جنگ ستارگان روسی

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: سالها قبل از اینکه رونالدریگان -رئیس جمهور اسبق آمریکا- در ابتدای دهه 80 برنامه جنجالی خود در زمینه مقابله با موشکهای بالستیک و ماهواره ها را اعلام کند، سران نظامی شوروی سابق پروژه هایی برای مقابله با ماهواره ها و موشکهای حریف را آغازکرده بودند. برخلاف جنگ ستارگان ریگان -که با هیاهوی تبلیغاتی سعی داشت تکنولوژی برتر خود را به رخ بکشد- روسها بدون تبلیغ و با پنهانکاری کامل پروژه های خود را به پیش می بردند. پس ازفروپاشی شوروی سابق، توان ضدماهواره ای ارتش سرخ به ارتش روسیه منتقل شد. از میان کشورهای تازه استقلال یافته، تنها جمهوری فدراتیو روسیه بود که هنوز توان مالی کافی برای ادامه این قبیل پروژه ها را داشت. در سال 1992 روسها به صورت یکجانبه این پژوهشها را متوقف کردند اما با به قدرت رسیدن پوتین این پروژه ها دوباره در دستور کار قرارگرفتند. این طرحها هنوز در حال تکمیل شدن هستند ولی بنابر سنت روسها، با پنهانکاری کامل و بدون سرو صدا.
در سالهای 64-1963 ارتش سرخ دو فرماندهی جدید را ایجادکرد و آنها را به اختصار "پی کا او" و "پی آر او" نامیدند. پی آر او به معنی دفاع ضدموشکی است که وظیفه آن آشکارسازی، رهگیری و نابودکردن موشکهای بالستیک دشمن بود. پی کا او به معنی دفاع فضایی است که مسئولیت نابود کردن ماهواره ها و دیگر وسایل فضایی دشمن را داشت. در سال 1992، واحدهای فضایی شوروی سابق شامل پی آر او و پی کا او به نیروهای مسلح روسیه منتقل شدند. در 10 آگوست 1992 نیروی فضایی روسیه(VKS) به فرماندهی ارتشبد ولادیمیر ایوانوف تاسیس شد. از آن به بعد، مسئولیت توسعه، تحقیق و بکارگیری وسایل و ماهواره های نظامی روسیه را برعهده این سازمان تازه تاسیس گذاشته شد و نظارت بر پایگاه های فضایی مانند بایکونور و پلستک و موسسات تحقیقاتی مانند موسسه تحقیقات تکنولوژی فضایی و نیز مراکز کنترل پرواز به وی کا اس واگذار شد.

آرم سازمان وی کا اس

برای اجرای یک رژیم کنترل فضایی و کامل کردن وظایف دفاع فضایی، پی کا او توسعه توانایی های ضدماهواره ای را توسعه داد. امروزه، اعتقاد عمومی بر این است که روسیه به 4 سیستم پایه ای ضدماهواره دست یافته است که درجات تاثیر مختلفی دارند. به هرحال، وضعیت عملیاتی این سیستم ها موضوع مهمی برای بحث و تحقیق می باشد.

