مسجد سید حمزه

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: امامزاده سيد حمزه در محلة سرخاب تبريز، در محل تقاطع خيابان ثقة الاسلام و بازارچة سيد حمزه قرار دارد كه در گذشته ازشكوه و عظمت زيادي برخوردار بوده است. صاحب كتاب «روضات الجنان و جنات الجنان» شكوه و زيبايي و بلندي بنا را تعريف كرده و گنبد و عمارت مقبره را «از كمال ارتفاع با آفتاب برابر» ستوده است.
سيد حمزه، كه در دربار غازان خان از جايگاه ويژهاي برخوردار بوده در سال 714 هـ ق به دست مغولان كشته شد و در بنايي كهميرزا ابوطالب -وزير آذربايجان- در همان سال بر آرامگاه وي احداث كرده به خاك سپرده شد. آنچه امروز از بقعة سيدحمزه باقي مانده، صحن نسبتاً وسيعي است كه در سمت جنوب آن، مقبره قرار گرفته و در سمت شرق و شمال آن، حجرات ومدرسهايي است كه از دهها سال پيش متروك مانده و به امانتگاه اموات تبديل شده و در تعميرات سالهاي 1333 – 1334هـ.ش كه از محل اوقاف ظهيريه به عمل آمده دوباره به حجره و اقامتگاه طلاب علوم ديني تغيير صورت داده است. اين بقعهگنبد بلندي دارد. طاق زيرين گنبد آيينه كاري شده و بر دور آن كتيبههايي كه مشتمل بر تاريخ ميباشد نوشتهاند. اصل بقعه،مقبرة كوچكي است كه تقريباً چهار ذرع طول و سه ذرع عرض دارد. حجرة جداگانهأي در سمت غربي آن بوده كه بين مقبره وآن حجره ديواري فاصله بوده است. ضمناً قبر ميرزامحمدابراهيم وزير، در دهليز سرداب واقع است و اسم آن مرحوم در دوسوي دري كه به گنبد داخل ميشود، نوشته شده است. در تركيب فعلي بنا، نمونههايي از حجاري و كاشيكاري پيشين بهچشم ميخورد كه از نمونههاي بسيار جالب حجاري آن طاق مرمرين صحن سردر مدرسه است كه از چهار قطعه مرمر بزرگ تشكيل يافته است. پايههاي طاق از سنگ مرمر سادهأي هستند كه به جاي نمونههاياصلي گذاشته شدهاند. در پيشاني اين طاق از دو سو به طور متقابل به خط ثلث عالي آية شريفة «ادخلوها بسلام آمنين» و در زير هريك از آنها در ميان ترنج عبارت «يامفتحالابواب» به طور برجسته كنده شده است. در نوك ترنجها، يك ختايي كوچك و دراطراف آنها اسليميهايي نقر شده است. در كرانههاي طاق در جانب شرقي و غربي خطوط نستعليق حك گرديده كه با يكرشته اسليمي زيبا تزئين يافته است. عرض اين طاق، 183 و بلندي قسمت اصلي آن 120 سانتي متر است. بالاي طاق سردر نيز، سنگ نوشتة مرمريني نصب شده كه مربوط به زمان ناصرالدين شاه قاجار است و حكايت از تعمير اين بقعه به سال 1279 هـ ق دارد.
به طاق مرمرين در ورودي بقعه كه نماي شمالي آن يكي از شاهكارهاي حجاري دورة صفويه به شمار ميرود نوشتههايي باتزئين اسليمي و ختايي و گياهي ديده ميشود. در قسمت پايين هر يك از پايههاي طاق، يك ترنج قنديلي گلدار تعبيه گرديدهكه در داخل ترنج سمت راست، عبارت «ميرزامحمدابراهيم وزير آذربايجان» به طور برجسته حجاري شده است و نشانميدهد كه جسد ميرزاابراهيم در آستانة بقعه به خاك سپرده شده است.
