سیر و تحول کاریکلماتورنویسی در ایران

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: برگرفته از: مقالات نقد و بررسی ادبیات معاصر / به كوشش عباسعلي وفايي چكيده : کاريکلماتور گونه¬اي از نثر معاصر است که برخي از اديبان آن را به¬عنوان يک نوع ادبي پذيرفته¬اند. اين واژه را که از دو کلمة «کاريکاتور» و «کلمه» مشتق شده است، نخستين بار احمد شاملو در مجلة خوشه، سال 1347 پيشنهاد كرد و با وجود مخالفت¬هاي برخي افراد به¬علت ساختار مجعول اين ترکيب، جاي خود را در ادبيات امروز ايران باز کرد. کاريکلماتور گونه¬اي از طنز ترسيمي و کاريکاتوري است که با واژه¬ها بيان مي¬شود و انواع مختلف و موضوعات متنوع اخلاقي، اجتماعي، عاشقانه و... را دربرمي¬گيرد. پرويز شاپور (1302 ـ 1378) پيش¬گام اين نوع ادبي در ايران بوده است. کم¬کم افراد ديگري نيز در اين شيوه قلم زدند که به¬تفصيل در اصل مقاله به آن خواهيم پرداخت. در اين مقاله نخست به تاريخ و سير تحول اين نوع ادبي پرداخته و سپس مختصري از زندگي¬نامه، افکار و نمونه¬هايي از کاريکلماتورهاي پرويز شاپور ارائه خواهد شد؛ در ادامه، افرادي که اين سبک را الگوي کار خود قرار داده¬اند، معرفي مي¬شوند و در پايان نيز گزيده¬اي از کتاب¬شناسي کاريکلماتور خواهد آمد.
کليدواژه¬ها: کاريکلماتور، پرويز شاپور، سبک طنز ترسيمي.
1ـ خلاصهاي از زندگينامۀ پرويز شاپور
پرويز شاپور در اسفند سال 1302 به دنيا آمد. وي ليسانس اقتصاد از دانشگاه تهران داشت. نخستين نوشتههاي او در يكي از روزنامههاي محلّي اهواز بهنام «فرياد خوزستان» به چاپ ميرسيد؛ پس از آن مطالب خود را با نام مستعار«مهدخت» و «كاميار» براي روزنامة «توفيق» (به سرپرستي حسين توفيق) مي¬فرستاد؛ اين نوشتهها در صفحههاي «سبديّات» و «دارالمجانين» چاپ ميشد.
شاپور از بنيانگذاران مكتب تازهاي در طنز است كه شاملو در مجلۀ «خوشه» (سال 1347) براي نخستين¬بار عنوان كاريكلماتور را براي اين نوع نوشتهها پيشنهاد كرد و بعدها مورد پذيرش واقع شد. بيژن اسديپور عنوان لطيفۀ مصور را به اين نوشتهها اطلاق كرده است؛ اما امروز عنوان كاريكلماتور، عنوان شناخته شدهاي است كه همچون يك نوع ادبي معرفي شده1 است و پيروان زيادي دارد كه به اين شيوه قلم ميزنند. پرويز شاپور، پدر كاريكلماتورنويسي ايران، در 15 مرداد 1378، دار فاني را وداع گفت.
2ـ كاريكلماتور
2-1- اصطلاح کاریکلماتور
كلمۀ كاريكلماتور از دو واژة كاريكاتور و كلمه مشتق شده و گونهاي از طنز ترسيمي بهشمار ميرود. کاریکلماتور، کاریکاتوری است كه با واژهها بيان ميشود و بهگفتۀ پرويز شاپور، كاريكاتوری است كه نوشته ميشود.
بنابر تعريف خواجه نصير از شعر (كلام موزون و مخيّل)، ميتوان كاريكلماتور را فراتر از تعريف يادشده دانست؛ زيرا كاريكلماتور نوعي موسيقي دروني دارد و عنصر تخيل هم در آن موج ميزند.2
2-2- انواع کاریکلماتور
هدف از خلق كاريكلماتور، تنها خنداندن مخاطب نيست؛ گاهی كاملاً جدّي است؛ از اينرو، ميتوان كاريكلماتور را به دو نوع فكاهي و جدّي تقسيم كرد. از نمونههاي كاريكلماتورهاي جدّي «سكوت عاشق شنيدن است.» و از نمونههاي فكاهي «موش، غذاي متحرك گربه است.» را می¬توان نام برد.
