دنیای شگفت انگیز صنایع دستی طبرستان

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: نزدیک به ۱۲ میلیون نفر گردشگر داخلی و ده ها هزار گردشگرخارجی همه ساله به منظور گذراندن اوقات فراغت از این استان دیدن می کنند. طبرستان سبز گذشته و مازندران سبز امروز با جاذبه های بی نظیرش به لحاظ موقعیت طبیعی و جغرافیایی در بخش طبیعت گردی همواره جزو استان های برتر و قطب گردشگری کشور محسوب می شود.
نزدیک به ۱۲ میلیون نفر گردشگر داخلی و ده ها هزار گردشگرخارجی همه ساله به منظور گذراندن اوقات فراغت از این استان دیدن می کنند. وجود دریای مازندران با ساحل زیبا و مناسب، به همراه برخورداری از دامنه ها و پارک های جنگلی و کوهستانی، وجود قله دماوند با ۵۶۷۰ متر ارتفاع معروف به بام ایران، غارها، آبشارها، رودخانه ها، آب های متعدد سرد و گرم معدنی، چشمه ها، تالاب ها بویژه شبه جزیره میانکاله در بهشهر و بیش از ۸۰۰ آثار تاریخی شناسایی شده نظیر مجموعه تاریخی شهرهای آمل، چالوس و ساری، این استان را به مجموعه ای متنوع برای استفاده گردشگران با انگیزه های مختلف بدل کرده است. با این تفاسیر و با ذکراین مطالب، خالی از لطف نیست که بگوییم هنرهای سنتی این استان نیز زبانزد خاص و عام بوده و هست و معرفی و مرور آنها زینت بخش این گزارش است:
▪ صنایع چوبی:
صاحبان پیشه و فن همواره با عشق به زیبایی ملزومات زندگی را خلق کرده اند. دستان توانمند و هنرمند، ذهن مستقل و پویا و اندیشه جست وجوگرشان، مجموعه ای دیدنی و سزاوار تحسین را به یادگار گذاشته است. مهم ترین آنها عبارتند از: در ضریح، صندوق مزار
▪ اورسی:
از قرن پنجم تا هفتم (ه.ق.) هنرمندان منبت کار با استفاده از شیوه قاب و گره، طرح های نو آفریده از قرن هشتم هجری، نمونه های فراوانی از رسم و عناصر هندسی، اشکال نباتی و گل و بته روی منبرهای چوبی، صندوق مزارها، در و پنجره و رحل قرآن را به وجود آورده اند. از اوایل قرن نهم هجری این هنر رونق ویژه ای یافت و صنعتگران موفق شدند در آثار خود با به کارگیری انواع خطوط نمونه های ارزشمندی را بیافرینند که اکنون زینت افزای مرقد امامزادگان و بزرگان دینی است. پنجره های زیبا و خوش نقش و نگار چوبی که نشانه نور و روشنایی است با استفاده از هنر گره سازی و نقش های هندسی ۳ گوشه و ۴ گوشه، ستاره های ۴ پر و ۸ پر و درنهایت شیشه های رنگین پیشانی و رواق بناها را آذین می بخشد. این پنجره ها به اورسی معروفند.
▪ لاک تراشی:
لاک تراشی در مناطق روستایی و جنگلی مورد توجه پیشه وران هنرمندان بوده و انواع سازه های آن براساس نیاز زندگی روزمره رشد یافته است. روستاییان ساکن مناطق جنگلی در گذشته بیشترین نیازهای خود را از چوب تهیه می کردند و در ساخت لوازم چوبی از مهارت خوبی برخوردار بودند.استادکاران با استفاده از ریشه و تنه درختان بدون بهره گیری از ابزار کار امروزی ظروف چوبی مانند جوله، کلز، لاک دانه پاش، قند چوله، تنباکو چوله، قاشق، ملاقه وکتری تولید می کردند.هنر لاک تراشی یک کار ابتکاری است و جنگل نشینان با شناختی که از انواع درختان جنگلی دارند برای ساخت مصنوعات چوبی از ریشه و چوب درختان خاصی با استفاده از ابزار کار بسیار ابتدایی استفاده می کنند. درختانی که از چوب آنها برای این کار بهره می گیرند افرا، راش، ملچ، توسکا، ممرز، شمشاد، نم دار و انجیلی است. ظروفی که از ریشه درختان تهیه می شود سبک تر و در مقابل سرما و گرما مقاوم تر است ترک بر نمی دارد و در اثر ضربه به سادگی نمی شکند. لاک تراشان معتقدند ظروفی که از ریشه درختان تهیه می شود، اگر خوب نگهداری شود عمر مفید آنها حداقل بالای صد سال خواهد بود.به همین خاطر در گذشته لاک تراشان لوازم مورد نیاز در منزل را از ریشه تحتانی ریشه هایی که از ساقه با شیب ملایمی در خاک نفوذ کرده بودند تهیه می کردند زیرا به نظر آنان قسمت تحتانی این نوع ریشه ها کمتر در معرض برف و باران قرار داشت.برخی از ظروف چوبی که در مازندران کاربرد دارد عبارتند از:
▪ دانه پاش:
به جای سینی برای پاک کردن برنج و حبوبات به کار می رود.
