احتياط ! پوكي استخوان در راه است

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: احتياط ! پوكي استخوان در راه است

پوكي استخوان شايع‌ترين بيماري متابوليك استخوان است كه امروزه به عنوان يك معضل بهداشت عمومي شناخته شده و با بالارفتن سن متوسط جامعه اهميت آن روز به روز بيشتر مي‌شود.

آخرين آمارها نشان مي‌دهد كه در حال حاضر بيش از 200 ميليون نفر در سراسر دنيا به اين بيماري مبتلا هستند.

كارشناسان بهداشتي معتقدند كه شكستگي گردن، استخوان ران يكي از عوارض شايع پوكي استخوان است كه در طي سال اول باعث مرگ 12 تا 24 درصد زنان و 30 درصد مردان مي‌شود و در سال‌هاي بعد نيز حدود 50 درصد بيماران دچار معلوليت دائمي خواهند شد. آنان مي‌گويند: نه تنها آلام و معلوليت‌هاي ناشي از عوارض اين بيماري گريبانگير بيماران خواهد شد، بلكه از نظر اقتصادي نيز هزينه هنگفتي براي جامعه و دولت‌ها به بار خواهد آورد. اين در حالي است كه با صرف هزينه‌هاي بسيار كمتر مي‌توان اين بيماري خاموش را در مراحل اوليه تشخيص داد و درمان كرد.‌

اهميت موضوع در حدي است كه يك روز در سال به نام نام‌گذاري شده است كه در كشور ما مصادف با 29 مهرماه است.

پوكي استخوان‌

دكتر محمد حسين سجادي فوق‌ تخصص روماتولوژي در مورد علت بوجود آمدن پوكي استخوان مي‌گويد: تا ده سالگي هر سال ده درصد استخوان‌ها بازسازي مي‌شوند. زمان بلوغ اوج سازندگي استخواني است. تا حدود سن 35 سالگي ميزان استخوان‌سازي بيشتر از تخريب بافت‌هاي استخوان است، اما از آن پس استخوان‌سازي كمتر شده، انسان شروع به از دست دادن تراكم استخوان مي‌كند. در خانم‌ها هنگام يائسگي (حدود پنجاه سالگي) و در آقايان بعد از سن 60 سالگي ميزان از دست دادن استخوان چند برابر مي‌شود و بعد از آن شدت از دست دادن استخوان به حد قبل از يائسگي برمي‌گردد. عواملي كه بر ادامه بازسازي استخوان تاثيرگذارند عبارتند از هورمون پاراتيروئيد كه دستور تخريب مي‌دهد و در كنار آن ويتامين ‌‌D كه در صورت نياز به كلسيم شدت تخريب را بيشتر مي‌كند. برعكس، استروژن شدت تخريب را كاهش مي‌دهد و به همين علت است كه شدت از دست دادن استخوان از زمان يائسگي افزايش مي‌يابد (زيرا ترشح استروژن كاهش مي‌يابد).

هورمون‌هاي مردانه سازندگي استخوان را تقويت مي‌كنند. لذا دلايل پوكي استخوان را مي‌توان وابسته به سن مانند يائسگي يا ثانويه به بعضي از بيماري‌ها دانست، به‌طور مثال در افراد بي‌حركت بيماري‌هايي مثل پركاري يا كم‌كاري تيروئيد، پركاري پاراتيروئيد، پركاري غدد فوق كليوي، بيماري بافت همبند مانند روماتيسم مفصلي و لوپوس، افرادي كه مصرف الكل يا سيگار دارند و همچنين به دنبال مصرف بعضي از داروها استعداد پوكي استخوان زياد مي‌شود.

دكتر مريم آريا متخصص بيماري‌هاي داخلي نيز مي‌گويد: پوكي استخواني يا استئوپروز به معناي، تخلخل استخوان يا لاغر و ضعيف شدن استخوان است و از نظر تعريف عبارت است از بيماري منتشر استخواني كه با كاهش توده استخواني و تغيير ميكروسكوپي نسج استخوان يعني كاهش متناسب مواد آلي همراه با مواد معدني استخوان در واحد حجم، مشخص مي‌شود و منجربه افزايش شكنندگي استخوان مي‌شود.

