معمـاری شاعرانه

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق:

دیباچه
در دنیای كنونی، در ازدحام بیوقفه دل مشغولیها و روزمرهگیهای مفرد، انسان خسته از تنشها و درگیریهای روزمره، چهارچوب قوانین و محدودیتهای خشك محیط كاری در جستجوی بهانهای برمیآید كه او را از این شرایط دور كند و لحظاتی را به دور از این آشفته بازار با خود خلوت كند. این مقاله جستاری كوتاه در موضوع رسیدن به معماریای است كه ظرف زندگی انسانی كه به دنبال چنین فضایی است را ایجاد میكند.
«شاعر بودن یعنی انسان بودن، بعضیها را میشناسیم كه رفتار روزانهشان هیچ ربطی به شعرشان ندارد. یعنی فقط وقتی شعر میگویند، شاعر هستند. بعد تمام میشود، دو مرتبه میشوند یك آدمِ حریصِ شكمباره ظالمِ تنگفكرِ بدبختِ حسودِ فقیر. من حرفهای این آدمها را قبول ندارم، من به زندگی بیشتر اهمیت میدهم. من فكر میكنم كسی كه كار هنری میكند باید به خودش مثل یك واحد از هستی و وجود نگاه كند تا بتواند به تمام دریافتها، فكرها و حساسیتهایش یك حالت عمومیت ببخشد.» فروغ فرخزاد

معماری ...
«جان راسكین» در سال 1848 در كتاب «هفت مشعل معماری» عنوان میكند كه به اعتقاد وی معماری دارای هفت مشعل به قرار زیر است:
- حقیقت: هنرِ ساختن، حقیقتی آسمانی و مینویی دارد كه باید بدان پی برد.
- ایثار (فداكاری): در تبدیل حقیقت به واقعیت و وجود به موجود، اعتلایی ازلی-ابدی نهفته است كه هنر ساختن را به امر آیینی و تشریعی تبدیل میكند كه در آن نام و نشانی از سازنده نیست.
قدرت: ساختن، نیازند قدرت است كه باید از آن بهره جست.
زیبایی: از آنجا كه حقیقت زیباست، انعكاس آن در واقعیت نیز سبب زیبایی خواهد شد.
زندگی: ساختن یعنی حیات بخشیدن و جاودانی كردن حیات انسانی.
خاطره: زندگی یعنی خاطره؛ ساختن یعنی ایجاد مكان برای شكلگیری خاطره.
اطاعت: هنر ساختن یعنی احترام گذاشتن به سنتها، تبعیت از آنها و تبدیل آنها به سنتهای جدید.1
اگر براساس سخنان جان راسكین كه یكی از نظریهپردازان حیطه مرمت و معماری است؛ این هفت مشعل، چراغ راه معماری كردن واقع شود، ایجاد معماری شاعرانه و سرشار از احساس، كار چندان دشواری نخواهد بود. وقتی به ایجاد مكانی برای شكلگیری خاطره، برای جاودانكردن حیات انسانی و نمود حقیقت آسمانی و معنوی اندیشیده میشود، محصول محمل، احساسات ناب بشری خواهد بود.
در تفكر ایرانیان قبل از اسلام نیز، بُعدی فراتر و تلاش برای نمود حقیقتی معنوی و آرمانی مطرح میشود و واژه شهر را در معنای شهریاری، فرمانروایی، شهریار ملكوت، ملكوت و نیرو میآوردهاند. در واقع حسرت زیست در مكان مینوی در اوستا، در جهان تجلی مییابد. به همین دلیل شهر به عنوان نمادی از آسمان باید توسط پادشاهی آرمانی كه ریشهای آسمانی دارد، بنیان نهاده شود. 2
نتیجهای كه از چنین تفكر و معماری منبعث از آن، حاصل می شود؛ معماری شهرهای قدیم ایران را به وجود آورده است. بینندهای كه در لابلای كوچه پس كوچهها و دالانهای تودرتو میگذرد و با همنشینی آب و درخت به حیات میرسد؛ هنگامی كه با نور، فواره، سبزه و نسیم مواجه میشود آنگاه است كه میتواند چند دقیقهای با خود خلوت كند. تلاش برای زمینی كردن تكهای هر چند كوچك، از رؤیای بهشت كه با تصویرهای گوناگون در ذهن هر معمار ایرانی به گونهای نمود مییافته است، البته موضوع ملیت نیست.
«پل آندرو» درباره كارهای «تادائو آندو» چنین مینویسد: «معماری مسئلهای درباره پول یا عملكرد نیست، اما همیشه مسئلهای در مورد فضا و ذهن بوده است. شما میبایست نیازهای عملكردی را برآورده سازید، اما این امر چیزی بیش از انجام وظیفه نیست. این معماری نیست؛ معماری چیزی دیگر است. معماری شعر فضا است و این شعر ذاتی طرحهای تادائو آندو است» 3
سكونت و معماری شاعرانه
«با شایستگیهایی بسیار، اما به گونهای شاعرانه است كه انسان بر این زمین سكنی میگزیند.» هولدرین
هایدگر میگوید: «تنها هنگامی میتوانیم بسازیم كه بتوانیم سكونت كنیم» در این جا سكونت به معنای نوعی ارتباط شاعرانه یا پدیده شناسانه با دنیاست، 4یا آن چیزی كه هایدگر آن را andenken مینامد(از نظر لغوی به معنای فكر كردن با تعهد است) و این برخورد متعهد و عاشقانه برای اینكه به معنای چیزها نفوذ كنیم، بسیار ضروری است.
سكونت تنها به معنای داشتن سرپناه نیست بلكه حس تعلق و معنا و هدف است. شاید بتوان تجربه زندگی با معنا و هدفمند را به عنوان یكی از نیازهای اساسی انسان در نظر گرفت. انسان
نیازمند آن است كه با معنای محیط اطراف خود ارتباط برقرار كند و خود او هنگامی كه در مقام سازنده فضا قرار میگیرد با دغدغهای بیش از ماده مواجه است. پس از فراهم آوردن آسایش فیزیكی به آنجا كه روح او میخواهد تا آرام گیرد میپردازد و به این ترتیب انتخاب از جهان پیرامون خود؛ محلی برای سكنیگزیدن به وجود میآورد. سكونت در این فضا با احساس تعلق همراه است، چرا كه گوشهای از جهان گزینش و شخصی شده است. چنین فضایی میتواند زمینهای برای حضور یا انتقال حس شاعرانهای توأم با شادی یا حزن، بیدارگری یا معنویت باشد و همراه با انبساط خاطری است كه فرد را از زندگی روزمره خود رها كند و به روح او اجازه حضور در فضایی فرامادی بدهد.