سیستم ضد ماهواره هم مدار

اصلی ترین و تنها سیستم اخصاصی ضدماهواره ای، سیستم ضدماهواره هم مدار است. این سیستم بر پایه موشک سیکلون2 ساخته شده است و از اکتبر1968 تا جوئن 1982، 20 بار در فضا آزمایش شده است. برای هر آزمایش، ابتدا یک هدف را در مداری با ارتفاع پایین قرارمی دادند. در 2 آزمایش اولیه، پرتاب هدفها از بایکونور و توسط موشکهای سیکلون2 انجام شد و در باقی آزمایشها هدفها را با موشک کاسموس3ام از پلستک به فضا فرستادند. در مرحله بعد، ضدماهواره هم مدار با رهگیری 1 چرخشی یا 2چرخشی از بایکونور پرتاب می شد. ماهواره رهگیر 1400کیلوگرم وزن داشت و قطر آن 1.8 متر و طولش 4.2متر بود؛ درحالیکه ماهواره هدف یک چندوجهی با قطر 1.4متر و وزن 650 کیلوگرم بود.
برای اینکه فرصت پرتاب ضدماهواره به دست آید نیازبود تا ماهواره هدف روزی 2 بار از فراز پایگاه پرتاب ضدماهواره عبور کند. در تمرین، تنها 1 عبور در روز قابل پذیرش بود تا مانع پرتاب ضدماهواره شود. اگر از ابتدا، ماهواره رهگیر در مدار پارکینگی درارتفاع پایین قرارداده می شد باعث می شد تا زودتر به مدار ماهواره هدف منتقل شود. ماهواره رهگیر پس از اینکه 1 یا 2 دور برگرد زمین گردش کرد -تقریبا 90 تا 200 دقیقه پس از پرتاب- به ماهواره هدف می رسد. در زمان حمله حقیقی، ضدماهواره باید در یک زمان نهایی مانورکند تا به شرایط پایان بازی نزدیک شود. پس از نزدیک شدن ضدماهواره به ماهواره هدف، انفجار یک سرجنگی معمولی برای از کارانداختن ماهواره هدف کفایت می کند.
در ابتدای شروع این پروژه و طی آزمایشهایی که در دوره سالهای 71-1968 انجام شد تخمین زده می شود که 5 آزمایش از 7 آزمایش انجام شده موفقیت آمیز بوده اند. در تمامی موارد، ابری از قطعات خرد شده ماهواره هدف در فضا رهاشد. این آزمایشها قابلیت عملیاتی سلاح را برای ارتفاع 230 تا 1000 کیلومتر معتبر می دانست.
بین سالهای 82-1976، 13 آزمایش دیگر انجام شد که هدف اولیه آنها تکمیل کردن مشخصه سرعت رهگیری و ارزیابی یک سنسور مجاورتی جدید بود. از آنجایی که 7 آزمایش قبلی به 2 چرخش مداری نیاز داشتند در آزمایشهای 8و9 و نیز 12و 13 کوشش شد تا حمله با یک چرخش مداری انجام شود. در این آزمایشها کوشش اولیه ناموفق و کوشش بعدی موفقیت آمیز بود. آزمایشهای بعدی ارتفاع حمله را به 1600کیلومتر افزایش دادند.
گزارش شده است که در فاز 2 آزمایشها از آشکارسازهای بصری و فروسرخ نیز به جای جستجوی راداری معمول استفاده شده است. ظاهرا تمام این آزمایشها با شکست روبرو شده اند. به هرحال، در سال1977 یک ضدماهواره با جستجوگر راداری با مشخصه 2 چرخشی پرتاب شد که ثابت کرد می تواند ماهواره هدف را در ارتفاع 159 کیلومتر و در مداری بیضی شکل با موفقیت شکارکند. تمام آزمایشهای بعد از سال 1970 با شیب نزدیک 65.8درجه انجام شدند تا فاصله ایمنی مناسبی نسبت به هر دو پایگاه پرتاب یعنی پلستک -ماهواره هدف- و بایکونور -ضدماهواره- رعایت شود. عدم انجام آزمایش برای بیش از 12 سال، سوالاتی درباره توان عملیاتی سیستم ضدماهواره هم مدار را مطرح می کند.
موشکهای سیکلون 2 بارها برای پشتیبانی برنامه های شناسایی اقیانوس پرتاب شده اند و مدرکی وجود دارد که ثابت می کند از آگوست 1989 این سیستم در وضعیت ثابت آمادگی است. در بایکونور 2 سکوی پرتاب در دسترس است که هرکدام می توانند چندین ضدماهواره را در روز پرتاب کنند. اگرچه هیچگاه از پایگاه پلستک ضدماهواره ای پرتاب نشده است اما وجود سکوی های پرتاب موشکهای سیکلون2 و 3 در این پایگاه پرتاب ضدماهواره را امکان پذیر می کند.

موشک ضدموشک بالستیک گورگون

موشک ضدموشک وی1000 بر روی سکوی پرتاب. اولین موشک ضدموشک بالستیک روسی که در غرب به گریفین معروف شد.
دومین ظرفیت ضدماهواره ای روسیه درحقیقت قدیمی تر از سیستم ضدماهواره ای هم مدار است اما محدودیت بیشتری در زمینه هدف قرار دادن ماهواره ها در فاصله های دور دارد.
در طی دهه 70، شوروی سابق تعدادی موشک ضدموشک بالستیک را در اطراف مسکو بکارگرفت. اولین موشک ضدموشک روسی آ35 نام داشت و چتر آن در اطراف مسکو گسترده شد. این موشکها در سال1972 وارد خدمت شدند و به سرفرماندهی نیروهای دفاع موشکهای فضایی شوروی SMD واگذار شدند. در میانه دهه 80 این موشکها را با موشکهای آ135 گورگون جایگزین شدند.

