاق اجتماعي، عماد افروغ

14- جامعه مدني، پيش‌شرط‌ها و موقعيت آن در ايران، عماد افروغ

15- فضا و نابرابري اجتماعي، عماد افروغ

16- تغييرات اجتماعي و نرم‌هاي فرهنگي علم، دگره جرارد، ترجمه محمد توكل.

17- فرهنگ‌شناسي، چنگيز پهلوان.

18- فرهنگ و زندگي، شماره 16، نشريه دبيرخانه شوراي عالي فرهنگ و هنر.

19- نظم اجتماعي، مسعود چلبي.

20- فرهنگ و توسعه، سازمان يونسكو، ترجمه نعمت‌الله و محمد فاضلي.

21- شيوه‌هاي تفكر ملل شرق، هاجيهه ناكامورا، ترجمه مصطفي عقيلي و حسين كياني

22- توسعه فرهنگي آسيا، مجله دنياي سخن، آبان و آذر 1370

23- جهاني شدن به چه معناست، مجله كلك‌ مهر 1375

24- يك‌پارچگي ملي و رشد هويت‌هاي قومي، فصل‌نامه مطالعات راهبردي، نوشته كاووس سيدامامي ‌

25- بررسي جايگاه مشاركت فرهنگي در سياست فرهنگي كشور، حسين ايماني جاجرمي

26- تاريخ اديان، عبدالله مبلغي آباداني

27- سند چشم‌انداز توسعه ملي ايران (برداشت از سايت ايران 1404)
يکشنبه 12 آبان 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 486]