چگونه بخوانيم

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: چگونه بخوانيم
عمومي- مريم پورثاني:
كتاب درسي در نظام آموزشي كشور ما، اهميت و جايگاه ويژه‌اي دارد به‌طوري كه مسئولان وزارت آموزش و پرورش، از كتاب درسي به‌عنوان رسمي‌ترين و معتبرترين سند آموزشي كشور نام مي‌برند كه حاصل پيام نسل امروز به‌ نسل فرداست.(1)

اهميت بنيادين كتاب‌هاي درسي از يك سو و تعداد چشمگير و روزافزون دانش‌آموزان در جامعه ما كه جوان بودن، يكي از ويژگي‌هاي آن است از سوي ديگر، انگيزه‌اي شد تا نگاهي نقادانه به كتاب فارسي «بخوانيم» سوم دبستان داشته باشيم؛ با اين اميد و هدف كه موارد مطرح شده را كارشناسان محترم، مورد بررسي و بازبيني قرار دهند تا ديگر چنين مواردي در كتاب‌هاي درسي سال تحصيلي 88-87 مشاهده نشود.

نام سازمان برنامه‌ريز‌ي‌كننده محتواي كتاب، در صفحه شناسنامه آن، چنين درج شده: «دفتر برنامه‌ريزي و تأليف كتاب‌هاي درسي». در حالي كه در صفحه آخر كتاب، چنين آورده شده است: «دفتر برنامه‌ريزي و تأليف كتب درسي.»

بلند بودن طول جمله‌ها

طول برخي جمله‌ها، بلندتر از حد معمول و استاندارد براي دانش‌آموزان كلاس سوم دبستان است.

وقتي بخاري كلاس آتش گرفت و دانش‌آموزان در شعله‌هاي * آتش گرفتار* شدند. اين معلم شجاع «و فداكار گيلاني»‌ خود را به خطر انداخت، همه دانش‌آموزان را نجات داد و خود در آتش سوخت. گرچه زنده ماند اما نشان سوختگي كه نشانه افتخار اوست براي هميشه بر بدنش باقي ماند.

انفصال و اتصال كلمات و ضماير

انفصال و اتصال كلمات مركب و مشتق از قاعده مشخصي پيروي نمي‌كند و دانش‌آموزان دچار سرگرداني مي‌شوند. براي نمونه، كلمات خوشحال، كتابدار، همنوع و فيلمنامه در كتاب فارسي «بخوانيم» به‌صورت جدا از هم آمده‌اند(خوش‌حال، كتاب‌دار، هم‌نوع و فيلم‌نامه)، درحالي كه كلمات سفالگري، دلپذير و جنگلبان، سرهم نوشته شده‌اند. اين‌ دوگانگي در چسباندن ضماير متصل شخصي هم مشاهده مي‌شود. براي مثال، كلمات دوستانمان، برايمان و وسايلشان به‌همين‌صورت درج شده‌اند، اما كلماتي مانند اتاقشان و صورتشان به‌صورت جدا از هم آورده شده‌اند(اتاق‌شان، صورت‌شان). نتيجه اين دوگانگي، آشفته‌شدن ذهن دانش‌آموزان و بروز اختلال در فرآيند يادگيري زبان مادري آنهاست. حتي معلمان براي ارزيابي ديكته شاگردان خود، ملاك و معيار مشخصي در دست ندارند و هر روز در كلاس‌هاي درس، با اين مشكل مواجه مي‌شوند.

نشانه‌گذاري

نشانه‌گذاري، خواندن و درنتيجه فهم درست،‌متن را آسان مي‌كند. عدم استفاده از علائم سجاوندي و استفاده نادرست از آنها در برخي موارد، خواندن متن كتاب «بخوانيم» را براي دانش‌آموزان سوم دبستان با دشواري روبه‌رو كرده است. براي مثال، به چند نمونه اشاره مي‌شود.

هيچ كبوتري اجازه نمي‌دهد كه در كنار لانه‌اش زباله بريزند. تمام حيوانات اطراف لانه خود را تميز مي‌كنند تا در محيطي* سالم زندگي كنند. انسان هم عادت دارد محيط
در اين جمله، بايد بين دو كلمه «حيوانات» و «اطراف» از ويرگول استفاده مي‌شد. نگذاشتن ويرگول باعث مي‌شود كه دانش‌آموزان، جمله را نادرست بخوانند (حيوانات اطراف).
1 -كلمه‌هايي كه شكل نوشتن آنها مانند «حتماً» است.

