ايرانشناسي ديگر رفت

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: ايرانشناسي ديگر رفت

«پيتر ايوري» ‎ايرانشناس و به خصوص حافظ شناس برجسته معاصر انگليسي در سن 85 سالگي درگذشت. ايوري‎ ‎از ايرانشناسان قديمي متعلق به نيمه اول قرن بيستم بود كه خود در تربيت‎ ‎ايرانشناسان ديگر معاصر نقش ايفا كرده است‎.‎

در بين ايرانشناسان، نه تنها در انگليس‎ ‎كه شايد در همه نقاط ديگر جهان، هميشه افرادي به عنوان جاسوس، مامور اطلاعاتي،‎ ‎ديپلمات، نظامي، تحليلگر سياسي، مشاور حكومتي و مانند آن ديده شده‌اند. اما اين‎ ‎افراد الزاما به ايران و ايرانيان علاقمند نبوده‌اند. ايوري در بين ايرانشناسان هم‎ ‎عصرش از اين ويژگي برخوردار بود كه صميمانه و از ته قلب به ايران و ايرانيان، به‎ ‎تاريخ و فرهنگ ايران، به ادبيات ايران و به همه مختصات فرهنگي و اجتماعي ايرانيان‎ ‎عشق مي‌ورزيد‎.‎

من ايوري را اول بار در سال 1365 ملاقات‎ ‎كردم، در دانشگاه كمبريج، و آن زمان كه تاريخ ايران به روايت كمبريج و البته به همت‏‎ ‎ايوري آماده انتشار بود. اگر نبود فرصت شناسي و ابتكار ايوري كه منابع مالي ايراني‎ ‎و توان پژوهشي كمبريج را به هم گره بزند اين تاريخ هرگز به اين شكل انتشار نمي‎ ‎يافت. به نظرم هنوز كه هنوز است تاريخي به جامعيت و كمال اين تاريخ در مجامع‎ ‎ايرانشناسي خارج از ايران به چاپ نرسيده است‎.‎

ايوري در سال 1923 به دنيا آمده بود‎. ‎مدرك ليسانس خود را از دانشكده مطالعات افريقا و آسياي دانشگاه لندن (‎سوآز) دريافت كرد. سپس وارد نيروي دريائي سلطنتي هند شد‎ ‎و تا پايان جنگ جهاني دوم در اين ارتش خدمت كرد. ايوري از آن دسته از ايرانشناسان‎ ‎بود كه ايران را از مسير هند شناخت و به آن علاقمند شد‎. ‎

آشنائي ايوري به زبان فارسي همزمان با‎ ‎آغاز فعاليت شركت نفت ايران و انگليس شد و او به عنوان معلم زبان فارسي استخدام و‎ ‎كاركنان انگليسي اين شركت را آموزش مي‌داد. رفته رفته در آبادان استقرار يافت و با‎ ‎اوج گيري نهضت ملي شدن نفت در ايران از هموطنانش بريد، در ايران ماند و به استخدام‎ ‎شركت ملي نفت ايران در آمد‎.‎

حضور در ايران ايوري را، به عنوان يك‎ ‎انگليسي آن هم بعد از كودتاي 28 مرداد 1332، نه تنها در ارتباط با برخي سياستمداران‎ ‎و ديپلمات‌ها قرار داد كه باب آشنائي او را با بسياري از استادان زبان، تاريخ و‎ ‎ادبيات ايران باز كرد‎. ‎

ايوري در ايران توانائي‌هاي زباني خود‎ ‎را افزايش داد و پس از چند دهه شناخت فرهنگي عميقي هم از جامعه ايران به دست‎ ‎آورد‎.‎

شايد اولين اقدام او ترجمه 30 غزل از‎ ‎غزل‌هاي حافظ شيرازي بود كه با كمك «جان هيث استابس» شاعر مشهور انگليسي نيمه قرن‏‎ ‎بيستم صورت گرفت. علاوه بر اين، رباعيات خيام در چارچوب همين همكاري ترجمه شد. جان‎ ‎هيث استابس خود مي‌گفت كه ايوري اشعار را بيت به بيت براي من ترجمه معنائي مي‌كرد و‎ ‎من آن‌ها را به شعر انگليسي ترجمه مي‌كردم. اين مجموعه اخيرا نيز چاپ دوباره شده‎ ‎است‎.‎

