اسماعيل كهرم استاد محيط زيست دانشگاه از وضعيت منابع طبيعي مي گويد محيط زيست قرباني سهل انگاري مديران سازمان

واضح آرشیو وب فارسی:ایسکانیوز: اسماعيل كهرم استاد محيط زيست دانشگاه از وضعيت منابع طبيعي مي گويد محيط زيست قرباني سهل انگاري مديران سازمان
الهه موسوي

- آقاي دكتر در روزهاي آغازين هفته دولت، معاون محيط طبيعي سازمان حفاظت محيط زيست دلاور نجفي در يك گفت وگوي تلويزيوني اعلام كرد ايران نه تنها داراي رتبه 132 نيست بلكه به لحاظ حفاظتي جزء 30 كشور برتر دنياست. نظر شما در اين باره چيست؟

اين ادعا علمي نيست، اگر مديران سازمان چنين ادعايي دارند بايد مستند بياورند. طبق كدام ضوابط و طبقه بندي چنين چيزي را مي گويند؟ ما چند شاخص داريم كه داراي استاندارد و ضابطه است. اين شاخص ها هم دست من و شما نيست كه بگوييم ما سي ام هستيم. اصلاً شما مي دانيد كشورهاي ديگر در چه شرايط زيست محيطي قرار دارند كه مي فرماييد ما جزء 30 كشور اول هستيم؟ بگذاريد من بگويم؛ جنگل هاي هيركاني شمال ايران كه متعلق به دوران سوم زمين شناسي است از 30 ميليون هكتار به 12 ميليون هكتار رسيده، آن وقت جنگل هاي كشور پاكستان كه همسايه ماست، روزي دانشجوي محيط زيست به ايران مي فرستاد و ما آموزشش مي داديم، از زمان جدا شدن هند و پاكستان از پنج ميليون هكتار به 11 ميليون هكتار رسيده است. سه سال پيش به دعوت صندوق جهاني حيات وحش (WWF) سفري به پاكستان داشتيم. ما از آن همه پيشرفت وضعيت منابع طبيعي و محيط زيست در اين كشور شگفت زده شده بوديم. پاكستاني پيش روي ما بود كه 35 سال پيش دانشجويان محيط زيستش در آموزشگاه محيط زيست كرج تحصيل مي كردند و اكنون تا اين اندازه فعالند.

- درباره شاخص ها توضيح دهيد.

ببينيد در محيط زيست طبيعي دو عامل قابل توجه است؛ يكي محيط طبيعي، ديگري جانور وحشي، يكي ظرف و يكي مظروف. حال ببينيد چه بر سر اينها آورده اند. در دولت جديد كه شوراي عالي محيط زيست ادغام شد. نتيجه اين شد كه كميسيون زيربنايي صنعت و محيط زيست به جايش انجام وظيفه كند. در اين كميسيون چند وزير صنعتي هستند كه مي خواهند راه و كارخانه و صنعت ايجاد كنند؛ يك نفر هم رئيس سازمان حفاظت محيط زيست است. آن يك نفر بايد لابي كند و محيط زيست را براي تك تك وزراي راه، صنايع و... جا بيندازد.من از مديران محيط زيست مي پرسم آيا در اين كميسيون براي جاده ابر لابي كرديد؟ اهميت اين تكه از جنگل هاي هيركاني را در آن خطه كه بقيه اش برهوت و شنزار است گوشزد كرديد؟ گفتيد آنجا 10 راه از استان به شمال كشور وجود دارد كه چهار راه آن از شاهرود مي گذرد و به راه پنجمي نياز نيست؟ چرا اجازه داديد در كميسيون زيربنايي صنعت و محيط زيست، طرح هايي مثل ميان گذر انزلي، تعريض ميان گذر درياچه اروميه، تعريض جاده پارك ملي گلستان، احداث جاده در پاك ملي لار، ساخت جاده در جنگل ابر و... تصويب شود؟ چرا نشستيد و با لبخند اين طرح ها را تصويب كرديد؟ چرا نبايد سازمان با رئيس جمهور لابي كنند كه در مشهد نگويد «محيط زيست جلوي آباداني را در مملكت گرفته»؟ وزارتخانه ها به محيط زيست نگويند «محيط ايست». اينها همه از ضعف مديريت در سازمان محيط زيست و نبود تعامل اين سازمان با ديگر اعضاي هيات دولت است. درياچه تشك و بختگان و ني ريز را هم كه با موافقت كردن با ساخت و آبگيري سد سيوند به نابودي كشانديد. تالاب كميجان را هم كه خشك كرديد. تندوره هم كه آن بلا به سرش آمده،

- منظورتان واگذاري بخشي از پارك ملي تندوره است؟

بله، 28 هكتار از زمين هاي پارك ملي تندوره كه معلوم نيست چه سندهايي متعلق به 40 سال پيش ارائه كرده اند كه بر اساس آن واگذار كردند. به خاطر ضعف عملكرد و لابي سازمان حفاظت محيط زيست، دادگاه ها به نفع صاحبان سند راي دادند.

