هدف؟ - قلب ماه

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: هدف؟ - قلب ماه
جام جم آنلاين: ماه بيش از هر زماني در معرض توجه و نظر قرار گرفته است. بيش از 50 سال از آغاز عصر اكتشافات فضايي ميگذرد و انسان كه روياهاي بزرگي را در آسمان دنبال ميكرد، اينك بار ديگر به همسايه خود روي آورده است.

شايد بسياري گمان ميكردند زماني كه ايگن كرنان، فضانورد ماموريت آپولو 17 كه تاكنون آخرين انساني است كه قدم بر سطح اين قمر زمين گذاشته است، قدم از خاك آن برداشت و در سال 1972 با قمر زمين بدرود گفت بسياري ميانديشيدند هدفهاي بزرگتري در مقابل آنها وجود دارد و ماه گام اوليني بود كه برداشته شد. اما ماه هنوز هم محل اسرار است.
ماه در آغاز ششمين دهه اكتشافات فضايي رازهاي بسياري را در دل خود دارد و كليددار آينده اكتشافات فضايي است و به همين دليل هم هست كه در چند وقت اخير به طور منظم مورد بررسي و كاوش قرار گرفته و برنامههاي گستردهاي براي كاوشهاي آتي آن در دستوركار قرار دارد.
هنوز چند ماه از زماني كه كاوشگر ژاپني كاگويا در پايان ماموريتش سفري بيبازگشت را به سمت ماه آغاز كرد و خود را به سطح ماه كوبيد نميگذرد كه بار ديگر ماه ميزبان برخوردي ديگر بود.
ماموريت مهم ناسا روز جمعه به كار خود پايان داد و به گفته مهندسان ناسا اطلاعات ارزشمندي به زمين مخابره شد تا دانشمندان براي مدتي طولاني به بررسي اطلاعاتي بپردازند كه شايد به برخي از سوالهاي آنها پاسخ دهد.
ماه در طول تاريخ خود، بارها هدف اصابت قرار گرفته و شاهد بمبارانهاي ويرانگري بر سطح خود بوده است؛ كافي است با تلسكوپي كوچك به سطح ماه نگاه كنيد تا زخمهاي حاصل از اين برخوردهاي تاريخي قديم و جديد را به شكل گودالهاي برخوردي بر سطح آن ببينيد. دوران پيدايش و تحول منظومه شمسي ماه نيز مانند بسياري ديگر از اجرام منظومه ما مورد اصابت ذرات باقيمانده از فرآيند شكلگيري منظومه قرار گرفت. اين برخوردها سالهاي بعد هم ادامه يافت، دنبالهدارها و سياركها به طور مداوم بر ماه فرود ميآمدند و آثار خود را به جاي ميگذاشتند. در روزگاران قديم اين برخوردها به قدري شديد بود كه ميتوانست پوسته ماه را بكاود و به عمق مواد مذاب لايه گوشته اين قمر نفوذ كند. در اين هنگام بود كه لاواي ماه به بيرون فوران ميكرد و مانند جرياني از ماده مذاب دشتهاي ماه را در برميگرفت و سطح آن را ميپوشاند.
آثار چنين جرياني را امروزه به شكل دشتهاي نسبتا مسطحي بر سطح ماه ميبينيم كه به درياهاي ماه معروف شدهاند.
اين برخوردها هنوز هم ادامه دارند و اگرچه ديگر بهشدت دوران شكلگيري و ابتدايي تحول منظومه شمسي نيستند، اما گاه گاه زخمي بر چهره ماه ميزنند. يكي از مناظري كه منجمان آماتور گاهي ميكوشند آن را به دام بيندازند و رصد كنند، برخوردهاي ذرات بر جا مانده از دنبالهدارهاي قديمي است كه به سطح ماه برخورد ميكند. هنگامي كه روي زمين مردم به تماشاي پديده بارشهاي شهابي مينشينند، اين گروه تلسكوپهاي خود را به سوي ماه ميچرخانند تا شايد بتوانند برخورد اين شهابها را به سطح ماه كه به شكل درخشي كوتاهمدت ظاهر ميشود، رصد كنند.
اما چند وقتي است چهره ماه زخمهاي ديگري برميدارد؛ زخمهايي كه از دل طبيعت برنميآيد.
در جستجوي جامي از آب آب، اين مايع حياتي كه زندگي ما روي زمين را به خود وابسته كرده، اينك به هدفي مقدس براي جستجوهاي كيهاني بدل شده است. ماه هم در اين مورد استثنا نيست. بسياري از دانشمندان زماني كه بر لزوم بازگشت دوباره به ماه تاكيد كردند، ميدانستند كه اين بازگشت، تنها نمايشي ظاهري نيست، بلكه بايد پشت اين اكتشاف گرانقيمت به دنبال دلايلي واضح و منطقي بگرديم، يكي از مهمترين آنها استفاده از ماه به عنوان پايگاه كاوشهاي آينده است و اين كار در شرايطي امكانپذير خواهد بود كه بتوان در آنجا پايگاههاي آزمايشگاهي و حتي شهركهاي كوچك ساخت و لازمه اين امر، تامين آب در ماه است و به همين دليل، جستجوي آب در ماه اهميتي بسيار بالا دارد اما تنها اين هدف سودجويانه نيست كه آب را بسيار مهم ميكند. كشف آب ماه در گذشته و حال، ميتواند درك ما را از تاريخچه اين قمر و تحول آن دگرگون كند.