او مي‌افزايد: براساس تعريفي كه سازمان بهداشت جهاني در سال 2002 ارائه كرده است، استئوپروز عبارت است از كاهش تراكم استخواني مساوي يا بيش از 5/2 انحراف معيار نسبت به حداكثر تراكم استخواني يك فرد جوان طبيعي.

دكتر علي شهرياري متخصص ارتوپدي نيز مي‌گويد: بيشتر از 200 ميليون نفر در دنيا به عارضه استئوپروز يا پوكي استخوان دچار هستند كه درصد بالايي از آنان را خانم‌ها تشكيل مي‌دهند. بيماري پوكي استخوان به علت اينكه در مراحل اوليه و حتي در مراحل نهايي به صورت بيماري ساكت و نهفته‌اي است آن را قاتل ساكت مي‌نامند. به عبارت ديگر وقتي شخصي به مبتلا بودن به اين بيماري آگاهي پيدا مي‌كند كه استخوان‌ها پوك شده، امكان شكستگي آنها حتي در حركت‌هاي ساده و طبيعي مانند عطسه كردن و جابجا شدن در تختخواب وجود داشته و غيرقابل انكار است.

او مي‌افزايد: 50 درصد افراد بيش از 65 سال سفيدپوست پوكي استخوان داشته در حالي كه فقط در 20 درصد از اين افراد علايم باليني وجود دارد. 30درصد افرادي كه به سن 75 سالگي مي‌رسند دچار شكستگي ناشي از پوكي استخوان مي‌شوند.

علايم و نشانه‌ها

دكتر سجادي در مورد علايم خاص اين بيماري مي‌گويد: متاسفانه پوكي استخوان هيچ‌گونه علامت هشداردهنده‌اي ندارد و قبل از پيدايش عارضه آن، كه همان شكستگي‌هاي استخواني است، معمولا بيماران علايمي ندارند و در واقع استئوپروز، دزدي است كه بي‌سروصدا، سرمايه استخواني را به يغما مي‌برد. بنابراين مي‌توان گفت كه از نظر باليني علامت اصلي پوكي استخوان همان عارضه آن يعني شكستگي استخوان است.

مهم‌ترين و شايع‌ترين محل اين شكستگي‌ها، مهره‌ها، گردن استخوان، ران و مچ دست‌ها است ولي مي‌توان در هر استخوان ديگري نيز اتفاق بيفتد. شكستگي‌هاي مهره‌ها ممكن است بدون علايم باليني باشند و به‌تدريج صورت گيرند و به طور اتفاقي در يك راديوگرافي كه به منظور ديگري انجام شده است مشاهده شوند. گاهي نيز دردهاي شديد و ناگهاني ستون فقرات علامت شكستگي مهره‌ها است. در اين حالت بيمار به طور ناگهاني بعد از يك فعاليت مختصر، مانند خم شدن به جلو و يا پريدن از روي جوي آب دچار درد شديد ستون فقرات مي‌شود و اين درد با كوچك‌ترين حركت مانند چرخيدن در تخت تشديد مي‌شود دوره درد از چند روز تا چند هفته متغير است و خود به خود از بين مي‌رود. در بعضي نيز حملات درد شديد وجود نداشته و فقط دردهاي مزمن كمر است كه با ايستادن و حركت تشديد مي‌شود. گاهي نيز تغيير شكل بعد از شكستگي‌هاي متعدد، به صورت حالت خميدگي در ستون فقرات پشتي بوده و با كوتاهي قد همراه است.

