معنی نام ماه های ایرانی فروردین ، اردیبهشت و روزهای ماه در ایران باستان

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: نام های سی روز ماه های سال در ایران باستان برگرفته از نامهای هرمزد و امشاسپندان و ایزدان گوناگون است که در آغاز آن ها نام هرمزد قرار دارد و سپس نام روزهای دوم تا هشتم اسم های شش امشاسپند یا صفتهای هرمزد و بقیه نیز یا نامهای ایزدان موکل بر پدیده های طبیعی و یا برگرفته از نام برخی از یشتهای اوستا است:

1- هرمزد 2- بهمن3- اردیبهشت 4- شهریور5- سفندارمذ 6- خرداد 7- امرداد 8- دی به آذر9- آذر10- آبان(الهه آبها) 11- خورشید 12- ماه 13- تیر(ایزد باران)14- گوش(ایزد چهارپایان) 15 - دی به مهر16- مهر(رب النوع روشنایی ) 17- سروش(پیک اهورامزدا) 18- رشن(ایزد عدالت)19- فروردین20 - بهرام (ایزد جنگ)21- رام (فرشته هوا)۲۲- باد 23-دی به دین24- دین25 - ارد 26 – اشتاد 27- آسمان 28- زامیاد(فرشته زمین)29- ماراسپند (در اوستا مانثرا سپنت = سخن مقدس) ۳۰- انغران یا انیران (روشنایی بی پایان= مکان هرمزد).

فردوسی در شاهنامه روز ۲۵ اسفندماه را چنین بیان می کند:

سر آمد کنون قصه یزدگرد به ماه سفندارمذ روز ارد

در شاهنامه فردوسی پایان سرودن شاهنامه روز آسمان از ماه بهمن سال ۳۸۹ آمده است یعنی ۲۷ بهمن ماه ۳۸۹ یزدگردی برابر با محرم ۴۰۰ هجری قمری که در پایان شاهنامه نیز بدان اشاره شده است:

چو شد آخر این داستان بزرگ سخن های آن خسروان سِتُرگ

اگر سال نیز آرزو آمدست نهم سال و هشتاد با سیصدست

مه بهمن و آسمان روز بود که کِلکم بدین نامه پیروز بــــــود

در یک رساله پهلوی به نام ماه فروردین روز خرداد که به زبان پهلوی است آمده است که بسیاری از رویدادهای مهم تاریخی از جمله آفرینش کیومرث و پیدایی هوشنگ و بی مرگ شدن گیتی توسط جمشید و زاده شدن زرتشت در روز خرداد از فروردین ماه بوده و کشته شدن اژیدهاک به دست سام نریمان پیش از رستاخیز و نیز وقوع رستاخیز نیز در چنین روزی خواهد بود (یعنی ششم فروردین ماه).

همچنین تیر انداختن آرش كمانگیر برای تعیین مرز ایران و توران در روز تیر از ماه تیر به وقوع پیوسته و این روز را جشن می گرفتند و آنرا تیرگان می نامیدند. نیز به مناسبت چیره شدن فریدون بر اژیدهاك در مهر روز از مهر ماه این روز را نیز جشن می گرفتند و مهرگان می نامیدند.

ریشه نامهای فارسی ماههای سال در تقویم پارسیان و معانی آنها

فروردین: این نام برگرفته از نام فروهر fravahr است که در حقیقت روان درگذشتگان بوده و باور بر این بود که روان های مردگان در نخستین روزهای بهار نزد اقوام خود به زمین باز میگردند.

بنا بر پنار زرتشتیان فروهر روان مردگان و نیز روان آنانی است كه هنوز زاده نشده اند و جایگاه فروهر نزد خداست و هنگامی كه کسی می میرد روان او به فروهر او می پیوندد و هنگامی كه کسی زاده می شود نیز روان از فروهر جدا و به تن او در جهان مادی می پیوندد.

دیدگاه دیگر این است که فروردین در ریشه پَروردین بوده که به فروردین تغییر یافته مانند پارس و فارس، پیروز و فیروز و پروردین یعنی ماه پرورش گلها و گیاهان و درختان، چون در این ماه دوباره پرورش می یابند.

اردیبهشت: برگرفته از نام اوستایی( ارتا وَهیشتا) به معنای (بهترین راستی) است که نام یکی از امشاسپندان بوده است.

و در این ماه طبیعت به اوج زیبایی خود می رسد و بهترین راستی است.

خرداد:در اصل( خوَرداد ) بوده که خُرداد شده . هنوز کُردهای ایلام و کرمانشاه به خورشید می گویند (خــوَر) چون در این ماه گرمای خورشید یا همان خوَر بسیار می شده آن را خُرداد نامیدند یعنی ماهی که خورشید گرمای بسیار می دهد.

تیر: در اوستا تیشتر نامیده شده و نام ستاره ایست. پژوهشگران آنرا با شَعرای یَمانی یا ستاره شباهنگ که درخشان ترین ستاره آسمان شب است برابر دانسته اند. یونانیان باستان این ستاره راsiriusمی نامیده و آن را منبع گرما می دانستند. این جدا از سیاره تیر یا عطارد است.

