يادداشتگرامين بانك و مبارزه با فقر

واضح آرشیو وب فارسی:دنياي اقتصاد: يادداشتگرامين بانك و مبارزه با فقر
فرزانه فراشيبخش پايانيبازپرداخت اين نوع وام از طريق جلسات هفتگي متشكل از تقريبا 6 گروه وام‌گيرنده در روستايي كه اعضاي گروه در آن ساكنند، صورت مي‌پذيرد تا بانك بر كار انجام شده در محلي كه وام در آنجا اخذ گرديده نيز نظارت داشته باشد.
با روشي كه اين بانك در پيش گرفته است، بيش از 98 درصد وام‌ها بازپرداخت مي‌شوند و تنها حدود يك درصد از وام‌‌‌‌هاي پرداختي وصول نمي‌شوند (در مقايسه با نرخ 25 تا 50 درصدي ساير موسسات مالي در بنگلادش)؛ زيرا از يك سو وام‌گيرنده را درگير بازپرداخت وام خود نموده ‌است و از سوي ديگر آنها را نيز عضو خانواده بزرگ 7 ميليوني اين بانك كرده ‌است. اين موضوع باعث گرديده‌ است كه گرامين‌بانك تبديل به يكي از پرشعبه‌ترين بانك‌هاي جهان شود. با طرحي كه محمد يونس ارائه داده ‌است، هر وام‌گيرنده، عضو رسمي اين بانك مي‌شود و مي‌تواند در مجامع عمومي اين بانك كه در مناطق مختلف برگزار مي‌شود، شركت نمايد.
با توضيحاتي كه در فوق به آنها اشاره شد، ويژگي‌هاي مهم مكانيزم اجرايي در سيستم بانكداري «گرامين‌بانك» را مي‌توان به صورت خلاصه به شرح زير دسته بندي كرد:
* عدم درخواست وثيقه، ابزار حقوقي، ضمانت گروهي يا ايجاد بدهي مشترك؛
* افزايش نرخ بازگشت وام نرخ بازپرداخت به 98 درصد به‌دليل قرارگرفتن وام‌گيرندگان در گروه‌هاي كوچك كاري و آموزش تيم در خصوص نحوه مديريت مالي به‌منظور دريافت وام بيشتر در مرحله بعدي.
* تامين مالي 100 درصد باقيمانده وام‌ها از محل سپرده‌هاي بانك؛
* عدم دريافت وام يا هبه توسط بانك از ساير منابع از سال 1995 تا كنون؛
* استفاده از نرخ بهره وام پايين‌تر از ميزان تعيين شده توسط دولت و نرخ سپرده‌گذاري بالاتر؛
* پرداخت وام با نرخ بهره صفر درصد به بينوايان به‌عنوان اعضا؛
* پرداخت وام ارزان قيمت جهت خانه‌سازي براي فقرا؛
* پرداخت وام براي شركت‌هاي تجاري كوچك؛
* اعطاي بورس و وام تحصيلي؛
* تشكيل شبكه ارتباطي گرامين به‌عنوان شركت‌هاي زير مجموعه گرامين‌بانك؛
* پرداخت اقساط وام‌گيرنده در صورت مرگ وي توسط صندوق بيمه وام و استفاده بازماندگان افراد متوفي از بيمه عمر؛
* تاسيس صندوق بازنشستگي براي وام‌گيرندگان؛
* جبران خسارت وام پرداخت نشده از طريق تبديل وام به «وام قابل انعطاف»؛
* ارائه خدمات تلفن به اعضا؛
* شركت در انتخابات اعضاي مديريت گرامين‌بانك توسط اعضا؛
* بهره‌گيري از يارانه و تكنولوژي اطلاعاتي و ارتباطي در سيستم حسابداري بانك به‌منظور ظرفيت‌سازي نهادي در ساختار بانك و آسان‌سازي امور؛
* سياست گشايش شعب جديد؛
* عبور 64 درصد از خانوارهاي وام‌گيرنده از خط فقر؛
* اعطاي ستاره يا نشان براي دستاوردها به‌منظور تشويق شعبي كه فعاليت‌هاي درخشاني براي وصول اهداف تعيين شده داشته‌اند.
بررسي عملكرد و نتايج حاصل از ايجاد گرامين‌بانك:
بررسي عملكرد اين بانك نشان مي‌دهد كه طي سه سال اخير درآمد خانواده‌هاي فقير تحت پوشش اين بانك 53‌ درصد، سرانه غذا و آشاميدني اعضاي اين بانك نسبت به كساني كه مشاركتي در برنامه‌هاي آن نداشته‌اند، 9 درصد رشد و توان خريد آنها براي پرداخت هزينه پوشاك و تحصيل و بهداشت 18 درصد افزايش يافته است.