▪ جوله:
این وسیله شبیه پارچ آب، باگردن باریک و دهانه ای گشاد و در اندازه های متفاوت ساخته می شود. در قدیم برای دوشیدن شیر و نگهداری انواع مواد لبنی از آن بهره می گرفتند. از نقش های متداول روی بدنه جوله می توان از نقش مارپیچ، نقش زنجیره ای و نقش حلوایی نام برد.بزرگ ترین نوع جوله مندر نامیده می شود که حدود ۱۸کیلوگرم ظرفیت دارد. نوع دیگری از جوله که جوله ------ نام دارد از ریشه درخت افرا تراشیده می شود.
▪ کلز:
از این وسیله چوبی به جای ملاقه برای هم زدن و سرد کردن شیر استفاده می کردند در مناطق مختلف مازندران این وسیله به نام های گوناگون خوانده می شود. به طور مثال در منطقه رامسردر بخش مرکزی به آن کلز یا کیلز و در منطقه گرگان کمچه لز می گویند. نوع دیگر پیمانه شیر به نام منقار درمناطق جنگلی ساخته می شود و حدود ۲۰۰ کیلوگرم ظرفیت دارد.
▪ قاشق و ملاقه وکفگیر:
این وسایل که در زبان محلی «گچه» «پل گیر» و «کترا» نامیده می شود، از ساقه و شاخه درخت شمشاد تهیه شده و در کنار انواع وسایل امروزی همچنان گذشته کاربرد دارند.
▪ کیله لاک:
به عنوان پیمانه استفاده می شود. هر پیمانه حدود ۶ کیلوگرم «شالی» و یا «جو» و حدود ۷‎/۵ کیلوگرم «گندم» ظرفیت دارد.
▪ عصا:
از چوب درخت آزاد که به زبان محلی «ازدار» نام دارد تهیه می شود.
▪ قند چوله:
برای خرد کردن قند به کار می رود.
▪ تنباکو چوله:
به عنوان ظرف تنباکو مورد استفاده دارد.
▪ سیر کوب:
در اندازه های متفاوت ساخته می شود. در قدیم از این ظرف به جای هاون برای کوبیدن و خرد کردن نیز استفاده می شد.
▪ حصیربافی:
حصیربافی در برخی از روستاهای استان مازندران بویژه در غرب استان رایج است. در مازندران از نوعی حصیر به نام «کوب» برای زیر انداز استفاده می شود. برای بافت «کوب» از گیاهان خودرو چون «گاله» و «واش» که در باتلاق ها و آب بندان ها می روید بهره می جویند. برای تهیه زنبیل و سبد نیز از همین گیاهان استفاده می شود. گاه تهیه این مصنوعات با به کارگیری چوب و نی یاد و نوع علف به نام های «وران» و «سازیر» انجام می شود.
▪ گلیم بافی:
گلیم بافی نیز یکی دیگر از صنایع دستی و سنتی استان است . در حال حاضر ساکنان بیشتر روستاها و شهرهای استان به این هنر اشتغال دارند. نقوش گلیم اغلب به شکل هندسی است و بافنده با الهام گرفتن از اطراف طبیعت خود، نقش می زند. رنگ گلیم نیز بر گرفته از طبیعت پیرامون و غالب رنگ های تند و شاد مانند قرمز، نارنجی، کرم، سبز و سورمه ای است.
