آراء و افکار گوته درباره دين اسلام

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: زندگينامه

يوهان ولفگانگ فون گوته hteoGnov gnagflownnahoj در روز 82 ماه اوت سال 9471 در شهر فرانکفورت در آلمان به دنيا آمد. او آداب معاشرت ونظم و ترتيب در زندگاني را از پدرش يوهان گاسپار گوته از اهالي شهر فرانکفورت که به وکالت دعاوي مشغول بود، آموخت و در خانه پدري، تحصيلات مقدماتي را با معلمين خصوصي گذراند. او ابتدا زبانهاي لاتين، يوناني، انگليسي، فرانسه ايتاليايي و عبري را فرا گرفت. به نقاشي و موسيقي نيز علاقه داشت و آنها را ياد گرفت. او طرز تفکر عالي و نبوع نويسندگي را از مادرش اليزابت تکستور rotxeT به ارث برد. يک سال پس از تولد يوهان، خواهر ش کورنليا ailenroC به دنيا آمد.

مادر آنها به خاطر از دست دادن چهار فرزند کوچک خود در زمان نوزادي، دل به اين دو فرزند بست و تمام زندگي خود را وقف آن دو کرد.

گوته پس از تحصيلات مقدماتي در سال 5671 به ميل و درخواست پدرش مشغول تحصيل در رشته حقوق در دانشگاه لاپيزيگ شد. ولي به علت بيماري و تضاد دروني ترک تحصيل کرد و به خانه پدري برگشت وپس از درمان روح و جسمش و آشنايي با سوزان فون کلتن برگ grebnettelKnovenasuS و دل باختن به او، نگارش نمايشنامه کمدي شرکاي جرم را آغاز کرد و اولين مجموعه اشعارش را منتشر ساخت. در اين مدت نيز به مطالعه علم کيميا، نجوم و علوم غريبه پرداخت. او در سال 9671، ترانه هاي جديد را نوشت و سال بعد براي اتمام تحصيل در رشته حقوق به استراسبورگ رفت و ضمن تحصيل، در کلاسهاي طب عمومي و جراحي نيز شرکت مي کرد. در همين سال او عاشق فريدريگه بريون noirBekirdeirF شد و علاوه برآن با نويسنده و زبان شناس و شرق شناس معروف آلمان هردر redreH آشنا شد که اثر مهمي در افکار او باقي گذاشت. او مطالعه تاريخ، علوم طبيعي، رياضيات و الهيات را نيز فراموش نکرد و بخصوص به مطالعه کتاب مقدس پرداخت.

اولين دوره زندگي گوته همزمان با عصر روشنگري بود و او سعي کرد آثار بزرگاني مثل سينگ و گوتشيد را که از پيشکسوتان دوره روشنگري بودند، بخواند. ترانه هاي ماه مه يکي از اشعار او در اين دوره است که در آن، انسان و طبيعت به يکديگر مرتبط مي شوند و احساس عاشقانه جزئي از طبيعت مي شود. گوته در اين دوره توانست دينداري و عرفان آلماني را که با افکار نو افلاطوني عجين بود، تجربه کند و از آن در جهان بيني خود بهره برد.

گوته در سال 1771 با ي. م. ر. لنتس znel شاعر و نمايشنامه نويس آشنا شد. در همين سال طرح اوليه دو شاهکار خود يعني گوتس فون برليشيتگن و فاوست را ريخت. سپس با کمک پدرش به وکالت در دادگستري مشغول شد، اما به مطالعه شعر و ادب ادامه داد. کارل آگوست امير وايمار او را به وايمار دعوت کرد و سال بعد او را به عضويت در هيئت وزرا منصوب نمود. گوته از اين به بعد علاوه بر سرودن اشعار و نوشتن کتاب به مطالعات علمي نيز پرداخت و رساله هايي درباره آن نوشت. در سال 8871 با دختري به نام کريستيان وولپيوس ازدواج کرد.

در سال 4971 نقطه عطف ديگري در زندگي گوته پيدا شد و آن آشنايي او با شيلر شاعر آلماني بود ودوستي و همکاري آنها تا سالهاي آخر عمر پابرجا ماند.