28 هكتار واگذاري يعني يك شهرك، اين شهرك جاده مي خواهد؛ پاركينگ و سايه بان و هزار و يك حاشيه دارد. بعد هم كم كم گسترش مي خواهد. فاتحه پارك ملي تندوره در شمالي ترين نقطه شرق ايران را بخوانيد. آيا اين يعني حفاظت درست و در حد 30 كشور برتر دنيا؟ بعد هم اعلام مي كنند خودتان را ناراحت نكنيد. (خانم واعظ جوادي خطاب به خبرنگار همشهري) خانم جوادي اگر وضعيت محيط زيست را قبل از اين تغييرات با حالا مقايسه مي كردند مثل من خون گريه مي كردند. من درياچه هامون را با 10 ميليارد متر مكعب آب ديده ام؛ با حدود 720 هزار پرنده، اما رئيس سازمان نديده اند. ولي من كه ديده ام مسلماً از خشك شدن آن ناراحت مي شوم.

- وضعيت حيات وحش ايران چگونه است؟

آمار ها چندان ما را دلگرم نمي كند. كدام گونه جانوري است كه بتوان ادعا كرد ظرف اين سه سال سازمان يك قدم مثبت در راه آن برداشته است؛ يوزپلنگ؟ يوز را كه خارجي ها پولش را دادند زيرا آنها فكر كردند اينجا چيزي هست. WCS نيويورك (انجمن جهاني حيات وحش) 700 هزار دلار پول داد. با آن چه كرده اند؟ كارهاي غيرعلمي كرده اند؛ NGO درست كردند، پول حيف و ميل شد، ماشين هاي آخرين سيستم و بيا و برو. آخر سر گفتيد تعداد يوزپلنگ از 40 قلاده به 70 قلاده رسيده است. گفتيم 40 تا را شمرديد؟ گفتند نه، حدس مي زنيم، 70 تا را چطور؟ باز هم گفتند؛ حدس مي زنيم، گفتيم؛ از روي كدام شواهد؛ جاي پا، فضله، رويت مستقيم، توله ديديد، عكسبرداري كرديد، آيا هيچ نشانه يي در كار نبود؟

نمونه ديگر وضعيت گورخر است. با غيرعلمي ترين روش ها پارك ملي كوير را حصار كشيدند، بر اساس نظريه كدام متخصص حيات وحش؟ من و امثال من را كه قبول ندارند، اقلاً از متخصص خارجي بپرسند. كشيدن حصار و فنس كه ديگر نمي شود حيات وحش. گورخر و جمعيت حيات وحش وقتي نضج مي گيرد و ترقي مي كند كه در پهنه هاي حياتي وسيع باشد، نه اينكه ما بياييم دورش را حصار بكشيم. طبق مقررات بين المللي به محض اينكه جايي حصار كشي شد، حيوان هاي داخل حصار از جرگه حيوانات وحشي خارج مي شوند. جايگاه حيوان وحشي از اسمش مشخص است.پرنده هاي تالاب انزلي هم مورد ديگري است. تالاب سياه كشيم در همين دوران خشك شد. رودخانه زرجوب هم همين طور.اين وضعيت محيط زيست ماست. به طور حتم در اين شرايط نمي توان به اين وضع افتخار كرد. كاش من مهندس مخابرات بودم و مي توانستم به اين همه واگذاري خطوط تلفن در منازل و دست مردم افتخار كنم. اما من به عنوان يك شكاربان كه سال هاي سال جان گذاشته ام، حالا به چه افتخار كنم؟ بگويم من زماني كه وارد اين حوزه شدم چهار هزار گورخر داشتيم و حالا صد گور خر داريم؟ بگويم با طياره مي رفتم دشت ورامين يوزپلنگ و توله اش را مي ديدم، الان مي گويند «يافت مي نشود گشته ايم ما»؟ آيا مي توان به اين وضعيت افتخار كرد؟

-شما كه اغلب به مناطق تحت حفاظت سازمان سركشي مي كنيد درباره وضعيت محيط بان ها و امكانات و تجهيزات آنها بگوييد. قطعاً يكي از شاخص هاي با اهميت بررسي وضعيت محيط زيست هر كشور، وضعيت محيط بان هاي آن است.