در حال حاضر حدود نيمي از افراد اين كشور زير خط فقر مي‌باشند و اقتصاد كشور بيشتر مبتني بر كشاورزي سنتي است. هرچند كه 68 ميليون خانواده فقير در سراسر دنيا زندگي مي‌كنند كه اين عمليات بانكي را مورد استفاده قرار داده‌اند، ليكن براساس برنامه در نظر گرفته شده، قرار است كه تا آينده نزديك ۱۰۰ ميليون نفر از فقرا تحت پوشش اين عمليات قرار بگيرند.
مطالعاتي كه در سال 1998 توسط شاهيدور خاندكر و سيدني‌آر اسكالر‌، اقتصاددان بانك جهاني صورت گرفته است، نشان مي‌دهد كه گرامين‌بانك از طريق اعطاي وام به زنان نيازمند اولا، موجب افزايش امنيت اقتصادي آنان در سطح خانواده شده ‌است؛ ثانيا، تاثير مثبتي در امكان ورود كودكان به مدرسه و ادامه تحصيل آنان با كيفيت بالاتر و حتي تغذيه‌شان نيز داشته است.
همچنين بررسي‌هاي انجام شده ديگر نشان مي‌دهد كه رشد جمعيت در اين كشور در دهه 1990 نسبت به دهه‌هاي قبل كاهش چشم‌گيري داشته است كه البته كاركرد گرامين‌بانك از طريق ارائه مشاوره به زنان تحت پوشش در خصوص تنظيم خانواده در كنترل جمعيت و كاهش اين روند بي‌تاثير نبوده است.
از سوي ديگر افزايش خوداشتغالى در بين گروه‌هاى دريافت‌كننده وام و عملكرد خوب زنان در بازپرداخت وام موجب افزايش شمار تعاوني‌ها و فزونى وام و تسهيلات اعطايى از سوى بانك شده ‌است. چنانچه در يك بررسى به‌عمل آمده، ملاحظه مي‌گردد كه زنان از لحاظ بازپرداخت وام در مقايسه با مردان از عملكرد بهترى برخوردار بوده‌اند، چراكه تنها 6/1 درصد از وام‌گيرندگان زن، وام خود را در موعد مقرر پرداخت نكرده‌ بودند. حال آنكه ديركرد وام از سوى مردان 3 درصد بوده است.
تفاوت گرامين‌بانك با بانك‌هاي معمولي و شناخته شده:
با توجه به توضيحات ارائه شده در خصوص نحوه فعاليت گرامين‌بانك، روش كاري اين بانك به‌طوركلي متفاوت با شيوه‌هاي كاري بانك‌هاي معمولي به نظر مي‌رسد كه در زير به برخي از اين تفاوت‌ها اشاره مي‌شود:
* بانك‌هاي معمولي به دارايي‌هاي تحت مالكيت شخص توجه دارند به‌طوري‌‌كه كه‌، هرچه وام‌گيرنده توان مالي بهتري داشته باشد، مي‌تواند وام بيشتري اخذ كند. به‌عبارت ديگر، اگر وام‌گيرنده منابع مالي كمي در اختيار داشته باشد، يا اصلا نداشته باشد، مبلغ وام چنداني به وي تعلق نخواهد گرفت. در حالي‌كه روش مورد استفاده توسط گرامين‌بانك، براساس ارزيابي دارايي وام‌گيرنده نيست بلكه به توان بالقوه‌اي كه در فرد وجود دارد توجه مي‌كند؛
* بانك‌هاي معمولي براساس وثيقه عمل مي‌كنند، درحالي‌كه گرامين‌بانك بدون نياز به وثيقه اقدام به پرداخت وام مي‌كند. در واقع معتقد است كه اعتبار بايد به‌عنوان يك حق بشري شناخته شود؛
* بانك‌هاي معمولي اغلب در مالكيت ثروتمندان و به‌ويژه مردان است؛ ولي گرامين‌بانك در اختيار فقرا و به‌خصوص زنان فقير است، به‌طوري‌‌كه كه 97 درصد وام‌گيرندگان آن را زنان تشكيل مي‌دهند؛