گوته، بزرگترين غزلسراي آلمان يکي از بزرگترين ادبا و تاثيرگذاران در ادبيات و فرهنگ جهان، بالاخره پس از مدتي بيماري در روز 62 ماه مارس 2381 دار فاني را

بدرود گفت و در کنار مزار شيلر و کارل آگوست به خاک سپرده شد.

آثار مهم گوته

تراژدي گتس فون برليشينگن يکي از آثار مهم گوته است. موضوع اين اثر، رويدادي اجتماعي است و در آن از مبارزه و آزادانديشي صحبت مي شود. در حقيقت مي توان گفت که تراژدي نبرد نيکي و بدي است.

اورفاوست tsuafrU مهمترين و بزرگترين اثر گوته است که در دوره «توفان و بوران» آغاز شد. قهرمان داستان سر به طغيان برمي دارد، آن هم نه طغياني صرفا اجتماعي بلکه طغياني متافيزيکي و قهرمان داستان، مثل آدمي رها شده تصوير مي شود که اين رها شدگي نه تنها غيرعادلانه بلکه فجيع و غم انگيز است.

غم هاي ورتر جوان - اين رمان به صورت نامه هايي پي درپي است که ورتر به معشوقه اش مي نويسد و سرانجام نيز به مرگ و خودکشي قهرمان داستان مي انجامد. ورتر دو مشخصه دارد، يکي آنکه مثل فاوست در طلب آرزوهاي فرا انساني است و ديگر آنکه برخلاف فاوست که در آرزوي خشنود ساختن ديگران است به نتيجه مي انديشد و مي گويد: من به خويش برمي گردم و در خود دنيايي ديگر را مي يابم. براي ورتر دنياي بيروني و ظاهري در پايان دنياي دروني خويش است.

گوته و ديوان شرقي - غربي

گوته در سرودن اشعار پيرو هردر بود. هر در در ايجاد پيوندي آفرينشگرانه ميان سرودهاي عاميانه و شعر غنايي پيراسته، سهمي فراوان دارند. گوته به سبک قصيده هاي قديمي آلمان شعر مي سرود و در سبک آزاد نيز نوآوري مي کرد تا به اشعارش جان بخشد.

گوته در هنگام کهنسالي و آن موقع که داراي تجربيات مختلف بوده است (4181) به ترجمه اي از ديوان حافظ توسط هامرفون يورگشتال (2181) دست مي يابد که همين امر باعث دگرگوني در زندگي او مي شود. تاثير اين اثر در گوته باعث مي شود که او با آفرينش اثري با حافظ شيرين سخن، همدلي و همزباني کند. ديوان شرقي، غربي گوته شامل 21 بخش است: مغني نامه، حافظ نامه، عشق نامه، تفکر نامه، رنج نامه، حکمت نامه، تيمورنامه، زليخانامه ساقي نامه، مثل نامه، فارسي نامه و خلد نامه.

گوته ديوان را با شعر «هجرت» شروع مي کند تا به اين وسيله از فضاي اندوهبار روزگارش به شرق پناه برد. ديوان شرقي غربي پر از نمادها و اشعاري شورانگيز است که از زبان يک شاعر غربي درباره انديشه هاي شرقي تراوش مي کند. در واقع اين ديوان محصول سفر روحاني گوته به مشرق زمين است. دو سفر زندگاني گوته را دگرگون کرده ست، يکي سفرش به ايتاليا و ديگري سفر روحاني او به ديار حافظ. گوته در اين اثر خود، اشعاري نيز درباره اسلام و قرآن و انديشه هاي اسلامي مي سرايد.

بخش اول ديوان شامل اشعار گوته و بخش دوم شامل مطالبي جالب درباره ادبيات ايران و مشرق زمين است.

گوته و اسلام

تراژدي محمد - مطالعه گوته درباره قرآن برمي گردد به سالهاي 1771 و 2771 يعني سالهايي که گوته نسبت به بعضي از موضوعات مسيحيت ترديد داشته است. لذا تعاليم پيامبر اسلام توانست از نظر او، جايگزين مناسبي براي بعضي از مطالب دگم دين مسيحيت باشد. اين مسائل باعث شد که گوته طرح يک تراژدي را در ذهن خود بپروراند که قهرمان آن پيامبر اسلام (ص) باشد.