نوع جدي كاريكلماتور به چند دسته تقسيم ميشود: (1) شاعرانه: «وقتي تصوير گل محمدي در آب افتاد، ماهيها صلوات فرستادند»؛ (2) دربردارندة مضموني اجتماعي: «ساية چهار نژاد، يك رنگ است»؛ (3) دربردارندة موضوعي بديهي: «زمان حاصل جمع گذشته و آينده است»؛ (4) گاه بيانكنندة تصويري ساده است: «پاييز بر فراز بهار، گل پرپر شده نثار ميكند.» با اين همه؛ وجه مشترك گونههاي مختلف كاريكلماتور، مضمونسازي است.3و4
2-3- ساختار کاریکلماتور
نويسندۀ اين نوع ادبي، از تمامي امكانات و شگردهاي ادبي و شاعرانه استفاده ميكند كه از جملۀ آنها ميتوان به اين موارد اشاره كرد5: (1) تشبيه: «تا چشمت را نبندي، پرندۀ نگاهم به آشيانه بازنمي¬گردد»؛ (2) استعارة مكنيه: «ستارهها دكمههاي تنپوش سياه شبند»؛ (3) استعارة عناديّه: «دكتر معالج، يك جلسه را صرف صحبت كردن با عزرائيل و منصرف نمودن او از گرفتن جانم نمود»؛ (4) تشخيص: «آب تنبل به دنبال چاله ميگردد»؛ (5) ايهام: «روي قـبرم سنگِ¬تمام گذاشتم»؛ (6) آشنايي¬زدايي: «از همه چيز سير شدم بهاستثناي صبحانه و نهار و شام»؛ (7) ضرب¬المثل: «صورت سيب را با سيلي سرخ نگه ميدارم»؛ (8) كنايه: «حتي مهربانترين قلبها هم خونآشامند.» (9) حسن تعليل: «پرنده آنچنان عاشق ديدن آسمان است كه روي آشيانهاش سقف نميسازد.» و همچنين امكانات ادبي چون: 1ـ بازي با كلمات؛ كه در اين شيوه، نويسنده از معاني گوناگون يك كلمه براي ساختن تصاوير چندمعني استفاده ميكند: «فوّاره يك عمر نشست و برخاست ميكند»؛ شايد اين مهمترين شيوه در نگارش كاريكلماتور باشد كه گاه شاپور، بهعنوان سردمدار كاريكلماتورنويسي، چنان در آن افراط كرده كه جملات وي صرفاً شكلگرا و بيمعني شده است؛ مثلاً: «نور چراغ¬قوه را كج كردم»؛ 2ـ تصويرسازي فيلسوفانه و فراواقعي؛ شاپور با اين شيوه، بهگونهاي نو از طنز ميرسد كه سبك او را با ديگران متفاوت ميكند تا آنجا كه اگر در مورد مسائل جزئي بنويسد، باز درپسِ كلماتش تلقي فيلسوفانهاي از هستي نهان كرده است؛ مثلاً: «بشر در شبانهروز زنداني است»؛ 3ـ انتقاد از رفتار و وضعيّت؛ «تكان نخوردن مجسمة آزادي مرا به شك انداخته است كه نكند آزادي نباشد.»
