در ضيافت افلاطون

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: در دوران معاصر بيشترين ترجمه از آثار فلسفه يونان به دست مرحوم محمدحسن لطفي صورت گرفته است. آثاري كه او ترجمه كرده ذيل چهار دوره قابل تقسيم بندي است: در دوره نخست وي در ابتدا با همكاري مرحوم رضا كاوياني به ترجمه آثار افلاطون همت گماشت و پس از آن به تنهايي به ترجمه آثار افلاطون و افلوطين پرداخت. دوره دوم ترجمه او به آثار ياسپرس اختصاص داشت. لطفي در سومين دوره به ترجمه آثار مهمي چون پايديا، متفكران يونان، فرهنگ رنسانس در ايتاليا، خاطرات سقراطي، گفتارهاي ماكياولي، مرگ سقراط و تاريخ جنگ پلوپونزي پرداخت. در چهارمين دوره نيز ترجمه آثار ارسطو را وجهه همت خود قرار داد.از همين رو در سالگرد درگذشت لطفي صد و هفتمين نشست كتاب ماه ادبيات و فلسفه با عنوان «در ضيافت افلاطون» به نقد و بررسي كارنامه محمدحسن لطفي اختصاص داشت. اين نشست يازدهم آذر ماه در خانه كتاب برگزار شد.

در دوران معاصر بيشترين ترجمه از آثار فلسفه يونان به دست مرحوم محمدحسن لطفي صورت گرفته است. آثاري كه او ترجمه كرده ذيل چهار دوره قابل تقسيم بندي است: در دوره نخست وي در ابتدا با همكاري مرحوم رضا كاوياني به ترجمه آثار افلاطون همت گماشت و پس از آن به تنهايي به ترجمه آثار افلاطون و افلوطين پرداخت. دوره دوم ترجمه او به آثار ياسپرس اختصاص داشت. لطفي در سومين دوره به ترجمه آثار مهمي چون پايديا، متفكران يونان، فرهنگ رنسانس در ايتاليا، خاطرات سقراطي، گفتارهاي ماكياولي، مرگ سقراط و تاريخ جنگ پلوپونزي پرداخت. در چهارمين دوره نيز ترجمه آثار ارسطو را وجهه همت خود قرار داد.از همين رو در سالگرد درگذشت لطفي صد و هفتمين نشست كتاب ماه ادبيات و فلسفه با عنوان «در ضيافت افلاطون» به نقد و بررسي كارنامه محمدحسن لطفي اختصاص داشت. اين نشست يازدهم آذر ماه در خانه كتاب برگزار شد.

در ابتداي اين نشست محمدعلي موحد به عنوان يكي از قديمي ترين دوستان مرحوم لطفي به ذكر سجاياي اخلاقي او پرداخت و در باب ارادت لطفي به افلاطون گفت: لطفي در فعاليت هاي علمي اش اهل پراكنده كاري نبود و تمام فعاليت او حول محور افلاطون بود. لطفي معتقد بود كه دو جويبار فرهنگ يوناني در افلاطون به هم رسيدند: نخست جويبار فلسفي آثار حكماي يونان بود و ديگري جويباري ادبي با آثار شعرا و نمايش نامه نويسان يوناني. از تلاقي اين دو جويبار بود كه شط بزرگي با نام افلاطون به وجود آمد و علت گيرايي، متانت و شكوه آثار افلاطون نيز به همين مسئله بر مي گردد. از درياي بزرگ وجود او دو رودخانه منشعب شدند كه جريان آب آن تا امروز خشك نشده است: يك رودخانه حكمت مشاء بود كه ارسطو آن را بنيان نهاد و ديگري حكمت اشراق بود كه افلوطين آن را پايه گذاري كرد. لطفي در ابتدا ما را با دو جريان عظيمي كه در افلاطون به هم پيوستند، آشنا كرد. براي اين آشنايي، او كتاب هاي پايديا و متفكران يونان را ترجمه نمود. پس از آن به دو رودخانه اي پرداخت كه از حكمت افلاطون سرچشمه گرفتند. به همين جهت ابتدا آثار افلاطون را ترجمه كرد و سپس به امهات آثار ارسطو از جمله فيزيك، متافيزيك و اخلاق پرداخت. پس جامعه ايراني ترجمه اين آثار را به دليل ارادت لطفي به افلاطون دارد.