در ميان اشعار باقيمانده او از تراژدي، نغمه محمد gnasegdemmahoM بسيار زيبا و جالب است، چون گوته در اين ابيات، جلوه هايي از دين اسلام و شخصيت حضرت محمد (ص) را که از آنها متاثر بوده، به زيباترين شيوه و در قالب تصاويري زيبا تبيين کرده است. (3771) لازم به ذکر است که ولتر در سال 3861 در نمايشنامه اي با عنوان «محمد يا متعصب» پيامبر اسلام را شخصيت اصلي نمايشنامه قرار داده بود و او را شخصي متعصب قلمداد کرده بود. گوته در تقابل با درام ولتر، نمايشنامه خود را تصنيف کرد، چون عقيده داشت، پيامبر اسلام پيام آوري راستين از سوي خداست که رسالتش راهنمايي بشريت به سوي خداوند بوده است. گوته در بخش دوم ديوان شرقي غربي خود مي نويسد: «به نظر مي رسد که هدف اصلي قرآن اين بوده است که پيروان سه گانه يعني يهوديان و مسيحيان و بت پرستان مکه را به سوي يک معنا گردهم آورد و آنها را به سوي خداوند قادر متعال دعوت کند. گوته بيش از 07 جلد کتاب و 08 رساله نوشته است که اهم آنها عبارتند از: کارناوال رومي، از اهالي ويلا بلا ماهيگير، مرزهاي بشريت، مرثيه هاي رومي، همشهري ژنرال، هرمان و دوروته، شعر و حقيقت، نظريه رنگها، سالهاي ويلهلم، فلي‘ باکرت، کمدي شرط بندي، علوم طبيعي، لرد بايرون، اگمنت، ايفي ژني و تاسو. ossuT

وقتي که گوته شاعر و متفکر آلماني درسال 4181 با سرودن ديوان شرقي - غربي خود، ارادتش را به شرق نشان داد، اين فکر و گمان به وجود آمد که گويي مسلمان شده است، با اينکه او هيچ وقت اين مسئله را انکار نکرده است. از ديدگاه او، اسلام در برابر جهان غرب، ديني بود که به روح آرامش مي بخشيد، هنگامي که در غرب فعاليتهاي شديد مادي به چشم مي خورد. او در مورد ويژگي هاي جامعه مادي گرايانه مقالات بسياري نيز نوشته بود. ولتر فيلسوف فرانسوي در تراژدي اي که در سال 0471 به «فريدريک کبير» در مورد پيامبر اسلام فرستاده بود، پيامبر اسلام را مورد استهزاء قرار داده بود. گوته شاعر، چهار سال بود که بنا به تقاضاي شاهزاده «کارل آگوست» اين تراژدي را به آلماني ترجمه کرده و سعي کرده بود ديدگاه خود را نيز در مورد پيامبر اسلام نشان دهد.

با اينکه او با ديدگاه ولتر در مورد انتقاد به بنيادگرايي ديني موافق بود، ولي عقايد شخصي خود را نيز بيان کرده بود. گوته شاعر، ولتر را مورد انتقاد شديد قرار داد و ميل داشت کتابش را با مطالبي که اضافه کرده بود، به چاپ برساند. او در سالهاي 2771 و 3771 در درامي که نوشته بود، انتقادات شديدي به افکار آن زمان کرد که پيامبر اسلام را شخصي دروغگو مي دانستند، او موسس دين اسلام را که شخصي نابغه و خلاق بود، ايده آلي براي دوران ادبي «توفان و بوران» بين سالهاي 0671 و 0871 مطرح کرد. هدف گوته اين بود که در درام خود، پيامبر اسلام را شخصي معرفي کند که خداجوي مي باشد. او اشعار خود در مورد پيامبر اسلام را با ايده آلي که در صحنه آن زمان در نظر داشت، در سال 6871 تحت عنوان «نغمه محمد» به چاپ رساند. پيامبر اسلام در اين کتاب، شخصي معرفي مي شود که مورد احترام مردم بوده و سعي دارد در توفان سهمگين زمان، برمشکلات فائق آيد و مردم را از صميم قلب دوست داشته باشد.