علاوه بر اينها، آيينه بندي طاق بالاي صندوق نيز داراي ارزش هنري است. هر چند كه در وسط بنا صندوقي نهاده شده اماخود قبر همچون ديگر مقابر دورة ايلخاني، در سرداب زيرين بنا قرار دارد.
در جانب غربي صحن بقعة سيد حمزه مسجد عالي و با شكوه ظهيريه قرار گرفته است كه مسجدي است مستطيل شكلبدون ستون به ابعاد 20*8 متر داراي يك گنبد بزرگ به قطر هشت متر در وسط و در طاق و دو گنبد كوچكتر در سمت شمال و جنوب و يك مخارجه به ابعاد 8*4 متر در جانب غربي و در شاه نشين 4*1 متر و يك شاه نشين 8*1 متر درجانب شرق. در چهار سوي گنبد بزرگ چهار منفذكوچك جهت روشنائي و تهوية مسجد تعبيه شده است. دو در كوچك نيز از جانب غربي به طور قرينه به دو مخزن كوچك بازميشود. دور تا دور مسجد ازارة مرمري خوش رنگي به بلندي 105 سانتي متر دارد كه در قسمت فوقاني آنها آياتي با خط ثلثبسيار زيبا به طور برجسته نقر شده است. طاقهاي مرمرين محراب در ورودي روبروي محراب و دو مخزن كوچك كه در بالا از آنها نام برده شد همه مزين به نقش ترنج ختائي، اسليمي و آيات قرآني است. اين مسجد بيشتر به مسجد «سيد حمزه» دربين مردم معروفيت دارد. سابقاً «قزللو مسجد» ميگفتند و شايد علتش مذهب بودن تمام تزئينات و كتيبههاي طاقها، ازارهها و رواقها بوده است. باني اين مسجد و اضافات آن از قبيل دارالشفاء و شبستان و مدرس، ظهيرالدين ميرزامحمدابراهيم پسرصدرالدينمحمد، وزير آذربايجان بوده كه بقعه و مدرسة سيد حمزه را تعمير كرده و مسجد مورد بحث و متعلقات ومنضمات آنرا به سال يك هزار و هشتاد و هفت هجري قمري احداث و موقوفات زيادي براي حفاظت و نگهداري و ادارةامور مربوط بدان معين كرده است. اين موقوفات به نام ظهيريه معروفند.
قرار گرفتن بقعه امامزاده سيد حمزه بن موسي بن جعفر(ع) در كنار مقبرة الشعرا قداست و معنويت خاصي به اين مكان تاريخي و فرهنگي بخشيده است. نمونه هاي حجاري ظريف باقي مانده از اين بقعه نشاندهنده عظمت بناي اوليه است كه نزد مردم تبريز از اعتبار و ارزش والايي برخوردار بوده و اعتقاد به عزت و بركت آن باعث شده است كه تني چند از عارفان و بزرگان بنا به وصيتشان در جوار آن دفن شوند.
اين مكان هم اكنون با اندكي بازسازي به زيارتگاه و معبد پر رفت و آمدي تبديل شده است كه زائران از نقاط مختلف استان و نقاط مختلف كشور به زيارت اين سيد جليل القدر مشرف مي شوند.
بناي نخست اين بقعه به روايت سنگ مرمر بالاي سر در صحن در سال 714 هجري قمري احداث شده و صاحب مقبره كه سيد جليل القدر به نام ابوالحسن حمزه بن حسن بن محمد مي باشد با 16 واسطه نسبتش به امام موسي بن جعفر(ع) مي رسد.
بقعه اين امامزاده بعد از سالها، در سال 1382 با تخصيص اعتباري معادل 681 ميليون ريال از محل اعتبارات استاني توسط سازمان ميراث فرهنگي استان بازسازي و مرمت شد و با آيينه كاري داخل بقعه توسط سازمان اوقاف و امور خيريه استان اندكي احيا گرديد اما هم اينك نماي خارجي اين مكان به قدري آشفته و ناهمگون است كه از دور براي هر رهگذري مشخص نيست، اما با اين وجود داخل صحن همه روزه مملو از زائران است.