2-4- کارکرد کاریکلماتور
خوانندۀ کاریکلماتور بايد در مطالعۀ این نوع ادبی درصدد كنار زدن پوستهاي كه محافظ اصلي جمله است، باشد تا نتيجۀ لازم را از صرف وقت خود بگيرد. براي فهميدن جملههاي كاريكلماتور بايد به افكار و تخيلات اجازه داد كه بعد از مرور هر جمله، به دنياي بكر كاريكلماتور پرواز كنند. درواقع، هر جملۀ كاريكلماتور خواننده را به تفكر در شيوهاي خاص و تجربهنشده وادار ميكند؛ اين جمله¬ها در جايجايِ زندگي ما وجود دارند؛ اما يا فاقد ارزش هستند يا مشغلۀ ذهني، اجازة توجه به آنها را نميدهد. كاريكلماتور همچون درختي است كه هر روز آن را گذرا ميبينم؛ ولي توجهي به آن نداريم؛ همچون واقعيّتي است كه به آن عادت كردهايم و در نظرمان كوچك است.
كلمات در بستر كاريكلماتور مرتب از اين پهلو به آن پهلو ميشوند تا خواننده خوابش نبرد و برخلاف سبكهاي ادبي ديگر كه معاني در لغات نهفتهاند، در اين سبك، معاني نقابهايي هستند كه واژهها به صورت خود گذاشتهاند و با آن براي خواننده شكلك درميآورند؛ گويا لغات عاميانه به لغات رسمي متلك مي¬گويند و سعي در بيرنگي رسميّت دارند6. در اين شيوه كلمات چنان خود را جمعوجور ميكنند که دست و پايشان از جمله بيرون نرود. كاريكلماتورها باعث ميشوند كه ذهنهايي كه در بستر باورها و اعتقادات محدود خويش ¬اسیرند، ترك تعصب گويند تا واژهها را از مفاهيم مورد علاقهشان جدا كرده، به نوعي تداعي جديد از هستي برسند7.
2-5- تفاوت کاریکلماتور با مَثَل و جملات قصار
در نگاه اوّل، ممكن است كاريكلماتور شبيه مَثَل يا جملات قصار بهنظر بیاید؛ اما بايد گفت تفاوتهايي بين آنها وجود دارد. جملات قصار، كه اغلب از آنِ بزرگاني چون كنفسيوس و سقراط و ... است، به¬صورت جداگانه نگاشته نشده؛ بلکه از خلال مقالات و سخنان اين بزرگان استخراج شده¬اند؛ مَثَلها هم اغلب داستاني داشتهاند كه بدان ختم ميشدهاند و درطي زمان داستان آنها حذف شده، مَثَلها باقي ماندهاند. ميتوان گفت كه چون كاريكلماتور بهصورت جمله يا عبارت مستقل خلق شده و از متن داستان يا مقالهاي استخراج نشده است، با سخنان بزرگان و مَثَلها متفاوت است؛ ديگر آنكه، جملات قصار و سخنان بزرگان، اغلب زندگي به¬تر را آموزش ميدهند و جنبۀ اندرز و نصيحت دارند؛ درحاليكه كاريكلماتور اغلب به فكاهه8 و در مواردي هم به طنز شباهت دارد؛ به همين دليل ميتوان گفت كه كاريكلماتور از اين وجه با مَثَل و سخنان قصار متفاوت است؛ امّا شباهت ظاهري آن را نميتوان ناديده گرفت؛ تا جایی كه جملاتي از كاريكلماتور بهاندازة كلمات قصار تكاندهنده و پنددهنده هستند.9
3ـ بررسی کاریکلماتور پرویز شاپور
پرويز شاپور دنيايي از ذهنيتهاي تصويري و گاه ادیبانه دربارة جهان هستي دارد. كاريكلماتورهاي او گاه شبيه هايكوهاي10 كوچك است. جملات وي شخصيت دارد؛ شخصيتي برخاسته از نويسنده و نشانگر حضور دائمي او در اثرش. نوشتههاي او توجه ما را به محيط اطراف و پديدههاي بياهميّت آن، مثل سنجاق، گربه، ماهي و... جلب ميكند و متوجه ميشويم كه اين پديدهها چهقدر حرف براي گرفتن دارند. دنياي او معمولاً سياه و تاريك است؛ دنيايي كه ولادتش نشان از مرگ دارد. «تنهايي» و «مرگ» مضامين اصلي نوشتههاي او را تشكيل ميدهند؛ مثال: «مرگ به فاجعة تولدم خاتمه داد.» او بارها از مرگ و خودكشي ياد كرده است. «زمان» نيز يكي از مسائل بسيار مهم نزد شاپور است. «ساعت» در كاريكلماتورهاي وي بسامد بالایی دارد. او مرتباً اميد و روزنۀ اميدواري