مشق سنگين شب

واضح آرشیو وب فارسی:واحد مرکزي خبر: مشق سنگين شب
[مهرى حقانى ]

در بين ۵۰ كشور جهان، معلمان سه كشور ايران، تايلند و يونان بيشترين تكاليف خانگى را به دانش آموزان مى دهند. در مقابل، دانش آموزان سه كشور ژاپن، چك و دانمارك كمترين ميزان تكليف خانگى را دارند. اين يافته ها برآمده از يك پژوهش در دانشگاه پنسيلوانياست. عنوان تكليف خانگى دانش آموزان پديده جديدى نيست. مسئله اى است كه از ديرباز براى دانش آموزان، معلمان و اوليا در بسيارى از كشورهاى جهان مطرح بوده است.
چگونگى تكليف شب در ايران، از جمله مسائل آموزشى است كه به علت درگيرى والدين، دانش آموزان و معلمان، داراى اهميت و حساسيت ويژه اى است. به طورى كه عدم انجام تكاليف دانش آموزان مشكلات عمده اى براى آموزگاران دوره ابتدايى فراهم ساخته. براساس نظريات كارشناسان، تكاليفى كه معمولاً براى دانش آموزان تعيين مى شود، اغلب داراى ساختار حل تمرين و رونويسى و حفظ كردن است كه هر دانش آموز با انگيزه متفاوت به انجام آن مى پردازد. برخى صرفاً براى اين كه مورد تحسين ديگران بويژه والدين خود قرار گيرند، مى كوشند تا هر كار طاقت فرسايى را تا حد امكان به خوبى انجام داده و خود را كوشا و مسئوليت پذير نشان دهند. گروهى هيچ انگيزه اى براى انجام تكاليف ندارند و معمولاً از اين كار شانه خالى مى كنند و يا در اثر فشار والدين و مدرسه به طور ناقص و سرسرى تكاليف خود را انجام مى دهند. عده اى از دانش آموزان با دقت و علاقه بسيار، انجام تكليف خود را شروع مى كنند ولى با دلزدگى ناشى از عوامل مختلف، در به پايان رساندن آن به هر بهانه اى سرباز مى زنند و برخى نيز با اعطاى جايزه و ساير امتيازات، تن به اين كار مى سپارند. بهترين مورد براى داورى در مورد حجم زياد تكاليف، خود دانش آموزان هستند. شرايطى كه دانش آموزان در آن شرايط به انجام تكليف مى پردازند، نگرش آنان در مورد تكليف شب، تأثير تكليف شب بر پيشرفت تحصيلى آنان از نگاه خودشان و مقايسه نظريات دانش آموز دختر و پسر؛ اهداف پژوهشى بودند كه در مورد نگرش و انگيزه هاى دانش آموزان در مورد تكاليف شب انجام شد.