همان‌طور كه مي‌دانيم از پرانتز براي توضيح بيشتر استفاده مي‌شود. در اين جمله، به‌جاي پرانتز بايد از گيومه(« ») استفاده مي‌شد.

تعدادي كلمه مانند عصباني، خوشحال، اخمو، ترسو و... روي تابلو يا روي كارت نوشته مي‌شود.

در اين جمله، به‌جاي پرانتز، بايد از نشانه دو نقطه(:) استفاده مي‌شد يا پرانتز، قبل از كلمه «مانند»، باز مي‌شد. درضمن، بهتر بود، در بين كلمات، به‌جاي خط تيره(-)، از ويرگول استفاده مي‌شد. حذف «و...» هم به كوتاه‌تر و روان‌تر شدن جمله كمك مي‌كرد.

محل درج علامت ستاره(*)

در متن كتاب «بخوانيم» سوم دبستان، بالاي بعضي از واژه‌ها، ستاره‌اي به‌چشم مي‌خورد كه در هيچ قسمتي از كتاب، كاربرد و نقش اين ستاره، توضيح داده نشده است. سرانجام، با ورق زدن كتاب، متوجه مي‌شويم كه اين واژه‌هاي ستاره‌دار، در پايان كتاب، شرح داده شده‌اند. در صورتي كه جا داشت در صفحات مقدماتي كتاب يا جايي كه اولين كلمه ستاره‌دار آمده است، علامت ستاره(*) در پانويس معرفي شود. اما محل درج علامت ستاره، براي همه واژه‌ها، يكسان نيست. براي نمونه، در سطر دوم صفحه 68 كتاب، پس از علامت جمع، كلمه «جاده‌ها» قرار داده شده، درحالي كه در همان سطر، قبل از علامت جمع كلمه «كشتي‌هايي» ‌قرار گرفته است. جالب‌تر اينكه در پايان كتاب هر دو كلمه به‌صورت مفرد معرفي شده‌اند!

برف گرفته، دشت‌هاي سرسبز، جاده‌ها*، كوير خشك، درياها و كشتي‌*هايي كه در دريا

نمايه پايان كتاب

واژه‌هاي ستاره‌‌دار، در پايان كتاب، نمايه‌اي را تشكيل مي‌دهند كه عنوانش «واژه‌ها و نام‌هاي تازه» است.

اما همه واژه‌هاي ستاره‌دار در اين فهرست، گنجانده نشده‌اند و برخي از آنها- به‌دليل نامعلومي- از قلم افتاده‌اند. مانند كلمه «ستاره‌ها» در صفحه 95.
متأسفانه، يك ايراد بزرگ و اساسي به اين نمايه، وارد است و آن اينكه دو حرف «الف» و «آ» از هم تفكيك نشده‌اند!

مدخل‌هاي مربوط به كلمات و افراد از هم تفكيك نشده‌اند كه بهتر بود اين تفكيك انجام مي‌شد. مشخص نيست كه مدخل‌هاي نام افراد چگونه تنظيم شده‌اند: نام كوچك يا نام خانوادگي يا اسم شهر آنها؟ براي نمونه، اطلاعات مربوط به «رازي» زير‌مدخل «محمد زكرياي رازي»‌در قسمت «م»‌ آورده شده است!

محمد زكرياي رازي: دانشمند و پزشك مشهور ايراني است كه الكل را كشف كرد. او حدود 1100سال پيش در ايران زندگي مي‌كرد. رازي، كتاب‌هاي فراوان نوشته است.

مغلوب كردن نام افراد كه يك اصل بديهي و رايج در انواع فهرست‌ها به‌شمار مي‌رود، در همه جا رعايت نشده است. براي مثال، «اميدزاده، حسن»، سومين مدخل حرف «الف» است، ولي اطلاعات مربوط به دانش‌آموز شهيد «محمد حسين فهميده» در زير مدخلي به‌همين شكل آورده شده است (در قسمت «م» به جاي «ف»). نكات مهم زندگي و آثار برجسته بزرگان ايراني، متأسفانه آنقدرها مورد توجه نمايه‌ساز(ان) كتاب نبوده است. دانش‌آموز سوم دبستان فقط مي‌داند كه آنها كتاب‌هاي فراواني نوشته‌اند و «مولوي» فقط نام يكي از شاعران بزرگ ايراني است! درحالي كه انتظار مي‌رود بسياري از اين اطلاعات و نكات لازم با شيوه‌هاي جذاب و علمي در اختيار كودكان قرار داده شود.
مولوي: نام يكي از شاعران بزرگ ايراني است.