دكتر آريا نيز مي‌افزايد: معمولا پوكي استخوان بي‌علامت است. و بدترين حالت، شكستگي استخوان مخصوصا استخوان ران است. بيمار ممكن است از دردهاي مبهم استخواني به علت شكستگي تيغه‌هاي استخواني نازك شده شكايت كند. بالاخره كوتاه شدن قد و كوژپشتي و درد فقرات از علايم آن است. با توجه به اين كه معمولا بيماري بي‌علامت است براي تشخيص زودرس آن بايد از روش‌هاي خاصي استفاده كرد.‌

روش‌هاي تشخيص‌

دكتر شهرياري در مورد تشخيص پوكي استخوان مي‌گويد: با توجه به تعريفي كه از پوكي استخوان شد قاعدتا با نمونه‌برداري استخوان يا بيوسپي و بررسي بافت استخوان زير ميكروسكوپ و ديدن كاهش توده استخواني و به هم خوردن وضعيت بافتي، تشخيص قطعي داده خواهد شد كه البته اين روش تهاجمي و دردناك بوده و براي هر بيماري قابل اجرا نيست. راديوگرافي ساده نيز براي تشخيص پوكي استخوان غيرحساس است، زيرا بايد حدود 40درصد تراكم استخوان از بين رفته باشد تا آثار آن در عكس راديولوژي ديده شود و اين زمان براي تشخيص خيلي دير است. روشهاي آزمايشگاهي ديگر و بررسي نمونه‌هاي خون و ادرار نيز در اين رابطه كمك‌كننده نيست.

لذا امروزه از روش ‌‌DXA به عنوان روش انتخابي، جهت اندازه‌گيري ‌‌BMD يا همان سنجش تراكم استخوان استفاده مي‌شود. اساس كار استفاده از دو نوع اشعه حداكثر انرژي متفاوت است كه جذب متفاوتي در بافت‌هاي نرم و استخوان دارند و با استفاده از فرمول رياضي، مي‌توان تراكم‌سنج مورد نظر را محاسبه كرد كه با كامپيوتر به آساني عملي است.

او مي‌افزايد: مراكز سنجش تراكم استخوان با استفاده از روش فوق كه توضيح داده شد، ميزان تراكم استخوان بيمار (معمولا گردن استخوان ران يا مهره‌هاي كمري) را برحسب گرم در سانتي‌متر مربع محاسبه كرده و آن را با تراكم همان استخوان در فرد جوان طبيعي مقايسه كرده و به صورت درصد يا انحراف معيار بيان مي‌كنند. همچنين مي‌توان آن را نسبت به افراد هم‌سن و هم‌جنس نيز بيان كرد و بدين ترتيب پوكي استخوان در هر فرد تشخيص داده شده يا شدت آن تعيين مي‌شود.

عوامل پوكي استخوان‌

آريا در مورد عوامل پوكي استخوان مي‌گويد: عوامل عمده عبارتند از: ژنتيك: 70 تا 80 درصد توده استخواني مربوط به فاكتورهاي ژنتيك بوده و عوامل محيطي فقط 20 تا 30 درصد نقش دارند.

نژاد: سياهپوستان حداكثر توده استخواني و نژاد آسيايي به خصوص ژاپني‌ها حداقل توده استخواني را دارا هستند.

جنس: مردان نسبت به زنان، توده استخواني بيشتري دارند.

رژيم غذايي: مهمترين عامل در رژيم غذايي، ميزان كلسيم آن است، به طوري كه مصرف كلسيم به ميزان بالاتر از 1000 ميلي‌گرم كلسيم خالص نقش بسيار موثري در به دست آوردن ‌‌PBM مناسب دارد و عامل مهم بعدي، ميزان پروتئين غذا است كه براي تعيين كيفيت استخوان و بخش غيرمعدني آن حايز اهميت است.