از ميان ۲۳۸ دانش آموز پسر و ۳۱۵ دانش آموز دختر در ۱۵ سؤال باز و بسته استفاده شده كه در آن حدود ساختار تكاليف دانش آموزان، شرايط فيزيكى انجام تكاليف، شرايط روحى، روانى و اجتماعى انجام تكاليف و پيامدهاى عدم انجام تكاليف براى دانش آموزان مورد نظر بوده است. نظريات دانش آموزان نشان داد تكليف شب، تركيب اضافى است كه دو توهم را براى دانش آموزان به وجود آورده است. اول آنكه اين كار بايد شب صورت گيرد. دوم، اين كار شاق و طاقت فرسايى است كه بايد به اجبار انجام شود. معمولاً دانش آموزان در اوج خستگى، باعث بى دقتى در انجام تكاليف مى شوند. بيشتر دانش آموزان از حجم زياد تكاليف در دروس مختلف و يكنواختى آنها شكايت داشتند و بويژه تكاليف محوله براى روزهاى تعطيل را طاقت فرسا ذكر مى كرده اند. به طورى كه گفته اند حتى براى رسيدگى به نظافت شخصى در پايان هفته نيز وقت كم مى آورند. آنها انجام اين تكاليف توسط معلمانشان را بعيد تصور كرده اند. نگرانى از تنبيه و سرزنش در حضور جمع به دليل انجام ندادن تكاليف، از عواملى است كه دانش آموزان را دچار پريشانى و اضطراب مى كند. ترس از واكنش هاى غيراصولى معلمان و اوليا كه آميخته با تهديد و تحقير است، در لابه لاى نوشته هاى دانش آموزان، بيشتر از هر مطلب ديگرى نمايان است. آنها معتقدند كه بايد با دانش آموز به صورت انفرادى صحبت شود. آنها تمايل دارند كه اين فرصت به آنان داده شود تا در مورد مشكلاتشان توضيح دهند. برخى دانش آموزان به نوع تكليف خود اعتراض داشتند و رونويسى از دروس تاريخ و مدنى را كارى بيهوده تلقى كرده اند و انجام اين نوع تكاليف را با تشبيهى مثل «كوه كندن» بشدت خسته كننده دانسته اند و تكاليفى را كه باعث برانگيختگى، خلاقيت و كنجكاوى مى شود، پيشنهاد كرده اند. گروهى از دانش آموزان، به مبهم بودن تكاليف تعيين شده اشاره كرده اند و خواستار توضيح بيشترى از طرف معلم هستند و اظهار كرده اند كه تكاليف در دقيقه هاى پايانى زنگ آخر تعيين مى شود كه گاهى با سروصدا و تعطيلى مدارس همراه شده و نحوه و چگونگى آن روشن نمى شود. شيوه بازبينى تكاليف، خود موجب عدم توجه دانش آموزان به ارزش اين فعاليت شده زيرا برخى از دانش آموزان، معتقدند كه به تكاليفشان درست رسيدگى نمى شود. آنها توجه و نظارت هرچه بيشتر معلم را خواستار شده اند. عده اى عدم وجود شرايط مناسب در منزل را دليل انجام ندادن تكاليف خود ذكر كرده اند. 98درصد آنان مايلند هنگام انجام تكاليف در منزل، از طرف خانواده محيط آرام و مناسبى فراهم شود و نظارت و راهنمايى اوليا را نيز خواستار شده اند.
مطالعه نظريات دانش آموزان نشان مى دهند با اين كه تكاليف داده شده به حد كافى آنان را درگير مسائل آموزشى و درسى با شرايط كلاس نمى كند، ولى تعداد زيادى اعتقاد دارند كه انجام تكليف در خانه، تأثير مثبتى در پيشرفت تحصيلى آنان دارد. تعيين تكليف شب براى دانش آموزان و ميزان و نحوه انجام آن، از جمله مباحث سنتى آموزش و پرورش است و آنچه در اين پژوهش به آن پرداخته شده، تنها بخش بسيار كوچكى از واقعيات است. خدابنده در همين مورد مى گويد: آيا براى همه درس ها يك روش را بايد به كار گرفت و يك فرمول را به ذهن سپرد. آيا براى تاريخ وجود تكليف ضرورى است. حفظ طوطى