اخيرا دادههاي مهمي درباره وجود آب در نواحي قطبي ماه و همچنين لايههاي زير سطح ماه به دست آمده اما اين اطلاعات بايد مورد بررسي دقيق قرار بگيرد. در غياب فضانورداني كه به حفاري در اعماق ميپردازند، برخوردهاي فضايي ميتواند كمك موثري به درك ساختارهاي مدفون در زير سطح ماه كند.
كاميزاكيهاي فضايي در جريان جنگ دوم جهاني، نوعي عمليات انتحاري هوايي ميان خلبانان ژاپني رايج شد. آنها در آخرين مراحل ماموريت خود اگر به اهداف از پيش تعيين شده نميرسيدند، خود را همراه هواپيما به هدف ميكوبيدند. اين نوع عمليات كه به كاميزاكي مشهور شده بود اين روزها به تكنيكي براي حل مسائل مربوط به ماه بدل شده است.
هنوز چند ماه از برخورد كاوشگر ژاپني كاگويا به سطح ماه نميگذرد كه ماموريت برجسته ناسا روز جمعه بار ديگر برخوردي ژرف و از پيش طراحي شده با ماه صورت داد.
ماه تا سالها در كانون توجه باقي خواهد ماند و دانشمندان رازهاي اين قمر آشناي زمين را خواهند يافت
LCROSS كه مخفف عبارت طولاني «رصد حفرههاي برخورد ماه و سنجش قمري» است نام فضاپيمايي رباتيك و گرانقيمت بود كه هجدهم ژوئن 2009 به همراه مدار گرد اكتشافي ماه به فضا پرتاب شد. اين فضاپيماي 79 ميليون دلاري وظيفه مهمي برعهده داشت. بخشي از اين فضاپيما محمولهاي 2305 كيلوگرمي بود كه در مداري مشخص به سمت ماه رها ميشد. اين محموله در يكي از گودالهاي نزديك قطب جنوب ماه به نام كابئوس (Cabeus) برخورد ميكرد و چند دقيقه بعد، بخش ديگري از فضاپيما براي بررسي آثار جنبي حاصل از برخورد به سمت آن رها شد تا از ميان گرد و غبار بلند شود و در اثر برخورد به بررسي ماهيت ذرات لايههاي زيرين بخش جنوبي ماه بپردازد.
براساس پيشبينيها قرار بود اين برخورد ستوني از گرد و غبار به ارتفاع 6 كيلومتر از سطح ماه را به هوا بلند كند تا بتوان درخشش حاصل از آن را از روي زمين نيز مشاهده كرد. برخورد مطابق برنامه ساعت 31/11 دقيقه به وقت بينالمللي صورت گرفت. دانشمندان بلافاصله به بررسي دادههاي اوليه پرداختند و جشن خود را آغاز كردند. به گفته مسوولان پروژه برخورد با موفقيت كامل انجام شد و دادههاي باارزشي درباره ماهيت مولكولهاي هيدروژن و دادههايي كه ميتواند اطلاعات كمنظيري از مساله آب در زير سطح ماه داشته باشد را در اختيار دانشمندان قرار داده است. اگرچه هنوز نخستين نتايج حاصل از اين دادهها زمان طولاني را تا قبل از انتشار در پيش روي خود دارند، اما محققان معتقدند راه موفقي را طي كردهاند. اينك همه در انتظار دادههاي بيشتر، تصاوير دقيقتر و بويژه تصاويري هستند كه چشمان تيزبين هابل از اين برخورد گرفته است.
نااميدي آماتورها مهندسان و دانشمندان طراح پيشبيني كرده بودند درخششي كه حاصل برخورد اين وزنه سنگين با سطح ماه است را ميتوان از سطح زمين مشاهده كرد. به همين دليل ناسا برنامههاي عمومي بزرگي را در نيمكره غربي ترتيب داده بود تا مردم بتوانند اين برخورد را ببينند و آن را با ابزارهاي زميني بررسي كنند، اما اين اتفاق نيفتاد و تلسكوپهاي زميني برخلاف انتظار نتوانستند نمايي ويژه را رصد كنند. يكي از محققان اين پروژه در اين باره اعلام كرد ماهيت نقطه محل برخورد كه از قبل قابل پيشبيني دقيق نيست از يك سو و از سوي ديگر ماهيت سطح محل برخورد باعث شده است تا درخشش پيشبيني شده رخ ندهد. به گفته توني كولاپرته، اگرچه اين موضوع شايد ناخوشايند به نظر بيايد، اما هدف ماموريت نبود. همچنين تصاوير نور مرئي از برخورد هدف اصلي ما نبود، بلكه ما ميخواستيم به تركيب ذرات لايههاي زيرين ماه دست پيدا كنيم كه آن هم در نور مرئي ممكن نبود و تنها با كمك طيفسنجي قابل استحصال بود كه اين اتفاق نيز به وقوع پيوست.
آينده در راه است اين برخوردها تنها آغاز راه است. ماه تا سالها در كانون توجه باقي خواهد ماند و دانشمندان رازهاي بينظيري را در دل اين قمر آشناي زمين و قمر كمنظير منظومه شمسي خواهند يافت. ماه در آسمان به درخشش خود ادامه خواهد داد و بشر خيره بر آن به رازهاي بيپاياني خواهد انديشيد كه دنياي اطراف او را فرا گرفته است.
پوريا ناظمي

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 200]