آ35 در اولین نمایش خود رژه سال 1964مسکو

رادار هدایت "ترای اد"

رادار مدیریت درگیری "داگ هاوس"

در اصل رهگیرهای کلاهکهای اتمی توسط دفتر طراحی کیسانکو توسعه یافتند. این سیستمها به موشکهای غزال و گورگون برای درگیریها داخل و خارج جو تکامل یافت.
احتمالا گورگونها علاوه بر توانایی هدف قراردادن موشکهای بالستیک دشمن، توانایی رهگیری ماهواره هایی که از فراز مسکو در ارتفاع پایین -چند صد کیلومتر- عبور می کنند را نیز دارند. برد گورگون در حدود 320 تا 350کیلومتر تخمین زده می شود و به 1 کلاهک اتمی 1 مگاتنی مجهز شده است. گورگون موشکی 3مرحله ای و با سوخت جامد می باشد.
موشکهای ضدموشک غزال در سال 1984 وارد خدمت شدند و هنوز عملیاتی می باشند. این موشکها بردی در حدود 80کیلومتر داشته و به کلاهکهای هسته ای کوچکتری مسلح شده اند چرا که موظف به نابود کردن موشکهای دشمن در داخل جو می باشند. قدرت کلاهک موشک غزال 10کیلوتن می باشد. وظیفه آنها هدف قراردادن کلاهکهایی است که توانسته اند از دام موشکهای گورگون بگریزند و توانایی هدف قرار دادن ماهواره ها را ندارند. هر دو این موشکها توسط یک مرکز فرماندهی راداری هدایت می شوند.

نبرد رادیویی-الکترونیکی

با وجود اینکه سیستم ضدماهواره هم مدار و موشکهای ضدموشک بالستیک توانایی محدودی در نابودکردن ماهواره ها در ارتفاع بالا دارند تکنولوژیهای جنگ الکترونیکی -که در روسیه به نبرد رادیویی-الکترونیکی معروف هستند- توانایی موثری در تمام ارتفاعات دارند.
در اواخر دهه 90، نه تنها روسیه رسما تصدیق کرد که توانایی بکارگیری جنگ الکترونیک را بر علیه ماهواره های دشمن دارد بلکه اقرارکرد که به چنین روشهایی علاقه دارد. جنگ الکترونیک یکی از اصول دکترین جنگهای زمینی روسیه است اما استعمال آن برضد ماهواره ها ممکن است که روسیه را با پیامدهای قابل ملاحظه نامعلومی در هنگام درگیری روبرو سازد.

لیزر

از دهه 70 میلادی شوروی سابق درگیر یک برنامه وسیع و چند منظوره توسعه لیزرهای زمینی با قدرت بالا و سلاح های مبتنی بر امواج کوتاه بود.
مرکز این پژوهشها و دیگر فعالیتهای ضدماهواره ای در ساری شاگان قزاقستان و ترویتسک در نزدیکی مسکو بود. حداقل 2 تاسیسات بزرگ در ساری شاگان ساخته شده بود. یکی از آنها بر روی لیزر 0.7 میکرومتر یاقوتی و دیگری بر روی لیزر 10.6 میکرومتر گازکربنیک تحقیق می کردند. هر دو لیزر، از پرتوافکنهایی به قطر 1متر استفاده می کردند. اگرچه روسها به صورت رسمی پذیرفته اند که این تاسیسات قبل از سال 1988 برای مقابله با ماهواره ها ساخته شده اند، ادعا می کنند که هیچ توانایی مرگباری در این مراکز بوجود نیامده است. دراواخر دهه 70، در ترویتسک یک لیزرگازی به توان 1مگاوات برای مقاصد نظامی ساخته شد اما هیچگاه برای عملیات ضدماهواره بکارگرفته نشد. یکی از مراکز تحقیقاتی اصلی در زمینه طراحی لیزرهای زمینی و فضایی موسسه تولیدات علمی آستروپایسیکا است که که وظیفه ساخت نمونه لیزر ضدماهواره ای الکترون آزاد بر عهده آن است.
سطح خسارت وارد شده توسط یک لیزر بر روی ماهواره می تواند از کشتن – منفجر و خردکردن- تا خسارت بر اجزا عمومی تا اجزا تخصصی ماهواره تغییرکند. کشتن ماهواره به صورت معمول احتیاج به انرژی خیلی بالایی دارد که احتمالا تنها در ارتفاعات پایین -چندصدکیلومتر- می توان به آن دست پیداکرد. برای آسیب زدن به اجزا عمومی ماهواره می توان حمله را تا ارتفاع بالای 1000کیلومتر ادامه داد و صدمه زدن به اجزا تخصصی ماهواره -نظیر کنترل کننده های ارتفاع- را تا ارتفاع بالاتری نیز می توان انجام داد. به هرحال، رسیدن به دو سطح آسیب آخر برای حمله کننده سخت است و کاربرد عملیاتی سلاحهای ضدماهواره ای را کاهش می دهد.
با قراردادن لیزر در مدار زمین، بعضی از این مشکلات را می توان از پیش رو برداشت. در جو زمین مقداری از انرژی لیزر کاهش می یابد. اگر لیزر فضایی قدرت مانور خوبی داشته باشد در برد کوتاه می توان انرژی لیزر را افزایش داد و ماهواره هدف را کشت. به علاوه، لیزر فضایی می تواند علاوه بر جنگ با ماهواره ها به مقابله با موشکهای بالستیک نیز بپردازد. اما از طرف دیگر، لیزر فضایی در مقدار اشعه و قدرت قابل دسترسی محدودیت دارد و اساسا غیر قابل تعمیر است.
در پی کوششهای روسها در سال 1991، گزارش شد که کوششهایی برای قراردادن یک لیزر فضایی درمدار در ارتباط با برنامه دفاع فضایی استراتژیک انجام شده است. در اولین ماموریت موشک انرژیا در سال 1987، یک لیزر یاقوتی به فضا حمل شد که قرار بود به تکمیل لیزرهای مختلط فضایی برای جنگهای آینده یاری رساند. این محموله به مدار نرسید چرا که دچار یک اشکال کنترلی شد و پس از جدا شدن از موشک انرژیا در اقیانوس آرام سقوط کرد. پس از آن پرتاب جدیدی صورت نگرفته است.
در طی دهه 70 و 80 چند گزارش از ماهواره های آمریکایی رسید که در آنها ادعا می شد توسط پرتوهای لیزر روسها ماهواره ها کورشده اند.