را به تمسخر ميكشد. دنياي او دنيايي وارونه است كه در آن هيچ¬چيز سر جايش نيست؛ دنيايي پر از آسانسور، گل كاغذي، زباله¬داني... . حرفهاي او گاه به نقاشی¬هاي سالوادور دالي11 ميماند. «اشك» در جملات او بسامد بالايي دارد. بهطور كلي، ميتوان گفت كه او يك قالب ثابت در نثر دارد كه همان جملات كوتاه و تصويري است. ذهنیت دوگانة شاپور حرکتی مستمر بین تصویر و نوشته دارد؛ گاهي پا را از مرز تخيل فراتر ميگذارد و به وهم نزديك ميشود: «درخت از گربه پايين ميآيد.» كاريكلماتورهاي شاپور وقفهاي در تصوّر و درك خواننده ايجاد کرده، قواعد ذهني او را دچار تناقض ميکنند و اولين تصويري كه به ذهنش ميآورَد، خاطرههايي است كه با چشمش ديده است: «گربه از درخت بالا ميرود» و نه برعكس؛ آنگاه تصوير بعدي كه كاملاً ذهني است، پيش ميآيد؛ حالا اگر بهعكس معمول، درخت از گربه پايين بيايد چه؟ پرويز شاپور با علم به آنكه قدرت تصوير و نوشته بهتنهايي چهقدر است، از تلفيق¬ آن¬ها پديدهاي به¬وجود ميآورد كه در آن ـ با رعايت خصلتها ـ هر دو عنصر اوليّه (تصوير و نوشته) كنشی ديالكتيك دارد. او با استفاده از كلماتي كه در كلام و گفتار جايگاه متفاوتي دارند، در كنار يكديگر موقعيتي كميك و گذرا خلق ميكند: «خياط كاركشته مو را از ماست بيرون ميكشد و سوزن را با آن نخ ميكند.»
كاريكلماتورهاي شاپور زبانگراست و در آن نويسنده قصد انتقال مفهوم خاص به مخاطب را ندارد؛ بلکه به دنبال راهي براي شگفتي خواننده است: «در ايّام پيري سايهام سفيد ميشود.» سادهنويسي او در نوشتههايش بهمعناي سادهانگاري مخاطب نيست؛ او ساده بودن را همچون روشي براي برقراري ارتباط برگزیده است؛ ارتباطی بي هيچ واسطۀ ماورائي. براي درك آثار او به مطالعة تخصصي در ادبيات و هنر نیازی نیست؛ كافي است تفاوت ميان پديدههاي سادهاي چون گربه، ماهي و ساير عناصر مكرّر را در نوشتههايش درك كرد.12
3-1- نقاط ضعف و قوت کاریکلماتورهای شاپور
3-1-1- نقاط ضعف
كاريكلماتورهاي پرويز شاپور، همچون هر اثر ديگري معايب و محاسني دارد كه قابل بررسي و توجه است. نقاط ضعفي كه در آثار او ديده ميشود، عبارتند از:
1ـ جملاتي كه فاقد ارزش هنري است و شايد بتوان گفت در حوزۀ كاريكلماتور نميگنجد و بيشتر به جملهاي خبري ميمانَد: الف) نور چراغقوه را كج نمودم؛ ب) عاشق سگي هستم كه سر درپيِ گربة پير نميگذارد؛
2ـ پرداختن به موضوعات مكرّر كه گاه به ملالت ميانجامد؛ از جمله: گربه، ماهي، سنجاق قفلي، موش و ... : الف) ماهيهاي بداخلاق به سگ¬ماهي موسوماند؛ ب) ماهيها تصور ميكنند چهارچهارم زمين را آب گرفته است؛ ج) ماهي بهجاي اتوبوس سوار رودخانه ميشود؛
3ـ تركيبات و الفاظ تكراري مثل: حاصل¬جمع، در خروجي، در ورودي و... ؛ الف) عاشق ابري هستم كه با حاصل¬جمع قطرات باران از بستر خشك رودخانه پذيرايي ميكند؛ ب) ابر به حاصل¬جمع قطرات باران قابل تقسيم است؛
4ـ صورتگرايي و توجه صرف به تناسب كلمات كه باعث خلق عباراتي بيمعني و صرفاً شكلگرا مي¬شود: الف) چشم اقيانوس، آب آمد؛ ب) با هفتتير آبی خشكسالي را از پا درآوردم؛
5 ـ تعقيد معنوي كه گاهي جملات او را نامفهوم ميكند: الف) تشنهتر از آن هستم كه سر درپي رودخانه نگذارم؛ ب) كليد سل را به نغمهسرايي صداي پايت شليك ميكنم؛
6 ـ استفاده از يك محتوا و فرم تكراري: الف) ابر عقيم، آرزوي ديدن چتر را به گور ميبرَد؛ ب) ابر عقيم، آرزوي ديدن اشكش را به گور ميبَرد؛ ج) ابر عقيم، آرزوي گريستن را به گور ميبَرد.