وار بعد از مدتى فراموش مى شود. يكى از ويژگى هاى معلمان خلاق براى هر درس اين است كه روش هاى گوناگون را در نظر مى گيرند، همه فراگيران با يك روش ياد نمى گيرند. فردى قوه شنيدارى قوى ترى دارد و كس ديگرى از طريق تمرين كردن، نتيجه بهترى مى گيرد. با توجه به تفاوت هاى فردى و فرهنگى- اجتماعى نمى توان گفت يك روش كاملاً درست است. بنا بر اين بايد ويژگى هاى يك تكليف خوب را دانست. تكليف مى تواند در مدرسه انجام شود و فعاليت هايى كه در مورد يك مدرسه اتفاق مى افتد ممكن است جاى ديگر متفاوت باشد.درنتيجه بايد بسته به شرايط فرهنگى و اجتماعى خانواده تكليف داده شود. به زبانى ديگر ما نيازمند ساختارشكنى و ابداع روش هاى نو هستيم. ارتقاى حرفه اى معلمان و اصلاح نگرش مديران، زمينه مناسبى براى رشد دانش آموزان فراهم مى كند. در جهانى كه هر هفت روز در آن علم بشر دو برابر مى شود ما نيازمند تغيير هستيم. البته از سويى نبايد تغييرات مثبت و رو به رشد هم در مدرسه هم نگرش معلمان را ناديده بگيريم و در مقابل بايد ديد چقدر از آموزش و پرورش حمايت شده است. اين در حالى است كه تغيير نگرش صرفاً با بخشنامه به وجود نمى آيد. آيا شرايط مطلوب براى يادگيرى هست همه به يك سمت مى نشينند يا دايره اى و U شكل مى نشينند آيا تعداد معلمان متناسب تعداد دانش آموزان است
چه بسا، هيچ يك از اين دانش آموزان، انگيزه مطلوبى براى انجام تكاليف ندارند، زيرا پژوهش ها نشان مى دهند بهترين انگيزه، يك انگيزه درونى و ميل به يادگيرى است. دانش آموزى كه به اين مرحله برسد، از يادگيرى بيشتر احساس لذت مى كند و براى جلوگيرى از فراموشى و دريافت حدود آگاهى و ناآگاهى هاى خويش به خودارزيابى مى پردازد و چنان كه براساس يافته هاى همان پژوهش در دانشگاه پنسيلوانيا، تكاليف زياد خانگى، يادگيرى دانش آموزان را چندان افزايش نمى دهند. بلكه بايد معلمان را آموزش داد تا كيفيت تكاليف خانگى را افزايش دهند نه كميت آنها را.
در اين ميان مسائل ريشه اى ترى نيز وجود دارد. در حقيقت، حجم زياد تكاليف در مدارس، خود بازتاب مسئله فراگيرى چون نمره محورى در آموزش و پرورش است. هنگامى كه نمره محورى، مدرك يا صرفاً ورود به دانشگاه هدف اصلى است، نحوه تدريس نيز نتيجه محور مى شود. در اينجا مهم اين نيست كه دانش آموز چقدر مهارت دارد، بلكه مهم اين است كه چه نمره اى گرفته پس بايد به سمت حفظيات و تكاليف خاص يا به سمت تست زنى برود. اين نگاه سطحى شده يا نگاه تجارى موجب مى شود كلاس هاى تست حتى از سطوح پايين تر شروع شود كه همين آموزش و پرورش را با چالش هاى جدى روبه رو كرده. اينجاست كه يادگيرى يا آمادگى براى بهتر زيستن ديگر وجود خارجى ندارد. بخشى از شهريه را از خانواده مى گيرند بنابراين بايد نيازهاى خانواده را در نظر بگيرند و در عوض مسئوليت هاى اصلى خود را فراموش مى كنند. نتيجه محور بودن و گذشتن از آزمون هاى اين چنينى جاى آمادگى فرد براى ورود به اجتماع را مى گيرد. در اينجا ديگر هدف از آموزش كسب مهارت هاى زندگى نيست. مسئله ديگرى كه وجود دارد به سطح مطالبات و خواست هاى غير واقعى والدين بر مى گردد. نبود تكليف يا حتى حجم كم آن براى آنها نگران كننده مى نمايد. اين قضيه در مدارس غير دولتى به نوعى تشديد مى شود