- فعاليت فيزيكي يا ورزش: به خصوص در زمان رشد باعث تحريك استخوان‌سازي و افزايش تراكم استخوان شده و به عكس عدم فعاليت و سكون باعث كاهش تراكم استخواني مي‌شود.‌

- وضعيت هورموني: استروژن يا هورمون زنانه، نقش بسيار موثري در كاهش فعاليت تخريبي استخوان دارد، به طوري كه پس از شروع يائسگي و كاهش استروژن در بدن خانمها به يكباره كاهش محسوسي در توده استخواني ملاحظه مي‌شود.

همچنين در ابتداي بلوغ، افزايش استروژن در تحريك استخوان‌سازي در هر دو جنس شناخته شده است. نقش هورمون‌هاي ديگر مانند هورمونهاي تيروييد، پاراتيروييد، غدد آدرنال و كلسي‌تونين و... نيز بسيار مهم است.

- وزن بدن: افراد چاق نسبت به افراد لاغر كمتر در معرض پوكي استخوان قرار مي‌گيرند.

- سن: با افزايش سن، تعادل بين تخريب و تشكيل استخوان به نفع تخريب به هم مي‌خورد، به طوري كه از سن 35 تا 50 سالگي بوده استخواني در هر دو جنس كاهش و با افزايش سن نيز همچنان ادامه مي‌يابد.

- سيگار: عادات اشتباه زندگي مانند استعمال دخانيات باعث افزايش خطر پوكي استخوان خواهند شد.

- داروها: مصرف بعضي از داروها با خطر افزايش پوكي استخوان همراه است كه شايع‌ترين آنها مصرف زياد كورتيكوستروئيدها يا همان كورتن است. دارو‌هاي ديگر عبارتند از: هپارين، آلومينيوم و ليتوم.

پيشگيري از پوكي استخوان ‌

دكتر شهرياري مي‌افزايد: براي پيشگيري، بايد تا حد امكان تراكم استخواني را بالا برد و از كاهش آن با افزايش سن جلوگيري كرد. بنابراين رعايت نكات زير روش‌هاي مناسبي خواهد بود:‌

- براي استخوان‌سازي صحيح نياز به كلسيم، ويتامين ‌‌D و پروتئين است. در اين صورت تغذيه مناسب به خصوص در سنين ذخيره‌سازي و قبل از 30 سالگي بسيار مهم بوده و توصيه مي‌شود كلسيم روزانه در آقايان پيش از 60 سالگي و خانم‌ها تا قبل از يائسگي1000 ميلي‌گرم و خانم‌ها بعد از يائسگي1500 ميلي‌گرم استفاده شود. هر ليوان شير يا ماست 250 ميلي‌گرم كلسيم دارد. هر 20 گرم پنير نيز حدود همين مقدار كلسيم را دارد. اگر بيمار در حد معقولي در تماس با آفتاب باشد، مقدار موردنياز ويتامين ‌‌D را در خود خواهد ساخت. مقدار پروتئين بايد به مقدار كافي باشد.

- ترك عادات غلط: مصرف سيگار و قهوه زياد ذخيره استخواني را پايين مي‌آورد.

- ورزش: ساده‌ترين ورزش، روزانه 20 دقيقه پياده‌روي است. تمام ورزش‌هاي ديگر به غير از شنا در آب نيز همين نتيجه را دارد.‌

- اگر فرد اختلال در جذب كلسيم يا ويتامين ‌‌D دارد يا به علت مصرف دارو يا بيماري خاصي، كلسيم لازم را دريافت نمي‌كند بايد كلسيم خوراكي يا ويتامين ‌‌D به صورت دارو به وي داده شود.

- در خانم‌ها پس از سن يائسگي در صورتي كه منعي براي شروع استروژن وجود نداشته باشد مانند فشار خون بالا يا خطر لخته‌هاي عروقي يا سابقه سرطان سينه در خود يا افراد فاميل درجه يك و غيره، درمان با اين تركيبات توصيه مي‌شود. در غير اين صورت داروهاي ديگري كه از تخريب استخواني جلوگيري مي‌كنند استفاده مي‌شود.