3-1-2- نقاط قوت نوشتههاي او
1ـ خلق سبكي نوين در ادب فارسي كه به دليل استقبال از آن، همچون سبكي موفق ارزيابي ميشود؛
2ـ نوعي پيچيدگي كه شگفتي خواننده را به¬همراه دارد و پس از كشف معنا، موجب لذت خواننده ميشود؛
3ـ آثار شاپور نگاه خواننده را به هستي تغيير ميدهد؛ بهگونهاي كه پديدههاي عادي و روزمره رنگوبويي ديگر و آنچه بيارزش جلوه ميكرد، هويتي تازه مي¬یابد؛
4ـ پرويز شاپور در برخي از نوشتههايش ايجازي را بهكار برده كه ميتواند سرمشق خوبي براي نويسندگان ديگر باشد؛
5 ـ جملات وي اغلب ساده است و مخاطبان ميتوانند ـ در هر سطحي كه باشند ـ با آن¬ها ارتباط برقرار كنند و از آن لذت ببرند؛
6ـ استفادة اغلب به¬جا و متناسب با موقعيت از كلمات و بار معنايي آن¬ها و شگردها و امكانات ادبي؛
7 ـ در عصري كه گاهي خواندن يك كتاب از آغاز تا پايان مقدور نيست، كاريكلماتورهاي وي كتابي است كه از هرجا كه گشوده شود، قابل خواندن و بهرهگيري است.
4ـ برگزيدهاي از كاريكلماتورهاي پرويز شاپور
* پنج زنبور عسل را با كره خوردم؛ نتيجه: هيچ نيشي بي نوش نيست؛
* ماهي بيش¬تر از پنجۀ گربه در چنگ آب اسير است؛
* گربة سكوت براي گرفتن واژة پرنده كمين كرده است؛
* گل وصيت كرد نوار بلبل را در مقبرهاش پخش كنند؛
* تصوير درخت در حوض افتاد و آبش سر رفت؛
* سوراخ¬هاي آب¬پاش روزنۀ اميد گلها هستند؛
* چون قطرات اشكم تمام شده است، ميخندم؛
* جسدم را به دكتر معالجم هديه كردم؛
* باغبان پير از گل¬هاي قالي مواظبت ميكند؛
* پرگاري كه دچار اختلال حواس شده؛ بيضي ترسيم نمود13؛
* دربارة موش حرف زدم؛ تا سروكلۀ گربه پيدا شد، حرف¬هايم پا به فرار گذاشتند؛
* ميكروب به تشخيص آزمايش¬گاه تقاضاي تجديدنظر دارد؛
* معمولاً افرادي كه فكري ندارند، سعي ميكنند فكرشان را به سايرين تحميل كنند؛
* ماهي بهخاطر بودن و قطرۀ باران بهخاطر نبودن، ساكن آب ميشوند؛
* باد، كلاه سر كسي نميگذارد؛
* گوركن عمرش را در قبرهاي مختلف به خاك ميسپارد؛
* عاشق آدم پرچانهاي هستم كه با بستن دهانش بهشت را به رويم ميگشايد14؛
* گرسنگي، پرنده را از پرواز سير ميكند؛
* عابر بدصدايي كه آواز ميخوانَد، شنوندگان را از شنيدن صدايش محروم ميكند؛
* ارزش آب، بسته¬به ميزان تشنگي است.15
5 ـ تأثيرپذيري پرويز شاپور از سیبرون
