حقیقت نماد وجود است

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق:

چیستی حقیقت وگلینی

</B></B>
«اریک وگلین» در1901 در آلمان زاده شد و تا 1938 در همان‎جا زیست. در این مدت، به تحصیل، تدریس و تحقیق پرداخت و حاصل پژوهشی دوران اقامتش در آلمان، کتاب‎های متعددی است که از جمله معروف‎ترین آن‎ها، «تاریخ‎ اندیشه‎های سیاسی» است. وی در 1938 از دست گشتاپو به آمریکا گریخت و در دانشگاه‎های حاشیه‎ای آمریکا به تدریس پرداخت. وگلین علی‎رغم تأثیر از «مارکس وبر»، از منتقدان اصلی او هم به شمار می‎رفت. وگلین را به اعتبار حجم و کیفیت کارهای تاریخی با «ویل دورانت» مقایسه می‎کنند. این فیلسوف را در قلمرو فلسفه تاریخ، هم ردیف «هگل» و «توین بی» ‎می‎دانند. در زمینه مسایل فلسفی، وی را هم عرض‎ «هیدگر» و «برگسون» می‎دانند. بعضی او را بزرگ‎ترین فیلسوف قرن 21 دانسته‎اند. عده‎ای هم، او را پایان بخش انقلاب کوپرنیکی در تاریخ نوین، قلمداد می‎کنند. او به زبان‎های انگلیسی، ایتالیایی، فرانسوی، روسی، عبری و یونانی مسلط بود. «هانا آرنت»، کتاب‎ «اندیشه نژاد‎پرستی» وگلین را بهترین تحلیل در این زمینه دانسته است. کتاب «علم جدید سیاست» وی در فهرست پر فروش‎ترین کتاب‎های سیاسی ثبت شده است. وگلین در مجموع 33 کتاب در 15 هزار صفحه دارد که مهم‎ترین آن‎ها کتاب چند جلدی و سخت فهم «نظم و تاریخ» است.

مفاهیم اصلی نظریات وگلین

1- اعاده مقدس: در چاره‎جویی و حل بحران حقیقت تجددی، باید وجودشناسی افلاطون را مبنای واقعیت‎های تاریخی و انسانی دانست. از نظر وگلین، در نزد افلاطون، هر‎گونه نظریه‎پردازی در باب انسان یا تأسیس اصولی عام و بدیهی که از درون تجربه‎ای اصیل و واقعی سر برآورد، آغاز می‎گردد، االبته وگلین هشدار می‎دهد که منظورش از اعاده و بازگشت به کارهای او، احیای لفظی یا ادبیات و نوشته‎ها و دیگر اقوالش نیست، بلکه رویکرد به اصول آن است.

2- موازنه آگاهی: مقصود، حفظ تعادل آگاهی میان قطب‎های مختلف تجربه وجودی است. منظور از قطب‎های مختلف تجربه وجودی، دو جهان حسی و ماورای حسی است. هرگونه ممانعتی از تجربه حسی و یا تجربه متعالی، به عدم تعادل آگاهی و مسخ واقعیت منتهی می شود. از این‎رو، باز نگاه داشتن باب تجربه‎های مختلف، شرط دست‎یابی به حقیقت وجود و معرفت درست است.

3- واقعیت ثانویه: به تصویری گفته می‎شود که حقیقت تجددی از واقعیت ارایه می‎کند که در واقع، واقعیت ناب نیست. واقعیت آن است که حقیقت تجددی با ایجاد واقعیتی ثانویه، در چالش با حقیقت هستی قرار می‎گیرد و تولید بحران می‎کند، زیرا محدود کردن دانش به علم حسی و کنار گذاشتن متافیزیک، در صورت اصیل آن، اشکال جابه‎جایی واقعیت جنبی به‎جای واقعیت اصیل را فراهم آورده است.

4- هستی برزخی: وجود یا همان آگاهی در برزخ است که میان وجود مادی و وجود ماورایی قرار دارد.

5- تجربه متعالی: همان روح برزخی است که کانون تجربه، واقعیت و نمادسازی است.

6- وحدت در دوگانگی: وجود و نماد یادآور دو قطب‎اند، اما مانند ریشه و ساقه‎اند، یعنی رابطه بین این دو، ثنویت نیست، بلکه وحدت در دوگانگی است.

7- تجدد: صورتی از انحراف مسیحایی است. در حقیقت، تصویری از دنیوی شدن مسیحیت به‎شمار می‎رود.