حقیقت و زیبایی
برای اولین بار «گوتلیب بومگارتن» میان آگاهی زیب شناسانه آدمی و ادراک حسی او از زیبایی اینگونه بیان داشت که؛ ادارک حسی همان دانش به زیبایی طبیعی است که در مقابل مفهوم زیبایی هنری که نتایج هنر آفریده آدمی است قرار میگیرد .
به گفته «نیچه» زیبایی شناسی سخنی نظری است که هنر را در موقعیت مستقل خود بررسی میکند و بارها حقیقیتر است از حقیقت تجربی یا آن مواردی که نتیجه بررسی دانشی خاص است و در پیکر مفاهیم و قوانین بیان میشود دانشی که در واقع حقیقت را نسبت میان دادههای موجود با احکام، قوانین و نظریهها میداند .
از نظر نیچه هنر بارها بیش از عدالت لیبرال درست است و ارزشی بیش از احکام اخلاقیای دارد که در پی آرمان آن عدالت بنیان یافته است. درباره تفاوت میان زشت و زیبا
از نظر افلاطون هیچ فرقی بین یک شاعر یا یک معمار یا پزشک وجود ندارد؛ یعنی هر کدام اجزا و مصالح کار خود را با نظمی خاص فراهم میسازد و هر جزء را به شکلی در میآورد که با جزء دیگر سازگار باشد و آنگاه از تلفیق جزءها اثری منظم، هماهنگ و زیبا پدید میآورد. به نظر افلاطون و یونانیان هیچ تفاوتی میان هنرمند و دیگر شکلهای ساختن و تولید کردن نبود.5 هنرمند مدرن به ادارک حسی خود نامطمئن است و نمیخواهد آنچه را که میبیند نقش کند بلکه در پی آن است که آنچه را که به آن میاندیشد بیافریند زیرا به خوبی دانسته است که حسش چیزی نیست؛ جز عادتهای دیواری یعنی پذیرش قراردادهای نشانه شناسانهای که مقادیری تعریف را به عنوان واقعیت معرفی میکند.
خاتمه
معماری شاعرانه داری نوعی ساختار بنیادی است و به ساختار بنیادین فضاها نمیتوان نمودی فیزیكی داد اما از آنجا كه مشخصات محیطی كه در آن كار میشود كم مایه و بیمعناست و چون درك ما از هستی خود چندان روشن نیست، امیدواریم كه معماری را با حسی واقعی كه از طریق تماس با ژرف ترین وجوه طبیعت انسانی حاصل میشود، در آمیزیم . «گاستون باشلار»
معماری شاعرانه، توازن ، تعادل ، آرامش و اطمینان قلب است و در مقابل معماری حزن و پریشانی- معماریای كه بنیادهای ذهنی مخاطب را برهم میریزد- میایستد.
معماری شاعرانه معماری عظمت و شكوه است .
... اما گستاخ و عربدهجو نیست .
معماری شاعرانه معماری انسانی است .
... اما انسان سالار نیست .
و با نهان انسانها، با عواطف و احساسات آنها درگیر است.
پانوشت :
1.حبیبی، سید محسن، مقصودی، ملیحه، «مرمت شهری»، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 1384، ص 36
2. نقی زاده، محمد، امین زاده، بهناز‏، «فضای كیفی، معماری و شهر»، مجله نامه فرهنگ، شماره 40، تابستان 1380.
3. Paul Andru, freedom and determination to create space, Space, in JA 1991-1
4. ربانی، آزاده، مكان جدید (از كتاب ریشه های معماری مدرن) كریستیان نوربرگ-شولتز، مجله معماری و شهرسازی 60-61، اسفند79، ص 72
5. اقتباس از: www.aftab.ir
فاطمه روحی*
*دانشجوی كارشناسی ارشد معماری دانشگاه آزاد اسلامی
واحد علوم و تحقیقات تهران

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 471]