* به حداكثر رساندن سود، بالاترين هدف بانك‌ها به‌شمار مي‌رود درحاليكه هدف گرامين‌بانك خدمت رساندن به فقرا، به‌خصوص زنان مي‌باشد و به آنها كمك مي‌كند تا با فقر بجنگند. بنابراين، گرامين‌بانك بيشتر داراي اهدافي است كه از ديدگاه‌هاي اقتصادي- اجتماعي سرچشمه مي‌گيرد و نه صرفا اقتصادي؛
* گرامين‌بانك درصدد ارتقاي وضعيت وام‌گيرندگان و اعطاي حق مالكيت دارايي به آنان به‌خصوص زنان فقير است و اطمينان دارد كه وام‌ ساخت مسكن كه در اختيار زنان قرار مي‌گيرد باعث مي‌گردد اين دارايي همچنان پس از ساخت خانه، بنام آنها باقي بماند؛
* برخلاف بانك‌هاي عادي كه سعي دارند در مراكز تجاري شهرها متمركز شوند، شعبات گرامين‌بانك بيشتر در مراكز روستايي قرار دارند. به عقيدة گرامين‌بانك اين بانك است كه بايد به‌سوي مردم برود نه مردم به‌سوي بانك. اين شيوه باعث گرديده است كه گرامين‌بانك با 22691كارمند بيش از 7 ميليون وام‌گيرنده را در پيشبرد اهدافشان كمك ‌كند؛
* نحوه بازپرداخت وام‌ها توسط گرامين‌بانك از طريق تقسيم آنها به اجزاي بسيار كوچك با اقساط هفتگي صورت مي‌گيرد؛
* برخلاف بانك‌هاي عادي، در شيوه كاري گرامين‌بانك هيچ ابزار حقوقي بين وام‌دهنده و وام‌گيرنده وجود ندارد. در هيچ كجا تصريح نشده است كه در صورت كوتاهي در بازپرداخت وام‌گيرنده، وي را بايد دادگاهي كرد؛
* بانك‌هاي عادي براساس قرارداد، جريمه ديركرد دريافت مي‌كنند؛ درحاليكه گرامين‌بانك به وام‌گيرندگان اجازه مي‌دهد بدهي خود را مجددا قسط‌بندي كنند؛
* در بانك‌هاي معمولي گرفتن سود، جز در مواقع استثنايي، توقف ندارد. همچنين ممكن است جريمه سود وام، بسته به دوره بازپرداخت آن به چندين برابر اصل وام برسد. اما در گرامين‌بانك در هيچ شرايطي جمع كل سود از مبلغ وام تجاوز نمي‌كند و هيچ جريمه‌اي هم به آن تعلق نمي‌گيرد؛
* بانك‌هاي معمولي نسبت به شرايط وام‌گيرنده پس از گرفتن وام بي‌تفاوت هستند. اما بر عكس، سيستم گرامين‌بانك توجه زيادي به نظارت بر مسائل معيشتي و اجتماعي دارد. حتي گرامين‌بانك به آنها كمك مي‌كند تا منابع مالي براي بازنشستگي يا ساير پس‌اندازها را فراهم كنند.
* در بانك‌هاي معمولي وام با سود مركب محاسبه مي‌شود درحاليكه در گرامين‌بانك محاسبه سود به شكل ساده انجام مي‌شود؛
* در صورت فوت وام‌گيرنده، سيستم گرامين‌بانك از خانواده متوفي طلب بقيه وام را نمي‌كند. بلكه با استفاده از برنامه بيمه، تمام مبلغ باقي‌مانده با سود آن پرداخت مي‌شود. بدين ترتيب هيچ‌گونه بدهي به خانواده متوفي منتقل نمي‌شود؛
* گرامين‌بانك حتي به بينوايان نيز توجه خاصي دارد و براي آنان مشاور خوبي محسوب مي‌شود. بانك آنها را از نظرات مشورتي خود در خصوص دست‌فروشي چند كالا به‌صورت خانه به خانه يا پيشنهاد چند كار كوچك تجاري در محلي كه آنها تكدي‌گري مي‌كنند، بهره‌مند مي‌سازد؛
* گرامين‌بانك وام‌گيرندگان را تشويق مي‌كند كه اهداف اجتماعي، آموزشي، بهداشتي و غيره داشته باشند درحالي‌كه اين موارد هيچ‌گاه جزو وظايف بانك‌هاي عادي به حساب نمي‌آيند. به‌عنوان مثال: يكي از وظايف گرامين‌بانك اين است كه افراد را به‌جاي تكدي‌گري وادار به يك زندگي آبرومند سازد.