تیر یشت یا تیشتر یشت همچنین نام یكی از یشتهای اوستاست و ستاره تیر یا تیشتر که از او در یشت موسوم به تیشتر یشت یاد میشود ایزد موکل بر رعد و باران نیز بوده است وبر اساس این باور ستاره تیشتر دشمن دیو خشکسالی یا اپوش است و باور بر این بود كه در نبرد( تیشتر )با( اپوش گرزی) توسط (تیشتر) بر دیو خشكی وارد می گردد و صدای رعدی كه شنیده می شود خروش آن دیو است. به داستانی برآمدن این ستاره برابر با چهارمین ماه سال یا آغازفصل تابستان است.

امرداد: در اوستا اَمـرتاته ameretata به معنای بی مرگ است.

( اَ + مُرداد = اَمُـــرداد) پیشوند (اَ) هنوز در نام اَ نوشیروان (اَ+نوشه + روان = دارای روان بی مرگ ) یافت می شود . پس امُرداد یا به گونه نادرست آن مُرداد یعنی ماه بدون مرگ . واقعاً هم این ماه چون ماه کار و کشاورزی بوده ماه مردن نبوده است.

شهریور: نظر نخست آن است که گفته می شود :برگرفته از نام اوستایی (خشثرَ وَئیری) به معنای( پادشاهی آرزو شده) است و نام یکی از امشاسپندان بوده است.

نظر دوم آن است که گفته اند در ریشه (شَهری بَر )بوده به معنای ماه بُردنِ میوه به شهر . واژه ی (بَر ) در شهری بر یا شهریور به معنی میوه است.

مهر: نام فارسی شده رب النوع روشنایی است که از نام اوستایی میثرا یا میترا ( در سانسکریت میترَ) به معنای دوستی گرفته شده است. مهر نام ایزد روشنایی بوده به همین دلیل به خورشید هم گفته شده ولی در ریشه خورشید نبوده است. چنانکه در اوستا نیز همواره نام مهر یا میترا جدا از نام خورشید می آید و در نامهای روزهای ماه نیز خورشید نام یازدهمین و مهر نام شانزدهمین روز ماه بوده است.

آبان: نام فارسی شده ایزد آب ها یا آناهیتا است که در اوستا (اَرِدوی سور اناهیتا) یعنی رودخانه نیرومند بی آلودگی نامیده شده است. اناهیتا كه کوتاه شده این نام اوستایی است نام الهه ی نماینده بر آب های روان بوده و یشتی كه در اوستا به مناسبت این الهه سروده شده آبان یشت نام دارد. نامگذاری آبان به این مناسبت بوده كه این ماه آغاز بارندگی بوده است.

به سخن ساده تر آبان یعنی ماه بارش باران و ماه آب ها.

آذر: از نام اوستایی آتـَر یا ایزد نماینده بر آتش مقدس گرفته شده است. این آتش مقدس برابر بندهای 46-50 زامیاد یشت اوستا رقیب اژیدهاک دانسته شده و برابر متن اوستایی نبردی بین این دو در گرفته كه به فرار اژیدهاك انجامیده است. اژی دهاك به معنی (آتشفشان زیانبار یا آتش زیانبار) ربطی با اژی دهاك یا ضحاک ماردوش ندارد. چون این اژی دهاك انسانی با كنشهای اهریمنی بوده كه بدان لقب یعنی اژی دهاك معروف شده بود. واژه اژی در زبان اوستایی علاوه بر معنای مار هم معنی با واژه ی (اهی) در سانسکریت به معنای آتشفشان نیز می باشد و( دَهاک) در زبان اوستایی به معنای (ضربه زن یا زیانبار) ترجمه شده است. آتر یا آتش مقدس در آیین مزدیسنا مقامی بس والا دارد و از بزرگ ترین نعمت هایی بوده که از جهان بالا و برای بهره انسانها به زمین فرستاده شده است..

تشکر یا نظر بده

دی: در مورد دی در بن دهشن آمده است که دادار است و نام خویش را در چهار جا در ماه ها داده است یکی نام هرمزد و آن سه دی که یکی گاه و یکی دین و یکی زمان است استاد پورداوود دی را برگرفته از نام اوستایی( زَیََنَــه )zayana به معنای زمستان می داند.

بهمن: نظر اوّل این است که بهمن از نام اوستایی(وهومن )به معنای دارای منش نیک اقتباس شده که در اوستا نام یکی دیگر از( امشاسپندان) بوده است.

بعضی می گویند بهمن در اصل (بـِه مَن= بــهمَن) است (بــِه یعنی خوب و مَن یعنی انسان و (مَن ) در واژه هایی مانند دُشمَن :انسان بد ، اَرمَن: انسان آریایی، هومَن : انسان نیک وجود دارد و مردم در این ماه که اوج سرما بوده به یاری همدیگر می شتافتند وبــِهمَن به معنی آدم نیک است.

اسفند: به معنی مقدّس است زیرا آخرین ماه سال است و با آمدن این ماه به پیشواز سال نو و بهار می رفتند و اسفند تغییر یافته سِپَنت یا سِـپَنتا است .

در نام گوسفند(گــَو+سِپَنت) به معنی حیوان مقدس نیز این واژه وجود دارد .زیرا این حیوان زرتشت پیامبر را از مرگ نجات داد.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 485]