▪ جاجیم بافی:
در میان دست بافت های روستایی، جاجیم از اهمیت بیشتری برخوردار است و کاربردهایی نظیر زیرانداز، پشتی، سجاده رختخواب پیچ، مفرش، پتو، وریه کرسی و... دارد و این هنر در بسیاری از مناطق روستایی از جمله «متکازین» از توابع بهشهر بخش دودانگه شهرستان ساری، آلاشت سواد کوه، کجور، نوشهر و کلاردشت چالوس مورد اقبال و توجه است. در روستای کوهستانی و ییلاقی متکازین در بخش هزار جریب بهشهر، اصولاً بافت جاجیم از سوی زنان صورت می گیرد و مردان جز در مرحله تهیه پشم، نقش چندانی ندارند. در بافت جاجیم این منطقه پس از بافتن حاشیه، نقش اندازی که در اصطلاح «گل» خوانده می شود صورت می گیرد. این نقش ها اسامی مختلفی دارند چهارگل، خشتی، پنجه ای، گل آفتاب گردان، آفتاب تیره و حاشیه های اطراف نیز با طرح مثلث دندانه دار پر می شود.برای بافت جاجیم در اندازه های بزرگ تر ۲ یا چند عدد جاجیم بافته شده به اندازه عرض دار موجود را به یکدیگر متصل می کند و یک جاجیم در اندازه دل خواه شکل می گیرد.
▪ جوراب بافی:
جوراب بافی یکی از صنایع دستی رایج و بومی منطقه است که بویژه در روستای «صالحان» از جمله صنایع دستی اساسی محسوب می شود. این صنعت بومی را می توان بر مبنای تولید و مصرف آن به جوراب چکمه ای یا گردن بلند و گردن کوتاه تقسیم کرد. در روستاهای منطقه در حال حاضر تولید جوراب به شکل ساده انجام می شود و پشم گرفته شده از گوسفند بدون رنگ آمیزی واستفاده از نقوش مختلف عرضه شده و جنبه هنری ندارد.
▪ موج بافی:
ماده اولیه موج بافی که به نام های «رختخواب پیچ» و «ایزار» نیز معروف است، پشم است. به همین دلیل ارزان و قابل شست و شو دارای استحکام، نرم و سبک است. موج بافی به دلیل صفت هایی که برشمردیم، به عنوان هنری فراگیری در گذشته مطرح بود و اکنون نیز کم وبیش در این منطقه رواج دارد.امروزه این هنر بیشتر در روستاهای منطقه کجور به جا مانده است. گونه ای از این دست بافت ها با همین کاربرد «چادر شب» نامیده می شود. معروف ترین آن «چادر شب دارایی» است که دارای رنگ های متنوع بویژه طیف های گوناگون رنگ قرمز که جاذبه بیشتری نسبت به رنگ های دیگر دارد است. در این منطقه در کنار بافت این نوع پارچه، سفره های ظریف و پرارزش نیز بافته می شود.
▪ پارچه بافی:
در گذشته بافت انواع پارچه های پشمی، ابریشمی و نخی معمول بود. نوعی پارچه ابریشمی که الیجه نام داشت برای دوخت کت زنانه به کار می رفت. از پارچه های پشمی «چوغا» و «باشلق» برای پالتو استفاده می شود. و از شمد که نوعی پارچه خنک و لطیف است در تابستان به جای پتو استفاده می شود.
▪ چنته لفور:
چنته نوعی کیف دسته دار است که در قریه «لفور» از توابع سواد کوه تولید می شود برای بافت آن از دستگاه «کرک چال» استفاده می شود و مراحل تولید آن مانند جاجیم است با این تفاوت که پس از پایان کار، دوردوزی و گاه با مهره های تزیینی و خرمهره تزیین می شود.
▪ نمد مالی:
نمد مالی در بیشتر مناطق استان مازندران به خصوص درمنطقه کجور و روستاهای اطراف رامسر رواج دارد. ماده اصلی نمد پشم گوسفند و به رنگ های طبیعی مانند سفید و سیاه و قهوه ای است و برای نقش اندازی آن از پشم های رنگ شده شیمیایی بهره می جویند. معمولا ساخت یک قطعه نمد یک روز به طول می انجامد و اغلب چند نفر روی آن کار می کنند.
▪ سفالگری:
یکی از مراکز ساخت سفال و سفالگری، کلاگر، محله جویبار و آقای غلامعلی چینی ساز از استادان بنام این منطقه است. ابزار سفالگری شامل چرخ، کاردک برای بریدن و سوراخ کردن کار، غربال، سطل، تشت، کوره، ول کارد، نخ و قالب گل زدن است.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 263]