نتيجه گيري:
گرامين‌بانك روند بانكداري سنتي را با كنار گذاشتن گروبرداري دگرگون كرده است و سيستمي بر پايه اعتماد دوسويه، نظارت شديد، پاسخگويي، مشاركت و خلاقيت ايجاد كرده است. ازنظر گرامين‌بانك، اعتبار يك‌عامل تسريع‌كننده فرآيند توسعه به‌شمار مي‌رود. اعتبار‌عامل توانمندسازي در توسعه شرايط اقتصادي- اجتماعي تنگدستان كه در بيرون از قلمرو خدمات بانكداري متعارف بسر مي‌برند، شمرده مي‌شود. زيرا شرط گرو گذاشتن به شكل سنتي، هرگونه حق دسترسي برابر به اعتبار از سوي تنگدستان را با تنگنا روبرو مي‌سازد و آنها را از بهره‌مندي از چرخه اقتصاد و سرمايه‌گذاري و مزاياي آن باز مي‌دارد.
همچنين اين بانك فراهم‌سازي شرايط نامناسب براي سازمان‌دهي زندگي محرومان و افراد آسيب‌پذير و نيز حل مشكل بيكاري از راه اشتغال و درآمدزايي را بهتر از راه حل‌هايي همچون بيمه بيكاري و كمك هزينه‌هاي رفاهي مي‌داند.
با اين شيوه كمك‌هاي حمايتي مصرفي و يارانه‌اي و احتمال بازگشت فقرا به چرخه پيچيده فقر به شدت كاهش يافته و در بسياري از اين موارد، در پرتو حمايت‌هاي هدفمند و تسهيل‌گري نهادهاي توسعه از بين مي‌رود. اين امر موجب گرديد تا دستاورد گرامين‌بانك در پرتو موفقيت‌هاي فزاينده و در يك فرآيند تكاملي به الگويي جهاني و گرانيگاه شبكه جهاني موسسات و افرادي بدل شده است كه اقتصاد خرد و گردش اعتبارات را رهيافتي موثر براي فقرزدايي و توسعه مي‌پندارند و در عمل آن را به كار گرفته‌اند.
سرانجام بايد يادآور شد كه براساس آنچه كه تجربه گرامين‌بانك نشان داده است، دسترسي آسان فقرا به اعتبارات همراه با حمايت‌هاي لازم مي‌تواند زمينه مشاركت اجتماعي نهادمند، كارآفريني، و درآمدزايي و در كل توانمندسازي آنها را در جامعه فراهم آورد.
در ايران نيز كميته اعتبارات خرد با حمايت سازمان ملل و همكاري بخش‌هاي مختلف دولت، تشكل‌هاي بخش خصوصي، نهادها و تشكل‌هاي مردمي و سازمان‌هاي عمومي حمايتي از سال 1384 شروع به شكل‌گيري كرده است تا بتوان تجربه‌ها و تكنيك‌هاي نوين و موثر فقرزدايي را در اختيار دولت، بخش خصوصي، نهادهاي مردمي و سازمان‌هاي حمايتي ايران قرار داد. ليكن نكته‌اي كه از مقايسه شيوه اعطاي اعتبارات توسط گرامين‌بانك با موسسات اعتباري در ايران قابل تامل است، وثيقه و تضامين سنگيني است كه وام‌گيرندگان حتي براي اجراي طرح‌هاي زود‌بازده به هنگام اخذ وام ناچار به ارائه مي‌باشند
كه در برخي مواقع دشواري‌هاي توليد و فشار عوامل بيروني منجر به ضبط آن و حتي دريافت جريمه‌هاي ديركرد سنگين نيز مي‌شود.
حال آنكه براساس مدل مورد استفاده در گرامين‌بانك، سيستم طراحي شده به صورت خودكار و به عنوان يك‌عامل كنترل‌كننده دروني براي وام‌گيرندگان عمل مي‌كند. در نتيجه پرداخت وام به وام‌گيرندگان كاملا بدون نياز به وثيقه و بدون محاسبه جريمه ديركرد صورت مي‌پذيرد.
بنابراين توجه به اين مسائل و استفاده موثرتر و اصلاح ساختاري در شيوه اجرايي طرح‌هاي اشتغال‌زايي، مراكز آموزش فني و حرفه‌اي، وام‌هاي پرداختي براي طرح‌هاي خود اشتغالي يا طرح‌هاي زودبازده و شفاف سازي شرايط مورد نياز جهت اخذ اين‌گونه وام‌ها، با الهام از مدل مورد استفاده در گرامين‌بانك مي‌توانند به‌عنوان مكانيزم‌هاي اثر بخش و گزينه‌اي ديگر در كنار طرح سهام عدالت جهت ارائه تسهيلات بدون نياز به وثيقه و مبارزه با فقرزدايي در جامعه مورد توجه بيشتر قرار گيرد.
فهرست منابع:
* مجله اطلاعات سياسي- اقتصادي، شماره هفتم و هشتم، فروردين و ارديبهشت سال 1386
شنبه 27 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: دنياي اقتصاد]

[مشاهده در: www.donya-e-eqtesad.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 457]