در جستجوی ستارگانی كه هنوز ستاره نشدهاند

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: چشمان تیزبین دانشمند ایرانی سالهای سال است كه قلب كهكشان راه شیری و رموز بیشمار آن را نشانه رفتهاست.

پروفسور فرهاد یوسفزاده، استاد ایرانی دانشگاه نورت وسترن آمریكا، محقق و ستاره شناس سرشناسی است كه طی دو دهه گذشته با كوله باری از تجارب ارزنده از جمله همكاری نزدیك با ناسا در طرحهای اكتشافاتی فضا، تمركز عمده خود را روی بقایای ابرنواخترها، امواج رادیویی فضایی و از همه مهمتر شكلگیری ستارگان معطوف كرده است.

با این حال، وی اكنون در آستانه ایجاد تحولی تاریخی در دانش نجوم دنیاست.

او با طرح پارادوكسی جنجالی درخصوص ارتباط منطقی میان وجود سیاهچالهها و پیدایش ستارگان در اطراف آنها، اكنون از تحقیقات بی سابقهای درخصوص ستارگان جوانی صحبت میكند كه تنها در حدود ۳۰ تا ۴۰ هزار سال سن دارند و هنوز به معنای واقعی ستاره نشدهاند.

در زیر گفتگوی جامجم با این استاد برجسته نجوم را مطالعه میكنید.

● طی سالهای اخیر فعالیتهای گستردهای در عرصه نجوم و سیاهچالهها داشتهاید. ابتدا كمی درباره این تحقیقات صحبت كنید.

▪ عمده كارهای من طی سالهای گذشته فعالیتهای تحقیقاتی روی سیاهچالهها بوده است و اكنون با گذشت بالغ بر ۲ دهه از آغاز این تحقیقات با استفاده از چندین تلسكوپ قدرتمند و به صورت همزمان، یك سیاهچاله را زیر نظر گرفتهایم. سیاهچالهها بسیار فعالند و از نظر ساختار و رموزی كه در دل آنها نهفته، پیچیدگیهای خاص خود را دارند. این مساله موجب شده ترجیح دهم سمت و سوی فكری خود را روی تنها سیاهچالهای كه در مركز كهكشان راه شیری قرار گرفته است، معطوف كنم. شاید برایتان جالب باشد بدانید برخی سیاهچالهها تا چند برابر خورشید عظمت دارند، اما در هر كهكشان یك ابر سیاهچاله وجود دارد كه وزن آنها بین ۴ میلیون تا ۴ میلیارد برابر خورشید است. ابر سیاهچالهای كه در كهكشان راه شیری وجود دارد از جهات گوناگون قابل توجه است. نزدیكی زیاد زمین به این سیاهچاله از جمله عواملی است كه دانشمندان و اخترشناسان را به تحقیق و بررسی ذرهبینی آن تحریك كرده. اما این تمام ماجرا نیست.

● یعنی شما عقیده دارید ابر سیاهچاله كهكشان راه شیری دارای ویژگیهای منحصر به فردی است؟

▪ كشش گازها و افتادن در سیاهچالهها موجب پیدایش دیسك یا صفحهای میشود كه مدتهای طولانی است ذهن اخترشناسان را به خود مشغول كرده بود. چیزی كه اكنون ذهن ما را مشغول كرده این است كه آیا واقعا دیسك یا صفحهای شكل میگیرد یا نه؟ از آن گذشته، همیشه این گونه بوده است كه از ابرسیاهچالهها، جتی (از گازها) تولید میشود، اما نكته حیرت آور این است كه در ابرسیاهچاله كهكشان ما اثری از پیدایش جت دیده نشده است. از این رو پرسش دیگری به دهها و صدها پرسش بی پاسخ موجود افزوده میشود. از این رو میخواهیم بدانیم كه مكانیسم دقیق شكلگیری این جت چگونه است و چرا اثری از آن در كهكشان راه شیری دیده نمیشود. حال نكته مهم دیگری كه باید مد نظر داشت این است كه با یافتن پاسخ قانع كننده درباره این پرسش كلیدی، چگونگی شكل گیری ستارهها در اطراف سیاهچالهها مشخص خواهند شد.