8- تاریخ: امری فرای تجربه انسانی است. پس، معنای آن برای تجربه انسان غیرقابل دست‎رسی است و انسان تنها می‎تواند معنای تاریخ را از طریق وحی از خدایی بیاموزد که ابتدا و انتهای تاریخ است.

حقیقت پیشینی در نگاه وگلین

در نگاه وگلین، سیر تاریخ آگاهی بشر، سه مرحله دارد:

1- آگاهی اساطیری که در آن وجه متعالی و وجه فیزیکی انسان جدا ناشده است و آدمیان با خدایان‎ یکسان‎اند. این آگاهی تا 800 سال قبل از میلاد را در بر می‎گیرد.

2-آگاهی متافیزیکی که در آن دو نوع آگاهی مذهبی و فلسفی شکل می‎گیرد و در نتیجه، انسان خود را در تماس با قطب الهی می‎بیند. این دوره از آگاهی بشر تا قبل از تجدد ادامه داشته است.

3-آگاهی غنوسی که در آن، آدمیان، خدایان را از جهان بیرون می‎کنند و مرز مشخصی بین دو جهان قدسی و فیزیکی سامان می‎یابد و عصر تجدد پدید می‎آید.

در واقع در عصر تجدد، حقیقت و آگاهی بر دوآلیسم من و جهان، ذهن و عین و مثال و واقع استوار می‎گردد.

به عقیده وگلین در دوره تجدد، نگاه به حقیقت دو گونه است:

الف- تفسیر معرفت‎شناسانه از حقیقت، مثل نظر «آگوست کنت» که در آن حقیقت در پرتو عقل و بر پایه آن، شکل می‎گیرد و حاصل آن، تجدد است. به عبارتی تجدد، حاصل کوشش حقیقت یابی عقل است.

ب- تفسیر وجود شناسانه از حقیقت، مثل نظریه «میشل فوکو» که در آن تجدد به هیچ وجه به عقل مربوط نمی‎شود، بلکه آن‎چه واقع می‎شود تحول در ذهن معرفتی است.

وگلین سپس نتیجه می‎گیرد: نقد از تجدد یا آگاهی و حقیقت برخاسته از تجدد، دوگونه بوده است:

1- دسته‎ای به بازنمایی بحران تجدد و آگاهی و حقیقت برآمده از تجدد برخاسته‎اند، مانند مارکس وبر.

2- دسته‎ای به عمق بخشی تجدد، آگاهی و حقیقت برآمده از تجدد برخاسته‎اند، مثل میشل فوکو.

خلاصه این که در دوران تجدد، دوآلیسم بر فضای معرفت‎شناسی حاکم است که در آن، بیرون قطعیت دارد و از اصالت برخوردار است و در واقع، درون، موضوعیت خود را از دست می‎دهد.

وگلین و ناکامی‎های حقیقت تجددی

وگلین اشکالات اساسی زیر را بر حقیقت مدرنیته و تجدد وارد کرده است:

- سخن گفتن از دوپارگی و تقابل‎هایی چون من، جهان و سنت و مدرنیسم موجب انحراف ‎اندیشه و مانع تفکر سازنده است.

- انحراف و انحطاط غرب، تنها به‎دلیل فساد در اخلاق یا بحران در اقتصاد و سیاست نیست، بلکه بحران غرب بر معرفت دوآلیسم استوار است.

- مشکل اصلی روش‎های شناخت حقیقت درعصرتجدد، مقابله آن با متافیزیک و بیرون بردن آن از علم واقعی است.

- معرفت‎شناسی دوپایه‎ای، موجب بحران‎های جدی، ازجمله جنگ، فروپاشی و فساد اخلاقی در غرب شده است.

- حقیقت‎شناسی مبتنی بر دوآلیسم، جزمیت غیرقابل باوری را وارد معرفت نموده است و با مطلق بخشی به یک نظام فکری، واقعیت گریزناپذیر تحول تجربه‎های انسانی و نمادهای مرتبط به آن را رد می‎کند.

- دوآلیسم‎اندیشی، انحرافی از واقعیت ذاتی انسان و جهان است که توسط غنوسیه، یوآخیم و لوتر ایجاد شده است.

- آن‎چه دوآلیسم ارایه می‎کند، حقیقت و واقعیت نیست، بلکه تصویری توهمی و محو شده از آن است. بنابراین، وگلین آن را واقعیت ثانویه یا کسوف واقعیت می‎نامد.