گوته مي گفت که آيا اعتراف به خصوصيات و محسنات پيامبر اسلام مي تواند آغاز يک گفتگوي شخصي با اسلام باشد؟ آيا اين گفتگو به خاطر تجددگرايي در برابر اسلام انجام مي شود؟ گوته با هوش و ذکاوت خود بسيار زود متوجه اختلاف فرهنگي ميان غرب و اسلام و لزوم گفتگوي ميان آنها شد.

گوته با اثر مهم خود يعني «ديوان شرقي - غربي» گفتگوي ميان غرب و اسلام را پي ريزي کرد. مهمترين کاري که کرده اين است که قرآن را به عنوان مهمترين سندي تاريخي ديني بعد از انجيل به رسميت شناخته است. او در اين کتاب، تواضع خود را در برابر ارزشهاي فرهنگي شرق نشان داد. و اين ظن و گمان را به وجود آورد که گويي مسلمان شده است. با اينکه خود اين مطلب را هيچ وقت انکار نکرده است او با مطالعه قرآن و متون مربوط به آن و اشعار «ديوان شرقي - غربي» اش به مطالعه اسلام پرداخت. از روي قرآن لاتيني، شش مورد آن را ترجمه کرده و به تمرين خطاطي زبان عربي پرداخت که نمونه هايي از آنها در آرشيو او در دست است و بالاخره در مراسم عبادي مسلمانان نيز شرکت کرده بود. وقتي که در سال 4181 عده اي از سربازان «بايسنقر» براي مقابله با ارتش ناپلئون زيرنظر قدرت نظامي روس با آلمان متحد شدند، به وايمار آمدند، گوته شاعر در مراسم عبادي مسلمانان شرکت کرد و در اين مورد نوشت که در سالن اجتماعات دبيرستان پروتستان ها، مراسم عبادي مسلمانها برگزار شد که در آن سوره هايي از قرآن نيز قرائت شد.

گوته با شهامتي که داشت گفت: آموزه هاي محمد، هيچ نقصي ندارد و کسي نيز به مرتبه علم او نخواهد رسيد.» ولي اين مسئله مانع نشد که گوته اشعار پيش از اسلام را که در آن درباره خداي عشق صحبت مي شد، تحسين و تمجيد نکند. او معتقد بود که پيامبر اصلا داراي قابليتهاي شعري نيست. محمد (ص) ادعا مي کرد که پيامبر است و نه شاعر و به اين دليل، قرآن، کتاب قانون خداوند است و کتابي انساني نيست که براي تدريس و يا لذت ادبي و شعري مناسب باشد. گوته شاعر در ضميمه و يادداشتهاي پاورقي هاي خود در «ديوان شرقي - غربي» به نتايج موجزي رسيده است که به بعضي از آنها اشاره مي شود:

1- تمام محتواي قرآن به طور مختصر و مفيد در اولين آيات سوره دوم قرآن (بقره) آمده است.

2- گوته مجذوب روش و سبک بيان قرآن که بدون قيد وشرط موضوع و مقوله هاي خاص را بيان مي کند، شده است: «روش قرآن با محتوا و هدف قرآن هماهنگ است. وقتي صحبت از عظمت، شدت، انتظام... مي شود، روش و سبک بيان قرآن با موضوع و هدف آن کاملا ارتباط دارد. کسي اجازه ندارد در تاثير عظيم قرآن شک و ترديد به خود راه دهد.»

آنچه که در جملات فوق آمد، شايد آخرين «تاثير قرآن» از نظر گوته نباشد، بلکه مسئله مهمتري که او مطرح مي کند، اين است که موضوع خاص و منحصر به فرد و مهم انسان و بشريت، که تمام موارد ديگر، زير مجموعه آنهاست، جنگ ميان انسان و کفر است.