نويسندة مقالۀ «تلاشي براي راهيابي به دنياي طنز»16 ميگويد: شاپور و ساير نويسندگاني كه در سبك كاريكلماتور قلم ميزنند، تحتتأثير سيبرون، نويسندة فرانسوي، هستند. در اواخر سال 1346، نمونههايي از كتاب دوجلدي اين نويسنده با عنوان دفتر خاطرات بدون تاريخ به ترجمۀ پرويز نقيبي در مجلۀ فردوسي چاپ شد. كتاب او سرشار از انديشهها و تصويرهاي فلسفي و طنز است. نويسندة كتاب معتقد است كه اين نوع نوشتهها مثل شكلات درون جعبه ميمانَد كه يكي، بعدي را به دنبال ميآورد و آدمي متوجه نميشود؛ فقط موقعي دست از كار خواندن ميكشد، كه به سرحد دلبههمخوردگي برسد. بررسي نمونههايي از كتاب سيبرون نشان ميدهد كه شباهت زيادي بين كاريكلماتورهاي نويسندگان ما و نوشتههاي ژيلبرت سيبرون وجود دارد؛ مثال: «كسي كه آخر از همه ميخندد، تنها ميخندد»، «درحال حاضر، جنگل درختان را پنهان ميكند». ميتوان گفت اثر سيبرون به مثابه تلنگري است كه نويسندگان كاريكلماتورنويس را به دنياي اندرزدهندگان، مَثَلنويسان و صادركنندگان جملات قصار هدايت كرده است.
6ـ تأثيرگذاري شاپور بر نویسنده¬های بعد از خود
پرويز شاپور آغازگر راهي بود كه بهسرعت جاي خود را در ادبيات باز كرد و پيروان زيادي يافت. از جمله كساني كه راه شاپور را دنبال كردهاند، ميتوان به اين نويسندگان اشاره كرد:
(1) جواد مجابي در كتابِ: يادداشتهاي آدم پرمدعا، تهران: بيجا، 1349؛
(2) فريدون تنكابني در كتابهاي: الف) يادداشتهاي شعر شلوغ و انديشهها، نشريۀ پيشگام، تهران: بيتا؛ ب) پيادة شطرنج، تهران: نشر پيشگام، بيتا؛
(3) يدالله رؤيايي در كتابِ من گذشته، امضا، تهران: نشر كاروان، 1381؛
(4) نيكدست، حوريه: الف) فراتر از طنز، كاريكلماتورهاي نوين، تهران: نشر پيوند نو، 1378؛ ب) طنز آبرفته؛ لبخند مدرنيته، تهران: نشر پيوند نو، 1384؛
7ـ كتاب¬های منتشرشده از شاپور
1ـ كاريكلماتور1، انتشارات نمونه، تهران: 1350؛
2ـ كاريكلماتور2، انتشارات بامداد، تهران: 1354؛
3ـ كاريكلماتور3، با گردباد ميرقصم، تهران: انتشارت مرواريد، 1354؛
4ـ كاريكلماتور4: همه بر ملاقات آيينه ميرويم، تهران: انتشارت مرواريد، 1356؛
5ـ كاريكلماتور5، انتشارات پرستش، تهران: 1366؛
6ـ كاريكلماتور6، انتشارات مرواريد، تهران: 1376؛
7ـ كاريكلماتور7 : به نگاهم خوش آمدي، تهران: نشر گل آقا، 1378؛
8ـ كاريكلماتور8 : پايين آمدن درخت از گربه، تهران: نشر مرواريد، 1382؛
9ـ فانتزي سنجاق قفلي، تهران: نشر پويش، 1355؛
10ـ تفريحنامه (طرحهاي مشترك بيژن اسديپور و پرويز شاپور)، تهران: نشر مرواريد، 1355؛
11ـ گزيدة كاريكلماتورهاي پرويز شاپور، تهران: نشر مرواريد، 1371.