حجم سنگين تكاليف، كلاس هاى مكرر و متعدد و آموزش هاى خانگى و خارج از نرم والدين در خانه و تأكيد و پافشارى آنها بر دروس، به نوعى دانش آموز را دچار بمباران درسى مى كند. چه بسا كه يكى از علل بى انگيزگى دانش آموزان، نسبت به درس و مدرسه، بازخورد افراطى چنين رفتارهايى است. با اين حال همچنان كه وحيد خدابنده مى گويد: ما مى توانيم به تكاليف جهت دهيم به شكلى كه آنها را خوشايند سازيم. دانش آموز مى تواند براى دوستان و خويشان نامه بنويسد. يادداشت كردن پيام ها و معلومات و مهارت هايى كه در مدرسه مد نظر است. خاطره نويسى در بعضى كشورها خيلى مورد توجه است. اين كه در پايان هفته به جاى تكليف و كار در مورد تعطيلات بنويسند. خاطره نوعى واقعه نويسى است و بچه هاى ديگر هم ياد مى گيرند. برخى روانشناسان اجتماعى معتقدند 80 درصد يادگيرى ها از طريق مشاهده است. چيزهاى خوبى كه در جامعه مى بينند يا در روزنامه مى خوانند يا نكته برجسته اى كه در زندگى به آن بر مى خورند را بنويسند و در كلاس ارائه كنند يادگيرى تنها منوط به كتاب هاى درسى نيست. مى توان منابع ديگر يادگيرى را در خارج از مدرسه ايجاد كرد. از سويى معلم بايد هدف و چرايى انجام تكاليف را براى فراگيران به روشنى بيان كند. شرايط مطلوب براى انجام يك تكليف و اين كه آيا دانش آموز شرايط اين كار را دارد، در نظر گرفته شود. شرايط مالى و فيزيكى و ميزان تحصيلات والدين مؤثر است. گاهى والدين بيش از حد وارد جريان يادگيرى مى شوند تا آن كه نقش راهنمايى و نظارتى و حمايتى داشته باشند. والدين نبايد سعى كنند پاسخ سؤالات را به بچه ها آموزش دهند، تنها راهنمايى در مورد راه هاى كسب درست منابع صدق مى كند. از سويى در تكليف دادن، هويت موفق را ايجاد كنيم نه اين كه هويت شكست را آموزش دهيم. اگر تكاليف سنگين باشد به احتمال زياد در انجام تكليف، شكست مى خورد و يك هويت ناموفق شكل مى گيرد. هرگونه نقش والدين، غير از نقش حمايتى باعث آسيب مى شود. حتى بخشى از عدم توفيق والدين هستند. آنقدر فشار به بچه ها مى آوريم كه لذت درست خواندن را از بچه ها مى گيريم و به جاى لذت، احساس تنفر در آنها ايجاد مى شود. درس خواندن بايد به عنوان يك فعاليت لذت بخش معرفى شود نه به عنوان تنبيه كردن. اجازه دهيم بچه ها مسئوليت رفتارهايشان را بشناسند. كمك، تنها در حد سؤال، ابهام يا نياز است اما انجام دادن آن به عهده خود بچه ها است. بدترين والدين، والدينى هستند كه جواب سؤالات را مى دهند. از سويى والدين و معلمان بايد بدانند كه بازى نقش مهمى در يادگيرى براى بچه ها دارد، حتى مهارت هاى درسى را هم تقويت مى كند.بررسى حجم زياد تكاليف مى تواند به اين چكيده نهايى پايان يابد كه تكليف بايد در سه بخش اهداف، انواع و استراتژى تكليف تنظيم شود. معلمان بايد تكليف را مطابق توانايى ها و علايق هر يك از دانش آموزان تعيين كنند. حتى به جاى عنوان تكليف شب مناسب تر است از تركيب تمرين روزانه استفاده شود كه در تمام اوقات، هر زمانى كه فرصت مناسب فراهم آيد، بايد به انجام آن اقدام شود.‎/
شنبه 20 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: واحد مرکزي خبر]

[مشاهده در: www.iribnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 99]