پس از آن عزت الله فولادوند ضمن اشاره به ويژگي هاي يك مترجم خوب در باب لطفي گفت: يك مترجم خوب علاوه بر تسلط به زمان مبدأ، زبان مقصد و موضوع بايد ذوقي سليم و علاقه و اعتقاد به موضوع نيز داشته باشد. لطفي واجد تمام اين شرايط بود. او به ادبيات زبان آلماني و فارسي مسلط بود، فلسفه يونان را خوب مي شناخت و از همه مهم تر آن قدر به افلاطون دلبسته بود كه او به عشق مي ورزيد و بيش از ۵۰ سال از عمر خود را با افلاطون زندگي كرد و افلاطون در تار و پود افكار و عواطفش تنيده شده بود.

وي در ادامه افزود: لطفي فيلسوف نبود و خود نيز هرگز چنين ادعايي را نداشت، بدحادثه و شوق به اصلاح، آتش عشق افلاطون را در دلش شعله ور ساخت و عشق به افلاطون، او را به وادي ترجمه كشاند. حقيقت اين است كه فلسفه كه جماعتي كثير، آن را سخت آسان مي گيرند، به هيچ وجه سهل الوصول نيست و تنها عده اي اندك، آن هم با مجاهده به بارگاه آن واصل مي شوند. عشق به افلاطون شايد كسي را عارف كند اما ضرورتاً فيلسوف نمي كند. لطفي نيز بنابر عقيده خودش به افسون افلاطون گرفتار آمده بود.

فولادوند در باب برخي از آراي لطفي اذعان داشت: لطفي معتقد بود كه اين ملت براي جبران عقب ماندگي ها و پيمودن راه ترقي چاره اي جز بهره مندي از دانش و دل سپردن به كار و كوشش، ندارد. ما غرب را درست نمي شناسيم و براي اينكه نيرومند شويم و بتوانيم از هويت خود دفاع كنيم، بايد از تمدن و فرهنگ غربي شناخت واقعي داشته باشيم و براي شناخت غرب بايد به ريشه هاي فكري آن برسيم. بايد ببينيم كه آن تمدن چيره گر از كجا و چگونه آغاز شد و چه انديشه هايي را به حركت درآورد. لطفي معتقد بود كه ريشه تمام اين مسائل به تفكر يوناني و خصوصاً افلاطون باز مي گردد. پندي كه افلاطون به ما مي دهد اين است كه هميشه در راه باشيد يعني از جست و جوي حقيقت باز نايستيد و هرگز به آنچه مي دانيد، راضي نشويد و هيچ گاه به اسارت آنچه از ديگران شنيده ايد و يا از طريق سنت به شما رسيده است، تن در ندهيد بلكه پيوسته به ياري ديگري بجوييد و بينديشيد.