گزيدهاي از كاريكلماتورهاي او هم در سال 1991 در آمريكا به چاپ رسيده است. علاوه¬بر اين، بخشي از كتاب طراحان طنزانديش ايران، تأليف ايراندخت محصص نيز به پرويز شاپور اختصاص دارد17.
8 ـ كتابشناسي كاريكلماتور
1ـ ابراهيم شاهي، ابوالفضل: پرسيدن، راه را دورتر ميكند، تهران: [بينا] 1382.
2ـ الخاص، هانیبال: من حرف ميزنم، تهران: نشر مجال، 1383.
3ـ باقرپور، مجيد: سماقستان (كاريكلماتور)، قم: انتشارات مؤسسۀ فرهنگي سماء، 1383.
4ـ پورثاني، محمد: «بهبهانۀ بزرگ¬داشت پرويز شاپور»، مجلۀ شباب، سال دوم، شمارة 12.
5ـ تقي¬آبادي فراهاني، محمد: وقتي كه واژه¬ها ميانديشند...!، سمرقند: نشر لنگرود، 1386.
6ـ جوكار، اسماعيل: حلواي عروس، سبزوار: نشر كاوشگر، 1386.
7ـ حسيني، حسن: «بازي با كلمه يا كاريكلماتور»، كار و كارگر، 17 ارديبهشت 1374.
8ـ حيدري، يعقوب: «نگاهي به كاريكلماتور، تصوير زيبا از كلمات بيريخت»، انتخاب، ارديبهشت 1382.
9ـ خورشاهيان، هادي: در كلاس ديروقت، تهران: نشر نگار و نيما، 1383.
10ـ دانشي، عباس: دو سه خطيها، اصفهان: نشر عتيق عشق، 1383.
11ـ درم¬بخش، كامبيز: دفتر خاطرات فرشتهها، تهران: نشر افق، 1385.
12ـ ــــــــــــــ : ميازار موري كه دانهكش است، تهران: نشر افق، 1385.
13ـ رها، ابراهيم: چشمزخم يا دنياي زندوني راهراهه، تهران: نشر حوض نقره، 1385.
14ـ زيادلو، حسن: معلم... معلم عزيز، تهران: [بينا]، 1369.
15ـ شاهين، علي¬رضا: تصوير بيرنگ، تهران: نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1386.
16ـ شتابيوش، فاطمه: ترافيك در كوچة عليچپ، تهران: نشر آواي كلار، 1385 .
17ـ شريف¬شاهي، محمد: بر ديوار W.C، تهران: نشر سپاهان، 1383.
18ـ شفيعي طبرستاني، امير: سيماي قلم، قم: نشر نسيم حيات، 1380.
19ـ شيري، فرياد: ماه مهمان چشمان تو بود، تهران: نشر سفير علم، 1382.
20ـ صنعت¬پور اميري، حسين: عارفانه با قلم، تهران: نشر سازمان عقيدتي سياسي ارتش جمهوري، 1378.
21ـ صلاحي، عمران: «بهياد شاپور شاعر»، جهان كتاب، شماره 85 و 86، شهريور 1378.
22ـ عزيزمحمدي، فاطمه: «كاريكلماتور در وادي قابوس¬نامه»، آفتاب يزد، 19 فروردين 1385.
23ـ كاریكاتور و كاريكلماتور، تهران: گروه گرافيكي نشر دواير، 1384.
24ـ «كاريكلماتور سي¬ساله شد بلكه بيش¬تر...»، كلك، شماره 76 و 79، تير و مهر، 1375.
25ـ مشتري نميشوم حتي اگر ماه شوي. (جشن¬وارة كاريكلماتور دانش¬جويان دانش¬گاه شاهد)، تهران: نشر آواي كلار، 1385.