● آیا میتوان این گونه متصور شد كه با بررسی ابرسیاهچاله كهكشان راه شیری به سرنخهایی درباره دیگر ابرسیاهچالهها نیز دست یافت؟

▪ بهتر است كمی به عقب بازگردیم. كهكشانهای فعال دارای سیاهچالههای بزرگتری هستند كه شكلگیری جت در آنها نیز بالاست. حال نگاهی به كهكشان خود (راه شیری) میاندازیم. این كهكشان از نوع كهكشانهای نرمال است با این حال، نباید این ویژگی مهم را از یاد برد كه فاصله ما با آن بسیار كم است. هر كدام از سیاهچالهها ویژگیهای خاص خود را دارند و درخصوص كهكشان راه شیری نیز میتوانم به این نكته اشاره كنم كه تاكنون پدیدههایی را در آن رصد كردهایم كه در دیگر سیاهچالهها و ابرسیاهچالهها به ندرت دیده میشوند.

● شما پارادوكسی را درخصوص ارتباط سیاهچالهها و شكل گیری ستارگان مطرح كرده اید كه برای دانش كیهانشناسی دنیا جالب توجه بوده است. اكنون چه پاسخهایی برای آن ارائه كردهاید؟

▪ بالغ بر ۲۵ سال است میدانیم گازهایی در اطراف سیاهچالهها با فاصله حدود ۵ سال نوری از آنها میچرخند. مسأله مهم این است كه ستارگان جوانی نیز در اطراف آنها دیده شدهاند. این نكته همواره برای دانشمندان و اخترشناسان حیرتانگیز بوده است كه این ستارگان چگونه و در كجا شكل گرفته اند؟ آیا جای دیگری شكل گرفته و به این نقطه یعنی اطراف سیاهچاله مهاجرت كردهاند یا همان اطراف حیات یافتهاند؟ پارادوكس موجود اینجا شكل میگیرد كه نیروهای كششی موجود در اطراف سیاهچالهها مانع سقوط گاز و شكلگیری ستارگان میشوند. پس سر و كله این ستارگان از كجا پیدا شده است؟

● و شما نظریه مهاجرت آنها را رد كردهاید. چرا؟

▪ نمیتوان گفت این ستارگان جوان از جای دیگر به این نقطه مهاجرت كردهاند؛ چون اگر مساله به این شكل بوده است، باید شاهد ستارگان بسیار پیری باشیم؛ اما نكته جالب توجه جوان بودن این ستارگان است.

● و كار اصلی شما بررسی این ستارگان جوان بوده است؟

▪ كاری كه ما كردهایم، استفاده از تكنیكهای رادیویی برای جستجوی دقیق ستارگان بسیار جوان بوده است. این ستارگان در دل گازهای اطراف سیاهچاله قرار دارند و پس از بررسیهای دقیق به این موضوع پی بردیم كه این ستارگان همان جا حیات یافتهاند و چیزی به نام مهاجرت آنها در میان نیست؛ البته این نظریه تقریبا قطعی است. حال این سوال نیز مطرح میشود كه چرا این گازها در سیاهچال بلعیده نشدهاند؟ پاسخ ما به این پرسش نیز این است كه چگالی این گازها بسیار بالاست و از این رو سیاهچاله نتوانسته آنها را متلاشی كند.

● اكنون در چه مرحلهای قرار دارید و چه برنامهای برای آینده در نظر گرفتهاید؟

▪ طی ۲ سال گذشته مقالات متعدد و تحقیقات گستردهای درباره این مساله ارائه شده است؛ اما به نظر من كافی نبودهاند.
من با استفاده از نتایجی كه از بررسیهای قبلی خود كسب كردهام، یك گام دیگر رو به جلو برداشته و تلاشی بیسابقه برای پیداكردن ردی از ستارگان بسیار جوانی آغاز كردهام كه ۳۰ تا ۴۰ هزار سال بیشتر عمر ندارند.
این ستارگان بسیار جوان دقیقا در نخستین مرحله شكلگیری خود قرار دارند و از این رو بهترین فرصت برای بررسی فرآیند مرموز پیدایش ستارگان در اطراف سیاهچالهها محسوب میشوند. آنچه در تحقیقات ما بیشتر به چشم میخورد، مشخص شدن نتایج نهایی آنها تا حدود ۲ سال دیگر است و آن زمانی است كه بسیاری از رموز فعلی برملا خواهند شد.

مصاحبه : روزنامه جامجم

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 235]