دكتر آريا مي‌افزايد: مثل هر بيماري ديگر پيشگيري نقش عمده‌اي در اين بيماري دارد. يكي از مهم‌ترين مواد استخوان كلسيم است. نياز به اين ماده در سنين مختلف با هم فرق دارد. در زمان بلوغ كه استخوان‌سازي بيشتر از مواقع ديگر است نياز به كلسيم 1200 تا 1500 ميلي‌گرم در روز است. بعد از بلوغ و قبل از پيري روزانه هزار ميلي‌گرم و در زمان پيري با توجه به اين كه جذب كلسيم ازروده‌ها كاهش مي‌يابد نياز روزانه به كلسيم 1200 تا 1500 ميلي‌گرم وجود دارد. بهتر است كلسيم مورد نياز را با مواد غذايي مخصوصا لبنيات جبران كرد. يك ليوان شير حدودا 300 ميلي‌گرم كلسيم، يك ليوان ماست كم‌چرب حدود 400 ميلي‌گرم كلسيم و سي‌گرم پنير حدود 120 ميلي‌گرم كلسيم دارد. ساير مواد غذايي حاوي كلسيم عبارتند از: ماهي و سبزيجات (مخصوصا برگ مو كه هر 100 گرم آن حدود 900 ميلي‌گرم كلسيم دارد) . نياز بعدي به ويتامين ‌‌D است كه با قرار گرفتن در مقابل نور مستقيم آفتاب مي‌توان آن را جبران كرد.

درمان پوكي استخوان‌

دكتر آريا در مورد درمان پوكي استخوان مي‌گويد: درمان پوكي استخوان با توجه به سن، جنس و شدت ميزان كاهش تراكم استخوان در افراد مختلف متفاوت است و در اين صورت توصيه‌ها و دارو‌هايي با توجه به شرايط بيمار و طبق نظر پزشك معالج تجويز خواهد شد. بيمار تحت معاينه منظم قرار مي‌گيرد و به طور منظم با بررسي ‌‌BMP به فواصل مشخص پيگيري مي‌شود و درمان تا حصول نتيجه نهايي (بالا بردن ذخيره استخواني) ادامه خواهد يافت. ‌

او يادآوري مي‌كند: مصرف كلسيم زياد به صورت قرص يا مصرف لبنيات تاثير زيادي در درمان دارد زيرا كه كلسيم نقش بسيار مهمي در فعاليت‌هاي سلولي بافت‌هاي مختلف بدن ايفا مي‌كند. هر زمان كه فرد به دليلي دچار كاهش ميزان كلسيم مورد احتياج سلولها شود (سوءتغذيه مصرف داروهايي كه جذب كلسيم را كاهش مي‌دهند يا بيماري‌هاي كليوي و غيره) سيستم استخواني و غدد مترشحه، فورا وارد عمل شده و كلسيم موجود در استخوان آزاد شده تا كمبود كلسيم بدن را جبران كند و اين مساله به خصوص در سنين پس از رشد و در بالغين با افزايش خطر پوكي استخوان همراه بوده و به عكس مصرف كلسيم و مواد غذايي حاوي آن عامل مهمي در پيشگيري از ابتلاي به پوكي استخوان است.‌

دكتر سجادي مي‌گويد: اگر فردي مبتلا به پوكي استخوان باشد، پيشگيري از درگير شدن بيشتر استخوان‌ها و بروز شكستگي‌ها بسيار مهم است. عواملي كه در خانه شانس بروز شكستگي در فرد را افزايش مي‌دهد بايد تصحيح شود. در حين برداشتن يا حمل اشياء بايد بسيار احتياط كرد، زيرا مي‌تواند منجر به ايجاد صدمه به ستون فقرات شود. اگر در راه رفتن مشكلي وجود دارد و فرد قادر به حفظ تعادل خود نيست، حتما بايد از ابزارهاي كمكي خاص جهت راه رفتن استفاده كند.

‌

دوشنبه 29 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 246]