وضعيت محيط بان ها متاثركننده است. ما مناطق وسيع چند صد هكتاري را داريم كه محيط بان با دو لندرور و سه موتور سيكلت كه معمولاً يكي دو تاي آن نيز اغلب در تعميرگاه است از آنها حفاظت مي كند. محيط بان هايي كه معمولاً يكي ، دو نفرشان يا بيمار هستند يا گرفتاري هاي متعدد دارند. آنها دو برابر يك كارمند معمولي كار مي كنند و زحمت مي كشند، اما سازمان در اين شرايط مالي و وضعيت بودجه كدام تسهيلات را توانسته براي آنها فراهم كند؟ خاطرم هست چندي پيش به بوشهر رفته بودم، يك قوش گرفته بودند. محيط بان آنجا از من پرسيد؛ قيمت اين قوش آن طرف آب چقدره؟ گفتم؛ 20 هزار دلار. گفت؛ يعني چقدر؟ يكي از همراهان گفت؛ تقريباً 20 ميليون تومان. محيط بان گفت؛ «يعني صد ماه حقوق من،» در واقع ايشان 200 هزار تومان حقوق مي گرفت. يا پاسگاه محيط باني «مكيدي» در ارسباران را مي گويند «ككيدي» چون آنقدر كك زياد دارد كه نمي توان آنجا خوابيد. محيط بانان ناچارند دور از خانواده، چندين ساعت در سخت ترين شرايط نگهباني بدهند و حالا كه قرار است چند ساعت استراحت كنند، نمي توانند. يك شب من آنجا بودم، صداي خش خش مي آمد. محيط بان آنجا گفت؛ چيزي نيست، اينجا موش دارد؛ مار دنبالشه. اين شرايط اقامت و استراحت محيط بانان ما است. ظرف مدت 29 سال گذشته 102 تا 103 نفر شهيد شدند؛ اينها واقعاً جانشان را دارند براي چه مي گذارند؟ كه يك مدير محترم آن بالا يك ورقه را امضا كند يا يك پتروشيمي را در گلستان بسازد؟ چرا؟ به خاطر اينكه استاندار وقت گلستان گفته؛ «ما مي خواهيم گلستان را عسلويه دوم كنيم؟» چه كسي بايد جلوي اينها را بگيرد، چه كسي بايد توجيه شان كند؟ من؟ اگر سازمان بخواهد من حاضرم بروم. اما متاسفانه نه خودشان اين كار را مي كنند و نه از ديگران همفكري مي خواهند.

-آيا در دولت پيشين از شما نظرخواهي مي شد؟

بله، در صورتي كه ما آن زمان هم انتقاد مي كرديم؛ تذكر مي داديم. بگذاريد مقايسه يي بكنم. زمان خانم ابتكار، ايشان به من تلفن زد و گفت امشب برنامه زنده «پرتو» دعوت شده ايم؛ شما برو و صحبت كن. گفتم؛ من بروم تعريف نخواهم كرد. گفت؛ هرچه صلاح مي دانيد و مي خواهيد بگوييد، من رفتم و آنجا درد دلم را باز كردم. آخر آقاي عبدالرشيدي مجري برنامه پرسيد؛ اين همه كه گفتي، شما از وضعيت محيط زيست ايران راضي هستي؟ گفتم؛ ابداً، به هيچ وجه راضي نيستم. اما حالا تا انتقاد مي كني متهم مي شوي. خانم واعظ جوادي بارها بنده را نفرين كرده، چرا؟ چون گفته ام؛ قدر پارك ملي گلستان را بدانيد، خارجي ها افتخار مي كنند به اينكه 40 سال پيش در «تنگراه» بوده اند يا صداي ببر را در «تنگه گل» شنيده اند. اينجا زنديه شكار مي كرده؛ در ميانكاله، شاه عباس گورخر شكار مي كرده؛ الان اصلاً آثاري از اين حيوانات نيست. اين مكان ها تاريخ دارد. «يوسه ميتي» و «يلو استون» از اولين پارك هاي ملي جهان بوده اند كه در دهه 1860 ميلادي به عنوان پارك ملي ثبت شده اند. حالا سرخه حصار و خجير و ميانكاله ما سابقه اش به 400 سال پيش برمي گردد كه قرق باني مي شده است. آيا اين خانم ها و آقايان اينها را مي دانند و از تاريخ و ارزش هاي زيستي اين مكان ها اطلاع دارند يا از كارشناس ها مي پرسند؟ حال شما قضاوت كنيد ما از نظر حفاظت چگونه جزء بهترين ها هستيم زماني كه كيفيت حفاظت مان اين گونه است؟