- آن‎چه در نظریه‎های تکاملی قرون 18 و 19 دست‎یابی به عینیت و حقیقت تلقی شده است، به محاق بردن واقعیت و واژگونی حقیقت است.

- تمامی جریان‎ها و دیدگاه‎هایی که در دوره تجدد در باب حقیقت سخن گفته‎اند، علی‎رغم تمایزات موجود، در واژگون نشان دادن حقیقت، اشتراک نظر دارند.

به اعتقاد وگلین، معرفت‎شناسی تجدد، محدود ساختن محتوای آگاهی به تجربه حسی است، نه تجربه متعالی.

او به دلیل اعتقاد به عدم صداقت مارکس، کنت و فروید در طرح سوال‎های اساسی و پاسخ به آن‎ها، آن‎ها را فیلسوفان بی‎سواد خطاب کرده است.

وگلین، «پوپر» را دزد خطاب کرده است. چون وقت او را برای مطالعه کتاب جامعه باز دشمانش یعنی «نازله بوالهوسانه» تلف کرد.

او دیدگاه‎های‎ هیدگر را مبنی بر تبدیل هستی به یک نظام بسته، بی‎بنیاد ساختن و قطع ارتباط آن با جهان متعالی و امتناع از اقرار به‎وجود تجربه‎ایمانی؛ تجربه‎ای که امکان مشارکت روح را در هستی ممکن می‎سازد، رد می‎کند.

وگلین به هیچ‎رو با عقل روشن‎گری که عقل غیرایمانی و در تقابل با مذهب است، سازگاری ندارد و نمی‎تواند وظیفه هدایت انسان را در مسیر کمال نظری و عملی به او بسپارد.

ویژگی وگلین تنها آن نیست که به انتقاد بپردازد، بلکه جنبه ایجابی ‎اندیشه او بیشتر از بعد سلبی آن است. در واقع، نقد او از تجدد دوآلیسم‎گرا متوقف نمی‎شود، بلکه بنیان دیگری را جای آن می‎گمارد. او عقیده دارد چالش با پدیدار‎شناسی، نقطه عطفی درتقلاها و دست و پنجه نرم کردن‎های وی با مسئله آگاهی و یافتن جای‎گزینی برای آن است.

چیستی حقیقت از دیدگاه وگلین

تشخیص بیماری و بحران حقیقت در تجدد، تنها وجهی از کل‎ اندیشه‎های وگلین است، زیرا او معتقد است: «مرض‎شناسی اگر به درستی انجام گیرد، درمان را ممکن‎تر می‎سازد.» در واقع، آسیب‎شناسی، عضو لاینفک هر کار حقیقت‎جویانه است، البته دست‎یابی به دیدگاه وگلین از حقیقت، دشوار است؛ به‎همان دلایلی که پیش از این بر شمردیم، به‎ویژه به‎دلیل تغییر دایم در نظریه‎ها و صعوبت زبان و ‎اندیشه‎های او، لذا تصاویر مختلفی ازحقیقت وگلینی می‎توان دریافت:

الف- تصویر اول: حقیقت نماد، وجود است. بین نماد‎ها و وجود، ثنویت و دوگانگی نیست. نماد‎ها یعنی هنر، مذهب، قانون، رسوم و... به بیان دیگر، نماد‎ها چیزی جز اشاره نیستند. وجود یعنی تجربیات یا داده‎های الهی نهادینه شده در ذات انسان و جهان. بر طبق موارد ذکر شده، ما با دو قطب فرضی وجود و نماد مواجهیم، اما بین نماد‎ها و وجود، پیوند محکمی برقرار است. به این معنا که بین این دو، وحدت را می‎یابیم. در واقع، نماد‎ها و وجود، درختی واحدند، یعنی این‎که وجود به نماد‎ها عطا شده و نماد‎ها به‎وجود عطا شده‎اند. وجود، نمادینه و نماد‎ها، موجودند.