موشک شکارچی ماهواره مینیاتوری

این سیستم ضدماهواره متعارف در اواخر دهه 80 و اوایل دهه 90 آغاز شد. 1 فروند میگ31 را که برای حمل و پرتاب یک موشک ضدماهواره تجهیز شده بود برای این سیستم درنظرگرفتند. این سیستم پرتاب موشک بسیار شبیه شکارچی ماهواره ای است که در سپتامبر 1985 توسط 1 فروند اف15 آمریکایی پرتاب شد و نتیجه ای موفقیت آمیز در برخورد با هدف داشت.

در سال 1987 میگ31 دوم نیز ساخته شد تا برای حمل موشک ضدماهواره بکاررود. توپ هواپیما را برای کاهش وزن آن برداشته اند و بدنه آن تقویت شده است. هواپیما باید در لحظه شلیک در ارتفاع 17000متری و با سرعت 3000کیلومتر بر ساعت پرواز کند. یک رادار نگاه به جلو و سیستم هدایت آتش مخصوص به هواپیما افزوده شده اند.
این هواپیما میگ31دی نام گرفته است. به علت مبهم بودن وضعیت راکتهای جدید، پروازهای آزمایشی در اوایل دهه 90 متوقف شدند. سیستمی برای ارسال محموله های سبک به فضا توسط این هواپیماها نیز طراحی شده است. در ابتدای سال 2005 روسیه و قزاقستان به صورت مشترک بر روی پروژه ای کار می کردند که توسط این میگها ماهواره های کوچک را در مدار قرار دهند. آمریکا چنین سیستمی را از سال 1959 آزمایش نموده است. استفاده از کلاهکهای هسته ای برای این سیستمها به فاز آزمایشی نرسید.
سیستم پیش اخطارفضایی
باید به خاطر داشته باشیم که تمام توانایی های ضدموشکهای بالستیک روسیه مبنی بر شناسایی به موقع موشکهای شلیک شده است. بدین منظور در سال 1976، با پرتاب کاسموس862 شبکه پیش اخطار فضایی شوروی سابق فعال شد. این ماهواره 1250کیلوگرم وزن و 2مترقطر و 1.7متر طول داشت. 4 سال بعدشوروی دارای 9ماهواره عملیاتی در مدار زمین بود. این سیستم هشدار حملات موشکهای بالستیکی تحت نظر نیروی هوایی قرارمی گرفت. این شبکه ماهواره ای قادر است طی20 ثانیه اول از پرتاب موشک بالستیک آن را شناسایی کند.
در طی سالهای 94-1993 روسیه4 ماهواره از 9ماهواره فوق را با ماهواره های جدیدتر جایگزین کرد.
نویسنده:رضاکیانی موحد
منبع:مجله جنگ افزار