- در مورد كميت چطور آقاي دكتر؟ ايران وضعيت مطلوبي دارد؟

در حال حاضر ما از 2/7 درصد كل مساحت ايران با عنوان مناطق تحت حفاظت مراقبت مي كنيم در حالي كه بسياري از كشورهاي برتر جهان، 10 درصد خاكشان تحت حفاظت دستگاه محيط زيست قرار دارد. واقعاً مايلم جناب دلاور نجفي در يك مصاحبه يا مناظره تلويزيوني، آمار و ارقام 30 كشور درجه اول جهان را بشمارند و آن هنگام بدانيم ايران با وضع حفاظتي موجود آيا مي تواند هم رديف با آنها باشد يا نه؟

- به لحاظ زيست محيطي چه كشورهايي جزء بهترين ها هستند؟

كشورهاي پيشرفته و توسعه يافته. طبعاً آنها براي حفظ يك پروانه، كرم يا زالو وسواس نشان مي دهند. در انگلستان يك منطقه وسيع را به خاطر حفظ يك نوع پروانه، به منابع طبيعي اختصاص داده اند. امروز آنها براي كوچك ترين منابع شان برنامه ريزي مي كنند. چرا؟ چون در روند صنعتي شدن، بخش زيادي از آنچه را كه داشتند از دست داده اند. در همين بريتانياي كبير امروز ديگر گرگي وجود ندارد. همين طور، ميش، مرغ و انواع پرندگان شكاري. همه را از بين بردند. الان بحث حفاظت در بريتانيا به يك پروانه يا سمندر رسيده است. روزي آنها گربه وحشي داشتند و درنا و لك لك هل را مي ديدند، اما در اثر شكار بي رويه، نسل آنها منقرض شد. حال ما بايد از اشتباهات گذشته اين كشورها درس بگيريم. آنها 200 سال زودتر از ما روند توسعه را شروع كرده اند و منابع زيادي را از دست داده اند و اين مي تواند براي ما الگويي مناسب باشد. ما اكنون به نام «توسعه» و «رشد صنعتي» در حال از بين بردن بسياري از پهنه هاي ارزشمند طبيعي مان هستيم. در اينجا به جاي اينكه نقش سازمان محيط زيست پررنگ تر باشد، ضعيف تر و كمرنگ تر شده است. ضمن اينكه روش بسيار شگفت آوري هم دارند. قبل از اينكه يك طرح عمراني كه تخريب زيست محيطي دارد تصويب شود موضع گيري مي شود كه؛ «نمي گذاريم، لابي مي كنيم، جلوي تصويبش را مي گيريم،» بعد يك مرتبه مي شنوي كه به عنوان مثال احداث جاده ابر تصويب شد، ساخت ميان گذر انزلي قطعي شد و... آن وقت مي خواهي ببيني چه شد؛ همان وقت موبايل هاي مديران و مسوولان سازمان خاموش مي شود. خبرنگارها، سازمان هاي غيردولتي و NGO ها هم دست شان به جايي بند نيست. ديگر كاري هم نمي توان كرد.

- چرا سازمان حفاظت محيط زيست اينقدر ضعيف شده، آيا يك عاملش مي تواند انحلال شوراي عالي محيط زيست باشد؟

موضوع اين است كه اساساً قرار بوده خود سازمان محيط زيست منحل شود. البته دكتر تقي ابتكار به حفظ سازمان علاقه مند بود و شهرت خوبي هم داشت. به هر حال شايد چون جايگاه سازمان محيط زيست ايران در جهان بسيار بالا بود اين تصور وجود داشت كه اگر سازمان را منحل كنند انعكاس جهاني خوبي نخواهد داشت. مگر مي شود كشوري به وسعت ايران با اين طبيعت بكر و بي نظير، سازمان محيط زيست نداشته باشد؟اما الان سازمان محيط زيست شير بي يال و دم و اشكم شده؛ شوراي عالي محيط زيست هم كه ادغام شده و حالا طبيعتاً خيلي راحت تر طرح هاي بزرگ را تصويب مي كنند. چون در كميسيون زيربنايي صنعت و محيط زيست فقط يك نفر از محيط زيست حضور دارد، هشت وزير ديگر طرف مقابل نشسته اند. اين طوري سازمان در ظاهر باقي مانده ولي ضعيف و ناكارآمد شد.
سه شنبه 30 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ایسکانیوز]

[مشاهده در: www.iscanews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 169]