اطلاعات بعضي از مدخل‌ها نيز نادرست و ناقص است، درحالي كه ضروري است با مراجعه به منابع مرجع معتبر، توضيح كاملتري در اختيار كودكان قرار گيرد.
كتاب‌دار: كسي كه كتاب تحويل مي‌دهد.

عكس‌ها و تصاوير

بديهي است كه درباره عكس‌ها، نقاشي‌ها و تصاوير، بايد كارشناسان اين حوزه نظر بدهند. ولي در همان تورق اوليه كتاب «بخوانيم» سوم دبستان، چند نكته، توجه هر خواننده‌اي را به خود جلب مي‌كند. مثلاً نام افراد در نقاشي صفحه 102 يا بناها در عكس‌هاي صفحه 104 ذكر نشده است و معلوم نيست كه چرا رستم دستان، اين اسطوره ايران‌زمين، شبيه وايكينگ‌ها (دريانوردان اسكانديناوي) لباس پوشيده است؟! نيم‌نگاهي به نگارگري‌هاي مربوط به رستم مي‌توانست از بروز چنين اشتباهي جلوگيري كند.

در پايان كتاب «بخوانيم»، فهرستي از 52 عنوان كتاب در قالب يك جدول، ارائه شده كه عنوانش هست: «فهرست كتاب‌هاي مناسب پايه سوم ابتدايي». آيا بهتر نبود، عنوان مناسب‌تري براي اين جدول انتخاب مي‌شد؟ مثلاً: «چند كتاب براي مطالعه بيشتر»
ملاك انتخاب اين كتاب‌ها چه بوده است؟

چرا در اين جدول، ستوني براي موضوع كتاب‌ها در نظر گرفته نشده است؟ (قصه، شعر، داستان و... .)

مشخص نيست كه اين فهرست، برچه اساسي تنظيم شده است: الفباي عنوان كتاب‌ها، نام نويسندگان، موضوع كتاب‌ها يا...؟
سال انتشار كتاب‌ها، اصلاً قيد نشده است.

آشفتگي در رسم‌الخط

در رسم‌الخط كتاب‌ فارسي «بخوانيم» روي جدانويسي، تأكيد فراوان شده است. به‌طوري كه اگر كلمه‌اي قرار است با نشانه«ها» جمع بسنده شود، «ها» را جدا مي‌نويسند، حتي براي كلمه‌اي مانند آنها(آن‌ها). تا آنجا كه كيكاوس هم در برابر شمشير برنده جدانويسي، جان سالم به‌در نمي‌برد (كي‌كاوس)! ولي در ساير كتاب‌هاي درسي، اين قاعده و قانون فراموش مي‌شود. براي نمونه، در كتاب رياضي سال سوم، كلمات شكل‌ها، علامت‌ها و حتي چند ضلعي‌ها به همين صورت آمده‌اند.

نكته مهم ديگر، همزه روي «ه» است كه در كتاب فارسي به شكل «ي»، ولي در ساير كتاب‌ها به همان شكل همزه آورده شده است. براي مثال، در كتاب علوم سوم دبستان به چنين مواردي برمي‌خوريم: دهانه بطري، به اندازه كافي، نتيجه كار.

مسائلي از اين دست، بسيار فراتر از آشفته كردن ذهن دانش‌آموزان و كاهش يادگيري مطالب درسي توسط آنهاست. زيرا زبان و خط، بخش حياتي فرهنگ هر قوم و ملتي هستند و اگر بنيان زبان مادري، در دوران كودكي، محكم و استوار بنا نشود، نمي‌توان انتظار داشت كه نسل فردا بتواند پرچم كشور خود را به شايستگي در مرزهاي فرهنگي به‌اهتزاز درآورد.

1 - از گفته‌هاي رئيس سازمان «پژوهش و برنامه‌ريزي آموزشي» وزارت آموزش و پرورش در جشن رونمايي از 21 كتاب جديد‌التأليف در شهريور 1385
شنبه 20 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 393]