محمدعلي موحد در باب اقبال لطفي به افلاطون تصريح كرد: اقبال لطفي به افلاطون جزو تقدير مباركي بود كه براي او رقم خورد. كاوياني كه از مؤسسين جبهه ملي بود به شدت مجذوب آلمان بود. او بعد از چندي بدين نتيجه رسيد كه اين مجلس آراستن به جايي نمي رسد و انجمني تشكيل داد براي اصلاح امور كه اگرچه در ابتدا صبغه سياسي داشت اما بعدها بُعد فرهنگي يافت. او در اين جلسات مسئله ترجمه متون و آثار افلاطون را مطرح كرد. پس مقرر شد كه مرحوم لطفي متصدي ترجمه شود و مرحوم رجايي بخارايي به ويرايش نثر مي پرداخت. مرحوم لطفي حتي پس از آنكه كاوياني كنار كشيد، باز هم به اين مسير ادامه داد چون او به نوعي ربوده افلاطون شد و به اين جهت به دنبال افلاطون رفت. هر چند كه انديشه افلاطون در عرصه سياست طرفداري از نوعي جامعه بسته بود و كتاب قوانين او نيز به نوعي مبين نظامي است كه در آن همه چيز دست حكومت است، اما بسيار جاي خوشوقتي است كه لطفي سبب شد كه ما امروزه با چنين آثار غني اي رو به رو شويم. فولادوند در باب ديالكتيك در افلاطون اظهار داشت: يكي از مهم ترين كارهاي افلاطون كه تا به امروز استوار و باقي است، روش بحث و جستجوگري است. اگر به ديالوگ هاي افلاطون از آغاز تا دوران پختگي او نظر كنيم، در تمام آنها به اصل ديالكتيك او بر مي خوريم. ديالكتيك از نظر افلاطون معناي خاصي دارد. ديالكتيك به اين معناست كه فرضيه اي مطرح مي شود، سپس به بحث درباره آن فرضيه مي پردازند و اگر نتايج به دست آمده از آن بحث رضايت بخش بود و با فرضيه تناقضي نداشت، آن را مي پذيرند. در غير اين صورت به سراغ فرضيه ديگري مي روند. اما در بسياري از ديالوگ هاي افلاطون، او به نتيجه نمي رسد. فلسفه افلاطون بر دو بنياد نظريه مُثُل يا ايده ها و خلود نفس يا جاودانگي استوار است. افلاطون ديالوگي با عنوان «پارمنيدس» دارد كه متعلق به دوران پختگي اوست. در اين ديالوگ سقراط و پارمنيدس درباره نظريه مُثُل صحبت مي كنند و پارمنيدس ايرادهاي ويران كننده اي به اين نظريه مي گيرد، به نحوي كه در پايان چيزي از نظريه مُثُل باقي نمي ماند هر چند كه نظريه مُثُل محور فكر افلاطون است. در آخر آن ديالوگ، سقراط سرگردان و حيران مي ماند و پارمنيدس به او مي گويد كه علت اين حيرت اين است كه تو هنوز جوان هستي و به نتايج حرف هايي كه مي زني هنوز درست پي نبردي ولي بعد شايد موفق شوي. پس مهم ترين خدمتي كه افلاطون به فلسفه و فكر كرده است، روش افلاطون است. وي در توضيح تأثيرپذيري افلاطون از شرايط آن روزگار آتن در تأليف كتاب جمهوري اظهار داشت: افلاطون از خانواده اي اشرافي بود. پس چندان به غوغاي خلق اعتقادي نداشت. او به يك نوع سلسله مراتب فكري قائل بود و همه مردم را مساوي نمي دانست. او از شرايط نابسامان آن زمان آتن در رنج بود و به فكر چاره افتاد. چاره اي كه او انديشيد اين بود كه جامعه اي بسازيم كه براي هميشه ثابت و پايدار بماند و كوچك ترين خلل و تغييري در آن ايجاد نشود. پس او در تشخيص بيماري جامعه درست انديشيد اما غافل شد از اينكه اولين وا ژه در قاموس جهان، «حركت» است.

وي در باب تأثير افلاطون بر آراي انديشمندان بعد از خود گفت: لطفي و كاوياني تنها افرادي نيستند كه از افلاطون تأثير پذيرفته اند. افلاطون، ۲۵ قرن است كه مردم را در افسون خود گرفته است. همه از افلاطون تأثير مي پذيرند. وايتهد معتقد است كه تمام فلسفه غرب پانوشت هايي به افلاطون است. پس ما همه به نوعي تحت تأثير افلاطون هستيم، حال بعضي با آراي او موافق هستند و برخي مخالف، اما هرگز نمي توانند او را ناديده بگيرند. فولادوند با اشاره به اينكه اقبال به ترجمه متون فلسفي پس از انقلاب به نحو چشمگيري افزايش يافته است، در باب برخي ترجمه هاي مترجمان جوان اظهار داشت: متأسفانه مترجمان ما به فارسي كم عنايتي مي كنند، در حالي كه يكي از ويژگي هاي يك مترجم خوب تسلط بر زبان مقصد است. ديگر اينكه بايد زبان مبدأ را به خوبي ياد بگيرند. علاوه بر اين دو مشكل، فلسفه بخشي از يك فرهنگ محسوب مي شود وچيزي جدا از آن فرهنگ نيست. هر مترجمي براي اينكه فلسفه هر سرزميني را درست درك كند بايد با فرهنگ آن سرزمين آشنايي داشته باشد. فرهنگ عبارت است از زبان، تاريخ، هنر، دين، شعر و ... و بسيار تعجب برانگيز است كه بعضي مترجمان بدون آشنايي با فرهنگ غرب، ناگهان به ترجمه آثار بسيار دشوار و پيچيده غربي مي پردازند. پس كساني كه مي خواهند به حيطه ترجمه فلسفي گام بنهند لازم است در ابتدا داستان و شعر بخوانند، در دين و ادبيات غربيان تحقيق كنند تا بتوانند ترجمه فلسفي خوبي ارائه نمايند.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 695]