اسلام، يعني آرامش، يعني عقيده اي که در مقابل غرب قرار دارد. مسئله اي که گوته را بعد از مطالعه دين اسلام، سخت تحت تاثير قرار داده است، اين است که به گفته دوستش اکرمن: «نظام فلسفي اسلامي، معياري عالي است که مي توان با آن، خود و ديگران را ارزشيابي کرد تا مقدار فضيلت ارزيابي شده به دست آيد.»

گوته شاعر، عقيده دارد که توکل و تسليم به امر خداوند، اساسي ترين مبناي دين مي باشد. گوته با توجه به اين مسئله مي خواست خود را تسليم امر خداوند کند، چنانچه از نامه اش به فريدريک سلتر مي آيد. گوته در نامه اش به اکرمن مي گويد: «هيچ شک و ترديدي نيست که فضيلت معنوي پيامبر اسلام، در مرتبه بسيار بالايي قرار دارد.» مسلمانان در درجه اول، به جوانان مي آموزند که اولويت را خداوند مقدر کرده است، آنچه را که پيش خواهد آمد به اين دليل مسلمانان با اين عقيده خود براي مراحل بعدي زندگي آماده اند و خود را به چيز ديگري نيازمند نمي بينند.

يکي از نتايج اين عقايد، اين است که مسلمانان ترسي احساس نمي کنند. البته اين «توکل» به خداوند در ميان مسلمانان در آن زمان با دستوراتي همراه با ترس در غرب مقايسه مي شد، که نيچه اين مسئله را در کتاب «فراسوي نيک و بد» شرح مي دهد: «ما مي خواهيم به جايي برسيم که از هيچ چيزي نترسيم... اراده براي اين خواسته و راهي که به اين مسئله مي انجامد، در غرب پيشرفت ناميده مي شود.»

حال ببينيم که اين آموزه هاي پيامبر اسلام نزد گوته شاعر به عنوان يک عنصر مثبت در برابر تجددگرايي» غرب چگونه به وجود آمد؟ از ديدگاه گوته، اسلام يک مکتب آرامش بخش است که در برابر غرب پرسروصدا قرار دارد که داراي خصوصيت هاي شيطاني است.

تحقيقات مهم و ارزشمند خانم پروفسور کاتارينا اديب آلمانيبه نام «گوته و غرب» مورد توجه ادبا و انديشمندان غرب قرار گرفت.

اهميت اين کتاب از نظر فرهنگي و سياسي هنوز شناخته نشده است. خانم مومزن در اين اثر سعي کرده است ديدگاه گوته در مورد اسلام را که مدتها فراموش شده بود، دوباره زنده کند. او با مطالعات و تعمق در ظرافتهاي تحقيقي خود درباره اسلام و گوته توانست جزئيات را دقيق تر توضيح دهد. اين کتاب از طرف انتشارات اينزل (LesnI) منتشر شده است.

ناشر اين کتاب در مقدمه، گزارشي در مورد انعکاس اين کتاب در جهان اسلام تهيه کرده است. کتاب خانم پروفسور مومزن که در سال 5991 در کشور کويت به زبان عربي ترجمه شد، با کمي سانسور به چاپ رسيد و پاورقي هايي نيز به آن اضافه شد. بخصوص در مورد گفته هاي گوته در مورد فلسفه اسپينوزا که تصوير نابجايي از خداوند ارائه داده بود، ميان مسلمانان آنجا با انتقاد روبرو شد، چون اسپينوزا گفته بود: «هر چه هست، خداست» و اراده آزاد انسان، به علت اولي و اصلي او برمي گردد و به «خداوند@» به نظر گوته عقايد اسپينوزا ميان فلاسفه غرب، مثل تعاليم پيامبر اسلام، آرامش بخش است. به همين دليل گوته در کتاب «شعر و حقيقت» از اسپينوزا تجليل مي کند و مي گويد: »آرامش اسپينوزا که باعث به وجود آمدن هماهنگي در همه چيز شده است، با تلاشهاي پرجوش و خروش من در يک سو حرکت مي کند. به اين دليل من نيز از جمله شاگردان او به حساب مي آيم و او را تکريم کرده و به او احترام مي گذارم.»

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 1333]