ب)تصویر دوم: انسان نمی‎تواند نقطه‎ای ارشمیدسی در خارج از وجود برای نگاه به خویش و دیگران بیابد، بلکه آگاهی انسان با دست‎یابی او به حقیقت در ظرف وجودی‎اش شکل می‎گیرد. وجود در آدمی، از جسم کران‎مند تا روح بی‎کرانه امتداد دارد، لذا حقیقت میان آن‎چه هست و نیست، میان جهل و دانش و زمان و بی‎زمانی، سیال است. بنابراین، حقیقت؛ هستی برزخی دارد. انسان نیز با برخورداری از چنین هستی برزخی، دست به نمادسازی یا معناسازی می‎زند، چون این نمادسازی و معناسازی در پیوند با تجربه خاص و مشخصی شکل می‎گیرد، دارای ماهیتی منظردار است؛ پس تصویری که از حقیقت توسط نماد‎ها عرضه می‎شود، نمی‎تواند آخرین دریافت از حقیقت باشد. در نتیجه آن‎چه حاصل تلاش وگلین است، تلاشی برای کشف حقیقت است، اما نکته مهم آن است که حقیقت وگلینی، آن گونه که گفتیم پدید می‎آید.

ج)تصویر سوم: حقیقت از تجربه اصیل و واقعی انسان سر برمی‎آورد و هیچ تجربه وجودی را نمی‎توان نادرست دانست. تجربه اصیل و واقعی انسان، همان تاریخ یا وجود است که قبل از این، از سوی انسان تجربه شده است و در ضمیر او قرار دارد، لذا هر نظریه‎ای در باب حقیقت، باید مرتبط با تاریخ و از ماهیت تاریخی برخوردار باشد. بنابراین، دنیای نمادها انعکاس تجربه تاریخی انسان است. پس، آگاهی، ظهور، صورت‎های نمادین و پیدایی اشکال مختلف، از دل تجربه‎های وجودی انسان است و چون تجربه تاریخی انسان در هر دوره با دوره دیگر متفاوت است، حقیقت صور مختلف می‎یابد. به هر روی، دنیای نمادین انسانی، صوری است که در رابطه با واقعیت حیات تاریخی انسان قرار دارد.

د)تصویر چهارم: جهان آگاهی انسان، از درون تجربه جهان‎های متکثر وجود یا مشارکت در قلمروهای مختلف آن سر بر‎می‎آورد. مراد از جهان متکثر وجود یا مشارکت در قلمروهای مختلف، گستره جهان حسی و ماورای حسی است، یعنی وجود انسانی، وجود برزخی است که در آن جسم و روح به تجربه‎های مختلف دست می‎یابند و حاصل تجربه را در قالب نماد‎ها، صورت می‎بخشند.

بازتاب سیاسی حقیقت وگلین

حقیقت وگلینی منظرهایی از بازتاب‎های سیاسی را نشان می‎دهد:

الف- منظر اول: قدرت یکی از نماد‎های برآمده از وجود است که شکل دهنده نظم اجتماعی و پیدایش انتظام جمعی است. نظم اجتماعی فوق، به نوبه خود ترکیب پیچیده‎ای دارد و شامل هنر، قانون و دیگر صور نمادین است. دولت هم یک نماد است که از درون واقعیت‎های تاریخی و اجتماعی برمی‎آید. چنین دولتی به جنگ روی نمی‎آورد و دچار بی‎ثباتی نمی‎شود.

ب- منظر دوم: تاریخ و تحولات تاریخی، توالی تجلیات و تظاهرات وجود انسانی است. در واقع محتوای تاریخ به معنای عینیت بخشی به ‎وجود انسانی است. این وجود، در تلاش برای دست‎یابی به نظم آرمانی در حوزه روح و جامعه است. انسان در جست‎وجوی حقیقت به تجربه‎های متعددی از نظم دست می‎یابد که حاصل آن، پیدایش تمدن‎ها و نظامات مختلف اجتماعی است. تاریخ، منظومه‎ای از صور متعدد نظم انسانی است که هر زمان بسته به تجربه وجودی انسان، می‎تواند در هیئتی تازه ظاهر شود.

ج- منظر سوم: درک وحی و مذهب توسط انسان، در قیاس با فهم علمی و فلسفی و درک اسطوره‎ای، کامل‎ترین معرفت است، زیرا:

1- تجربه مذهبی، در کانون درک و نیل به نظم اجتماعی قرار می‎گیرد.

2- دوره‎بندی‎های تاریخی را از یونان به خاورمیانه منتقل می‎کند.

3- در این جابه‎جایی، بر اهمیت و مبدئیت تاریخ پیامبران تأکید می‎شود.

4- به این ترتیب، صورتی از نمادسازی معرفتی، یعنی وحی و تاریخ مرتبط به آن، وارد حوزه فلسفه سیاسی می‎شود که عکس آن چیزی است که در تجدد روی داده است

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 387]