ايوري از فرصت آشنائي با مقامات شركت‎ ‎ملي نفت ايران استفاده كرد و بودجه‌اي براي تحقيق، تنظيم و چاپ تاريخ ايران در‎ ‎دانشگاه كمبريج دريافت كرد. كار تحقيق از اواسط دهه 1350 آغاز شد و تا اواخر‎ ‎دهه1360 ادامه داشت‎. ‎

اما ايوري به اين بسنده نكرد. وي ترجمه‎ ‎كامل ديوان حافظ را در دستور كار خود قرار داد و حدود 30 سال عمر اخير خود را صرف‎ ‎آن كرد. ديوان حافظ ايوري يكي از كامل ترين ترجمه‌ها از اين ديوان با ارزش است. اين‎ ‎ترجمه در سال 2007 در 603 صفحه از سوي دانشگاه كمبريج انتشار يافته‎ ‎است‎.‎

در پرونده مطالعاتي و علمي ايـــوري مي‎ ‎توان ترجمه منطق الطير عطار نيشابوري را يافت كه در سال 1998 در 560 صفحه از سوي‎ ‎دانشگاه كمبريج به چاپ رسيده است‎.‎

بسياري از ايرانشناسان جوان تر انگليسي‎ ‎در مصاحبه‌هاي خود تصريح كرده‌اند كه علاقمندي به مطالعه درباره ايران را ايوري در‏‎ ‎دل آن‌ها شعله ور كرده است. ايوري بارها مي‌گفت كه هيچ فرهنــگي را متعالي تر و عميق‎ ‎تر از فرهنگ ايران نيافته است‎.‎

در سال 2003 كه براي ديدارش به كينگر‎ ‎كالج ‎در دانشگاه كمبريج رفته بودم در حال زمزمه اشعاري‎ ‎از حافظ بود. به ياد دارم شعر:‎

مزرع سبز فلك ديدم و داس مه‎ ‎نو

يادم از كشته خويش آمد و هنگام‎ ‎درو

را مي‌خواند و اشك مي‌ريخت. روي "هنگام‎ ‎درو" تاكيد زيادي مي‌كرد. انگار در درجه‌اي از عرفان اكتسابي از حافظ قرار گرفته‎ ‎بود و مرگ خود را در پيش چشم مي‌ديد‎.‎

ايوري يك بار گفت: اگر حافظ فقط يك بيت‎ ‎شعر گفته بود و آن اين كه‎:

يار مردان خدا باش كه در كشتي‎ ‎نوح

هست خاكي كه به آبي نخرد طوفان‎ ‎را

همين يك بيت شعر براي جاودانگي پيام‎ ‎عرفاني حافظ كافي بود. حال او در اين بيت چه مي‌ديد كه چنين ادعائي مي‌كرد بماند‎ ‎براي حافظ شناسان‎.‎

ايوري خاطرات زيادي از ملاقات‌هاي خود‎ ‎با مقامات سياسي ايران در سال‌هاي قبل از پيروزي انقلاب اسلامي ايران داشت. براي‎ ‎مثال مي‌گفت:‎ ‎

«در سال 1350 در وزارت دربار با اسدالله‎ ‎علم ملاقات داشتم. علم از من خواست از اتاق بيرون رفته در محوطه باز و در وسط زمين‎ ‎چمن صحبت كنيم. مي‌گفت به دستور شاه در اتاق او شنود گذاشته‌اند. علــم به شدت نسبت‎ ‎به آينده شاه بدبين بود. معتقد بود كه شاه دچار آشفتگي رواني شده است. تصريح مي‌كرد‎ ‎كه حادثه مهمي در پيش است و حكومت شاه به پايان خود نزديك مي‌شود‎.«‎

ايوري در روز ششم اكتبر 2008 - 15‏‎ ‎مهرامسال - دار فاني را وداع گفت. به پاس همه عشقي كه او به ايران ورزيد و تلاشي كه‎ ‎در معرفي ايران و فرهنگ متعالي ايران به كار برد برايش آرزوي غفران الهي داريم‎.

يادش در دفتر ايرانشناسي گرامي باد

سه شنبه 23 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 133]