مفهوم كودكي و جايگاه كودكان در فرهنگ و جامعه ايراني

واضح آرشیو وب فارسی:خراسان: مفهوم كودكي و جايگاه كودكان در فرهنگ و جامعه ايراني
حق تعالي صبوتي (كودكي) بخشد پيران را از فضل خويش كه صبيان از آن خبر ندارند. زيرا صبوت بدان سبب تازگي مي آورد.... كه جهان را نو مي بينند. مولوي فيه ما فيه

وجود كودكان در سنگ نگاره هاي مختلف ايران دليل اهميت اجتماعي كودكان و موفقيت آنان به عنوان حكومت گران آينده يا استوار كنندگان پايه هاي حكومتي است.

از جمله اين موارد در نخستين نقش برجسته كه تاجگذاري اردشير اول است در پشت سر پادشاه شاپور اول ديده مي شود كه دست راست خود را به علامت احترام و شايد هم سوگند ياد كرده است در مكان شاه و مظفر خدا: دو بچه ديده مي شوند كه اگر از خاندان شاهي باشند وجود آن ها توجيه كننده موفقيت كودكان به عنوان يك طبقه در جامعه حكومتي است.

لوحه هاي گلي تخت جمشيد و نوشته هاي گاته ها، گواهي مي دهد كه زنان و كودكان در ايران باستان از آزادي ها و امتياز هاي خاصي هم برخوردار بوده اند.

اسناد ديگر نيز گواه اهميت و موقعيت نوجوانان در جامعه ايراني است از جمله آن ها رساله ها، پيمان نوشته ها، وصيت ها و اندرزهاي بسياري براي كودكان كه احتمالا بايد عهده دار مسئوليت هاي فرمانروايي باشند، نوشته شده است. از جمله كهن ترين اين آثار دو رساله عمومي به تحرير پازند است كه رفتار كودكان را در طول روز از خانه تا مدرسه مشخص مي كند بيست بند دارد كه شانزده بند آن در بيان آداب نظافت، آداب سفره، آداب غذا خوردن و ادب درس است، بندهاي ديگر احترام به رهگذران، شركت در انجام كارهاي خانه و فرمانبري از پدر و مادر را سفارش مي كند.

رستم جهان پهلوان حماسه ها، تربيت سياوش را از كاووس مي خواهد تا او را آداب سواري و مردانگي بياموزد، سياوش از او پيمان داري نيكي و جوانمردي آموخته و سخت بدان پاي بند است.

اسفنديار هم وقتي مرگ را پيش چشم مي بيند از رستم مي خواهد تا بهمن را تربيت كند برخي از رسم هاي عامه نيز نماينده حسن توجه به پرورش كودكان و علاقه مندي به سعادت آن هاست از جمله آن ها جان پناه ها يا رسم هايي است كه براي جلوگيري از گزند چشم بد در مورد كودكان رعايت مي شوند. مثلا چشم گوسفند قرباني را خشك مي كنند... و با قطعه اي نمد خر مهره بر نخ مي بندند به كلاه بچه يا بر سر شانه اش مي آويزند. در اين خصوص ادبيات نقش بزرگي براي كودكان قائل است.

ادبيات جلوه بياني هنر است يعني انديشه و احساس آدمي را از طريق كلمات به گونه اي زيبا، درست و قابل فهم بيان مي كند يا رفتار وكردار او را كه همراه با نمايش حركات است، توصيف مي كند.ادبيات يك جنبه اختصاصي و رسمي دارد و يك جنبه عمومي كه در افسانه ها، توصيه ها، لالايي ها، معماها، چيستان ها، گفتار بازي ها و قافيه پردازي ها تجلي مي كند. اين بخش از ادبيات عناصر اصلي شعر كودك را در خود دارد و آن موسيقي، وزن، قافيه و شور و جنبشي است كه با روحيات كودكان متناسب است شعر عاميانه سكون و سكوت كودك را از آواز و حركت و رنگ پر مي كند. بيشترين خواست كودكان هم پر كردن همين خلاء است. ادبيات مهم ترين جلوه گاه براي كودكان است.

استرابون مورخ يوناني مي نويسد كه پارسيان كار قصه گويي و خنياگري را با هم در آميختند و با داستان ها و افسانه هاي سودمند كارهاي ايزدان و مردان نامي را گاه با نواي موسيقي براي كودكان باز مي گويند.

به سه امر مهم در تربيت كودكان در جامعه ايراني توجه شده است:

1-هنرهاي تن كه هدفش دارا شدن زيبايي، برازندگي اندام، فراگيري سواري، اسب دوستي، كمانداري، نيزه افكني و شكار است.

2-پرورش فكري كه بيشتر در آموزه هاي ديني و فضائل انساني چون جوانمردي، مردمي، عشق به راستي، وفاداري به پيمان ها و دادگري است.

3-اصول اخلاقي كه هدفش كسب فضيلت هاي اخلاقي، فرمانروايي بر خويشتن، بي نيازي، خرسندي، سپاسگزاري و توجه به آباداني كشور و بخشندگي است و تاكيد مي كند كه هدف از فراگيري اين آموزش ها (نيكو شدن) است.

ايرانيان با توجه به اهميت اسلام كه هميشه به دوران كودكي به عنوان حساس ترين دوره رشد انسان نگريسته، معتقدند كه نهاد كودكان بر اساس فطرتي پاك و دست نخورده پي ريزي شده است.

دستورات پيامبران و ائمه را سرلوحه كارشان قرار داده. پيامبر گرامي اسلام حضرت محمد(ص) همواره براي كودكان ارزش بسيار قائل بوده و بر رعايت كودكان از جانب بزرگسالان تاكيد فراوان كرده اند.

در روايتي نقل شده هنگامي كه پيامبر گرامي اسلام مشغول نماز و عبادت بودند امام حسين (ع) بر پشت مباركشان سوار شدند.

ايشان آنقدر سجده را به درازا كشاندند تا امام حسين (ع) اين كودك خردسال از بازي آزادانه خود سير شد.پيامبر اكرم (ص) با اين عمل موقرانه خود، دو درس بزرگ زندگي به ديگران آموخت. اول آن كه كودك در هر جا و در هر فرصتي حق خود را دريافت كند.

دوم اين كه نبايد از آزادي طفل خردسال در بازي حتي در پر ارزش ترين لحظات ممانعت به عمل آورد.

كودك با توجه به پيشرفت هاي جامعه و تحولات اجتماعي كه در آن زندگي مي كنند بايد رشد يابد و تربيت شود.

و جمله معروف حضرت علي (ع) كه آداب خودتان را بر كودكانتان تحميل نكنيد، چرا كه براي زماني غير از زمان شما آفريده شده اند به زيبايي بيانگر اين نكته مهم تربيتي مي باشد.

ويدا بزي كارشناس ادبي كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان خراسان جنوبي
شنبه 20 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خراسان]

[مشاهده در: www.khorasannews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 270]