26ـ مجوزي، پاكسيما: «پرويز شاپور رفت، گربهاش تنها ماند»، روزنامة ايران، 24 مرداد 1378.
27ـ نبوي، ابراهيم: «پرويز شاپور، دنياي گربه و سنجاق و ماهي ...»، نشاط، 21 مرداد 1378.
-------------------------------------------------------------------------------
پينوشت¬ها
1ـ شميسا: انواع ادبي، 238.
2ـ شاپور: پايين آمدن درخت از گربه، ص23 تا 24.
3ـ تفاوت ميان موضوع (Subject) و مضمون آن است كه موضوع، انديشۀ كلي است كه زيربناي داستان يا شعر قرار مي¬گيرد و درونمايه يا مضمون از آن به¬دست ميآيد.
4ـ شاپور: گزيدة كاريكلماتور شاپور، صص7 ـ 23.
5ـ حسينپور: كاريكلماتورنويسي، صص98 ـ 104.
6ـ نيكدست: «فراتر از طنز، كاريكلماتورهاي نوين»، صص5 ـ 7.
7ـ همان: 5 تا 8.
8ـ فكاهه در لغت به¬معني شوخي و مزاح است و گفتار، كردار و ظاهر شوخيآميز را گويند. انگيزة خنده در فكاهه، نه اغراض شخصي است؛ آنگونه كه در هجو است، نه اصلاح و ارشاد و آنچه كه طنز دنبال ميكند. انگيزة خنده در فكاهه، همانگونه كه كانت ميگويد، هيچ از آب درآمدن يك انتظار طولاني است و بس.
9ـ سادات اشكوري: «طنز آبرفته، لبخند مدرنيته»، صص 55 ـ 56.
10ـ هایکو گونهای از شعر غنایی ژاپنی است که معمولاً از 17 هجا تشکیل می¬شود. هایکو، تصویری از تجربۀ شهودی شاعر را بهکمک کم¬ترین واژگان ارائه می¬دهد و اثرپذیری شاعر را از موضوع یا تصویری طبیعی می¬نماید.
11ـ نقاش سورئاليست روسي.
12ـ نک به: جلالي: «نقد و بررسي كتاب پايين آمدن از درخت»، 1383.
13ـ شاپور: كتاب كاريكلماتور 2.
14ـ شاپور: كتاب گزيدة كاريكلماتور پرويز شاپور.
15ـ شاپور: كاريكلماتور، كتاب ششم.
16ـ نک به: شاپور: قلبم را با قلبت ميزان ميكنم.
----------------------------------------------------------------
منابع
جلالی، رضا: نقد و بررسی کتاب پایین آمدن درخت از گربه، نشریۀ کتاب¬خانۀ شرق، 1383.
حسین¬پور، علی: کاریکلماتورنویسی، مجلۀ رسانۀ دانشگاه (مجلۀ علمی فرهنگی روابط عمومی دانشگاه کاشان).
سادات اشکوری، کاظم: «تلاشی برای راه¬یابی به دنیای طنز، یادی از پرویز شاپور»، نشریۀ آزما، شمارۀ پنجم، آبان 1378.
شاپور، پرویز: پایین آمدن درخت از گربه، تهران: نشر مروارید، 1382.
ـــــــــــ : گزیدۀ کاریکلماتور شاپور، تهران: نشر مروارید، تهران: 1371.
ـــــــــــ : شاپور، پرویز: قلبم را با قلبت میزان می¬کنم، تهران: نشر مروارید، 1384.
شمیسا، سیروس: انواع ادبی، انتشارات طنز ایران، ج1، تهران: فردوس، 1378.
نیک¬دست، حوریه: «فراتر از طنز، کاریکلماتورهای نوین»، تهران: نشریۀ پیوند نو، 1378.
ـــــــــــــــ : «طنز آب¬رفته، لبخند و مدرنیته»، تهران: نشریۀ نو، 1384.

سیر و تحول کاریکلماتورنویسی در ایران
عاطفه اسدی
شکوهالسادات تابش

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 228]